ราชาศัพท์ แปลตามศัพท์ หมายถึง ถ้อยคำสำหรับพระราชา แต่ตามตำราหลักภาษาไทยได้ให้ความหมายเกินขอบเขตไปถึงถ้อยคำภาษาสำหรับบุคคล 3 ประเภท คือ

1. ศัพท์ที่ใช้สำหรับพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์

2. ศัพท์ที่ใช้สำหรับพระภิกษุสงฆ์

3. ศัพท์ที่ใช้สำหรับสุภาพชน

1. ศัพท์มีใช้สำหรับพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์

คำศัพท์ประเภทนี้เราจะได้ฟังหรือได้อ่านบ่อยมาก ส่วนใหญ่จะเป็นข่าวหรือเรื่องราวที่เกี่ยวกับกรณียกิจของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์

ลักษณะของราชาศัพท์ประเภทนี้มีลักษณะเด่นที่น่าสนใจ คือ

1.1 ใช้คำว่า ทรง เพื่อให้เป็นคำกริยา

ทรง นำหน้ากริยาที่เป็นคำไทย เช่น ทรงเล่น ทรงร้องเพลง ทรงออกกำลังกาย

ทรง นำหน้าคำนามที่เป็นคำไทยแล้วใช้เป็นกริยา เช่น ทรงช้าง ทรงม้า ทรงเรือใบ

ทรง นำหน้าคำที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้ว เช่น ทรงพระอักษร ทรงพระสำราญ

ทรงพระราชนิพนธ์

1.2 ใช้คำไทยนำหน้าคำที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้ว เพื่อให้เป็นคำกริยา เช่น ทอดพระเนตร

1.3 ใช้คำไทยนำหน้าคำที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้ว เพื่อให้เป็นคำนาม เช่น ซับพระพักตร์ ผ้าเช็ดหน้า ถุงพระบาท ถุงเท้า ถุงพระหัตถ์ ถุงมือ การใช้คำธรรมดานำหน้าคำที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้วเพื่อให้เป็นคำนาม ยังมีอีกเช่น ฉลองพระองค์ ฉลองพระหัตถ์ ฉลองพระเนตร แว่นตา มูลพระชิวหา น้ำลาย

1.4 ใช้คำว่า ต้น หรือ หลวง ลงท้ายคำนามหรือกริยา เช่น เสด็จประพาสต้น พระแสงปืนต้น เครื่องต้น รถหลวง เรือหลวง

1.5 คำที่กำหนดให้เป็นราชาศัพท์สามารถจำแนกชนิดต่าง ๆ ได้ เหมือนคำในภาษาสามัญ คือมีทั้ง คำนาม สรรพนาม กริยา วิเศษณ์ และมีคำลักษณะนามใช้เป็นพิเศษอีกด้วย เช่น

คำนาม

พระเศียร หัว พระนลาฏ หน้าผาก

พระชนก พ่อ พระชนนี แม่

พระราชสาสน์ จดหมาย พระแสงกรรบิด มีด

คำสรรพนาม

ข้าพระพุทธเจ้า กระหม่อม หม่อมฉัน บุรุษที่ 1

ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ใต้ฝ่าพระบาท ฝ่าพระบาท บุรุษที่ 2

พระองค์ท่าน พระองค์ ท่าน บุรุษที่ 3

คำกริยา

กริยาเป็นราชาศัพท์อยู่แล้วไม่ต้องมีคำว่า ทรง นำหน้า เช่น เสด็จ ตรัส เสวย เป็นต้น นอกนั้นต้องเติมด้วยคำว่า พระ หรือ ทรงพระราช เพื่อให้เป็นคำกริยา เช่น ทรงพระอักษร เขียนหนังสือ ทรงพระราชนิพนธ์ แต่งหนังสือ

คำวิเศษณ์

มีแต่คำขานรับ ซึ่งแยกตามเพศ คือ หญิง ใช้คำว่า เพคะ ชาย ใช้คำว่า พระพุทธเจ้าขอรับ พระพุทธเจ้าขา พ่ะย่ะค่ะ

คำลักษณะนาม

ใช้คำว่า องค์ กับ พระองค์ เป็นคำที่เกี่ยวกับส่วนต่าง ๆ ของรางกาย และเครื่องใช้ของท่าน เช่น พระทนต์ 2 องค์ ฟัน 2 ซี่ ปราสาท 2 องค์

1.6 การใช้ราชาศัพท์แบบแผน วิธีพูดในโอกาสต่าง ๆ อีกด้วย เช่น

การใช้คำขอบคุณ

ถ้าเรากล่าวแกพระมหากษัตริย์ ใช้ว่า “รู้สึกขอบพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นเกล้าฯ”

การใช้คำขออนุญาต

ถ้าเรากล่าวแก่พระมหากษัตริย์ ใช้ว่า “ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต”

กล่าวเมื่อถวายของ

ถ้าเรากล่าวเมื่อถวายของ

“ขอพระราชทานทูลเกล้าทูลกระหม่อม ถวาย......................” หมายถึง สิ่งของขนาดเล็ก

“ขอพระราชทานน้อมเกล้าน้อมกระหม่อม ถวาย....................” หมายถึง สิ่งของขนาดใหญ่ ยกไม่ได้