De quarantaine is voor leerlingen hopelijk een vruchtbare periode. Het zal moeilijk worden om conclusies te trekken bij het huiswerk dat ze gemaakt hebben. Wat weet je over het eiland waar ze al die weken geweest zijn? Is het een huis, een appartement, een kamer. Wie waren er allemaal thuis, ouders, broers en zussen? Was het vervelend of gezellig? Was het druk of rustig? Staan er veel boeken in de boekenkast? Hoeveel computers zijn er en is de wifi-verbinding oké? Zijn de ouders naar school geweest, vergeet boeken, welke ideeën zijn er? Kortom, we weten niet waar het huiswerk dat we doorsturen terecht komt. De minister van onderwijs is gebruikte laptops aan het inzamelen en wil ze verdelen onder kansarme gezinnen. Het is lief, maar daarmee los je het probleem niet op. Heel wat jongeren brengen deze weken door in een vrij schrale omgeving. Niet iedereen heeft dezelfde kansen. Ideale eilanden bestaan ook. Stel, in je huis woont nog een oudere broer die aan de universiteit studeert. Hij helpt je met je schoolwerk en plotseling ga je helemaal anders naar de leerstof kijken. Of zijn je ouders muzikanten en woon je in een huis vol muziekinstrumenten en breng je de middag door in een opnamestudio? Of zijn je ouders kunstenaars en hebben ze in hun atelier verschillende projecten lopen? Ik ben zelf een half kind van zo’n ideaal eiland. Ik voel me niet schuldig, maar ik ben wel blij dat ik dit besef. Iedereen zal straks met andere ervaringen terugkeren uit quarantaine. Hoe kunnen we van leerlingen hetzelfde verwachten? Evaluaties en de klassenraden beloven moeilijk te worden. De school heeft hier gelukkig begrip voor. Leerlingen zijn sowieso kansen kwijt geraakt. De ene al meer dan ander. We gaan er niet altijd zicht op hebben. Elke leerling zou het voordeel van de twijfel moeten krijgen. Ik beschik over zeer weinig informatie maar het is wel duidelijk dat we net met de meest kwetsbare leerlingen alle contact verloren zijn.

Dit speelt ook in niet corona-tijden. Leerlingen worden altijd beïnvloed door hun thuissituatie, maar de quarantaine maakt de ongelijkheid honderd keer groter. Nu school wegvalt zie je welke sociale functie ze vervuld. Alle leerlingen zitten normaal in eenzelfde lokaal en luisteren naar hetzelfde verhaal. Zo wordt het speelveld toch al iets gelijker. Ik geef zo weinig mogelijk huiswerk om de invloed van de thuissituatie te beperken. Wat telt is wat we samen op school doen. Het is geen gelijkschakeling. Dit zou betekenen dat we sterke leerlingen iets ontnemen. Nee, we trekken iedereen mee. Ik weet dat sommige mensen moeite hebben met dit beeld. Zijn sociaal zwakkeren echt hulpeloos? Kansarme leerlingen doen het soms heel goed op school. Ik zou het begrijpen als ze mijn redenering beledigend vinden. Ze werken vaak harder dan de tevreden kinderen van ideale eilanden. Een eenvoudige achtergrond kan een voordeel zijn. Als was het maar omdat je wil ontsnappen. Iedereen kan het halen als hij of zij er voor werkt. Er zijn voorbeelden maar wanneer je naar sociale uitsluiting in de hele samenleving kijkt dan verdwijnen ze in het niets. België heeft een van de meest ongelijke onderwijssystemen in de wereld. Er is een rechtstreeks verband tussen het diploma van de ouders en de studierichting waarin kinderen zitten. Waarom zijn mensen met een migratieachtergrond oververtegenwoordigd in het beroepsonderwijs? We kunnen ze op dit moment het minst bereiken met smartschool en Google Hangouts.

Problemen maken ons creatief. Ik weet niet of je troost kan vinden in deze rationalisering. Er zijn genoeg historisch voorbeelden die aantonen dat we creatiever zijn in tijden van oorlog en rampen. Dit is biologisch te verklaren. Zolang dingen goed gaan blijven we ze doen. Je denkt er eigenlijk nog zelden over na. Pas als je met iets vervelend geconfronteerd wordt dan ga je oplossingen zoeken. Onze hersenen verwerken informatie en creëren modellen van de wereld om dan met oplossingen te komen. Ze schieten pas in actie als er zich een probleem voordoet. Anders gaan ze in sluimerstand. Slim, zoveel mogelijk energie besparen. Het is dus belangrijk om met problemen geconfronteerd te worden. Dan pas denk je na. Wordt je je bewust van je situatie. Heb je de serie ‘Westworld’ gezien? De ‘hosts’ in het park ontwikkelen bewustzijn door alle gruwelijkheden die ze meemaken. Het is belangrijk dat er problemen op je pad liggen. Mensen in moeilijke situaties zijn niet perse zielig. Wat vind je van dit idee? Want we proberen eigenlijk vooral gelukkig te zijn toch? Conflictloos te leven. Gezellige feestjes, mooie reizen, nieuwe spullen. We willen zo weinig mogelijk pijn ervaren. Kan dit eigenlijk wel? Is een conflictloze wereld wenselijk? Frustratie en verdriet zijn een voorwaarde om een interessant mens te zijn. Wanneer het lukt om dingen op te lossen voel je je heel even ‘goed’. Geluk en ongeluk liggen dichter bij elkaar dan je denkt. Je hebt het ene nodig om het andere te kunnen ervaren. Ik zei je toch dat deze crisis een geschenk was. Het coronavirus creëert heel wat problemen en maakt zo de wereld interessanter. De straten liggen er verlaten bij. Het lijkt wel oorlog. Iedereen moet zijn vertrouwde, plezierige dingen opgeven. Het is een uitdaging en dus springt je brein aan. Waarschijnlijk heb je straks meer ideeën dan wanneer het schooljaar normaal verlopen was. Het is niet slecht om ons systeem eens door elkaar te schudden. Even ontwaken uit de sluimerstand en terug nadenken over wat we doen.

Ik wens jullie natuurlijk allemaal een zo gelukkig mogelijke lockdown ervaring. Het zou fijn zijn wanneer jullie gespaard blijven van ziekte en ruzie of eender welk ongemak. Maar weet je zeker dat je hier tevreden mee zou zijn? Dit is een lastige kwestie. Jaren geleden stond zelf ik op de parking van het Universitair Ziekenhuis met de uitslag van mijn botkankeronderzoek in mijn hand. De dokters waren in paniek. Er waren vermoedens van kwaadaardigheid. Het was een raar gevoel. ‘Dit is dan?’ ‘Interessant dit leven maar wat een vreemd einde.’ Onzag, verdriet, boosheid, alles gierde door me heen. Dit soort ervaringen wens je niemand toe maar ik ben wel vragen gaan stellen die ik anders nooit zou gehad hebben. Alleen door uitdagingen kan iets groeien. De knapste uitvindingen zijn gedaan omdat mensen met een probleem zaten. Dat idee van ‘de uitvinder’ die aan zijn bureau eens iets nieuws gaat bedenken is onzin. De mooiste kunst is gemaak door mensen in crisis. Gelukkige mensen hebben niet te vertellen. Als je echt vooruit wil kan het maar beter niet te gezellig zijn. Het is gevaarlijk om ellende zo te romantiseren. Ik besef dat dit heel cynisch klinkt voor iemand die nu geconfronteerd wordt met familiaal geweld of in een ziekenhuis ligt te stikken in zijn eigen hoest. Ik begrijp dat dit je boos maakt. Sorry, het is lief en troostrijk bedoeld.

Het begrip ‘Ideale eilanden’ verwijst naar de hoeveelheid prikkels die er zijn, niet hoe idyllisch het er aan toe gaat. Aan dat laatste heb je namelijk niet zoveel. Gezelligheid staat ambitie en huiswerk in de weg. Nee … wacht. Terwijl ik het schrijf begint er al aan te twijfelen. Je krijgt nu heel erg het gevoel dat je beter af bent in moeilijke situaties. Dat je iets mist als je een normaal en gelukkig leven leidt en dat gelukkige mensen dom zijn. Misschien is dit ook weer te eenzijdig. Niemand zijn leven is perfect of conflictloos. Ideale eilanden bestaan niet. Perfecte gezinnen doen maar alsof. Strijd is essentieel. Het is de evolutionaire motor van de wereld. Maar zelfs als je geen grote rampen meemaakt dan is dat niet erg. Ook een gezellige en verzorgende omgeving kan stimulerend zijn. Je kan pas dingen leren als je goed voelt en je geïnspireerd raakt door mensen om je heen. Vaak is ook een kwestie van wat je belangrijk vindt. Die ambitie is mooi. Ze is voorgekomen uit de traditie van de renaissance. Hierin staat het individu vooral centraal. Sociologen spreken van een ik-cultuur. Dat zijn wij. De school. In een meer traditionele wij-cultuur zijn andere dingen belangrijk. De familie, eenvoud , solidariteit. Dit is geen ‘probleem’ of al helemaal niet zielig. Ik moet opletten met het stigmatiserende beeld van kansarmoede. Het is goed bedoeld maar ingegeven door mijn eigen cultuur en visie op de wereld. Ze hebben minder laptops en slechte wifi maar misschien wel meer gezelligheid en sociale contacten dan een ‘westers’ gezin met veel spullen en aparte kamers en alle kinderen naar TikTok filmpjes kijken op hun eigen ipad. Wat verkies jij? Ik schets het nu heel extreem. Eilanden zijn niet of het ene of het andere. Allemaal zijn ze een unieke mengeling van een ik en wij-cultuur.

Eiland-problematieken zijn niet eenvoudig. Ik pleit voor nuance en bescheidenheid. Het is moeilijk om de eilanden, waar leerlingen in de voorbije en komende weken, op vastzitten, te begrijpen. Ze hebben allemaal hun voor en nadelen en ideologisch zijn we er helemaal niet uit wat die zijn. Ik wil geen waardeoordeel vellen. Het ene eiland is niet beter dan het andere. Maar het ene eiland biedt wel meer kansen dan het andere of juister geformuleerd … het sluit beter aan op ons systeem waardoor een leerling op school meer kansen heeft. De school veroorzaakt zelf het probleem. Wij persen alle kinderen samen door dezelfde vorm. Het is efficiënter en goedkoper. Als je er moeilijk in past heb je pech. Het doet me denken aan de definitie die de Wereldgezondheidsorganisatie geeft aan mensen met een handicap. ‘Personen die een nadeel ondervinden in de interactie met hun omgeving. Het probleem ligt niet bij de mensen zelf maar bij de samenleving en de verwachtingen die ze stelt’.