การเขียนเรียงความ คือ การนำเอาคำมาประกอบแต่งเป็นเรื่องราวอาจใช้วิธีการเขียนหรือ การพูดก็ได้ การเขียนจดหมาย รายงาน ตอบคำถาม ข่าว บทความ ฯลฯ อาศัยเรียงความเป็นพื้นฐานทั้งนั้น ดังนั้นการเรียงความจึงมีความสำคัญ ช่วยให้พูดหรือเขียนในรูปแบบต่าง ๆ ได้ดี นอกจากนี้ ก่อนเรียงความเราต้องค้นคว้ารวบรวมความรู้ ความคิดและนำมาจัดเป็นระเบียบ จึงเท่ากับเป็นการฝึกสิ่งเหล่านี้ให้กับตนเองได้อย่างดีอีกด้วย
Embedded Files
องค์ประกอบของเรียงความ
การเรียงความเรื่องหนึ่งประกอบด้วยส่วนสำคัญ 3 ส่วนคือ ส่วนนำ ส่วนเนื้อเรื่องและส่วนท้าย หรือสรุป ส่วนนำ เป็นส่วนที่แสดงประเด็นหลักหรือจุดประสงค์ของเรื่อง ส่วนเนื้อเรื่อง เป็นส่วนขยายโครงเรื่องที่วางเอาไว้ ส่วนนี้จะประกอบด้วยย่อหน้า ส่วนท้าย เป็นการเน้นย้ำประเด็นหลักหรือจุดประสงค์
1. การเขียนส่วนนำ ดังได้กล่าวแล้วว่าส่วนนำเป็นส่วนที่แสดงประเด็นหลักหรือจุดประสงค์ของเรื่อง ดังนั้นส่วนนำจึงเป็นการบอกผู้อ่านถึงเนื้อหาที่นำเสนอและยังเป็นการเร้าความสนใจให้ อยากอ่านเรื่องจนจบ การเขียนส่วนนำเพื่อเร้าความสนใจนั้นมีหลายวิธี ขึ้นอยู่กับผู้เขียนจะเลือกตามความเหมาะสม อาจนำด้วยปัญหาเร่งด่วน หรือหัวข้อที่กำหนดเป็นเรื่องที่น่าสนใจ การเล่าเรื่องที่จะเขียน การยกคำพูดข้อความ หรือสุภาษิตที่น่าสนใจ บทร้อยกรอง การอธิบายความเป็นมาของเรื่อง การบอกจุดประสงค์ของการเขียน การให้คำจำกัดความของคำสำคัญของเรื่องที่จะเขียน แรงบันดาลใจ ฯลฯ ดังตัวอย่าง เช่น
1.1 นำด้วยปัญหาเร่งด่วน หรือหัวข้อที่กำลังเป็นเรื่องที่น่าสนใจ เดี๋ยวนี้ไม่ว่าจะเดินไปทางไหน จะพบกลุ่มสนทนากลุ่มย่อย ๆ วิสัชณากันด้วยเรื่อง “วิสามัญฆาตกรรม” ในคดียาเสพติด บ้างก็ว่าเป็นความชอบธรรม บ้างก็ว่ารุนแรงเกินเหตุ หลายคนจึงตั้งคำถามว่า ถ้าไม่ทำวิสามัญฆาตกรรมกรณียาเสพติด แล้วจะใช้วิธีการชอบธรรมอันใดที่จะล้างบางผู้ค้าหรือบ่อนทำลายเหล่านี้ลงได้ในเวลารวดเร็ว
1.2 นำด้วยคำถาม ถ้าถามหนุ่มสาวทั้งหลายว่า “อยากสวย” “อยากหล่อหรือไม่” คำตอบที่ได้คงจะเป็นคำตอบเดียวกันว่า “อยาก” จากนั้นก็คงมีคำถามต่อไปว่า แล้วทำอย่างไรจึงจะสวยจะหล่อได้สมใจ ในเมื่อธรรมชาติของหลาย ๆ คนก็มิได้หล่อมาตั้งแต่เกิด จะต้องพึ่งพาเครื่องสำอาง หรือการทำศัลยกรรมหรือไรแล้วจึงจะสวยหล่อแบบธรรมชาติได้หรือไม่ ถ้าได้ จะทำอย่างไร
1.3 นำด้วยการเล่าเรื่องที่จะเขียน งานมหกรรมหนังสือนานาชาติจัดขึ้นเป็นประจำในวันพุธแรกของเดือนตุลาคมของ ทุกปีที่เมืองแฟรงเฟิร์ต ประเทศเยอรมนี สำหรับปี พ.ศ. 2545 นับเป็นครั้งที่ 53
1.4 นำด้วยการยกคำพูด ข้อความ สุภาษิตที่น่าสนใจ ในอดีตเมื่อกล่าวถึงครูหรือค้นหาคุณค่าของครู หลายคนมักนึกถึงความเปรียบทั้งหลายที่มักได้ยินจนชินหู ไม่ว่าจะเป็นความเปรียบที่ว่า “ครูคือเรือจ้าง” “ครูคือปูชนียบุคคล” หรือ “ครูคือผู้ให้แสงสว่างทางปัญญา” ฯลฯ ความเปรียบเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงคุณค่า ความเสียสละและการเป็นนักพัฒนาของครู ในขณะที่ปัจจุบันทัศนคติในการมองครูเปลี่ยนไป หลายคนมองว่าครูเป็นแค่ผู้ที่มีอาชีพรับจ้างสอนหนังสือเท่านั้น เพราะครูสมัยนี้ไม่ได้อบรมความประพฤติให้แก่ผู้เรียนควบคู่ไปกับการให้ความรู้ ไม่ได้เป็นตัวอย่างที่ดีจะเรียกว่า “แม่พิมพ์ของชาติ” อาชีพครูเป็นอาชีพตกต่ำ และดูต้อยต่ำ ในสายตาของคนทั่วไป ทั้ง ๆ ที่อาชีพนั้นเป็นอาชีพที่ต้องทำหน้าที่ในการพัฒนาคนที่จะไปเป็นกำลังสำคัญของการพัฒนาประเทศชาติต่อไป จึงถึงเวลาแล้วที่จะต้องมีการทบทวนหน้าที่ คุณธรรมและอุดมการณ์ของความเป็นครูกันเสียที
1.5 นำด้วยบทร้อยกรอง
“ความรักเป็นเหมือนโรคา บันดาลตาให้มืดมน
ไม่ยินและไม่ยล อุปสรรคใดใด
ความรักเหมือนโคถึก กำลังคึกผิขังไว้
ก็จะโลดจากคอกไป บ่ยอมอยู่ ณ ที่ขัง
ถ้าปล่อยไว้ ก็ดึงไปด้วยคำสั่ง
ยิ่งห้ามก็ยิ่งคลั่ง บ่หวนคิดถึงเจ็บกาย”
จากบทละครเรื่อง “มัทนพาธา” ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
อธิบายความหมายของบทร้อยกรอง
ความรักเป็นอารมณ์ธรรมชาติอย่างหนึ่งของมนุษย์ มีทั้งประโยชน์และเป็นโทษในเวลาเดียวกันความรักที่อยู่บนพื้นฐานของความบริสุทธิ์ จริงใจและความมีเหตุผล ย่อมนำพาเป็นเจ้าของความรักไปในทางที่ถูกที่ควร แต่ถ้าความรักนั้นเป็นเพียงอารมณ์อันเกิดจากความหลงใหลในรูปกายภายนอก ความชื่นชมตามกระแสและความหลงผิด ความรักก็จะก่อให้เกิดโทษ จึงเป็นผู้เปรียบเปรยว่า "ความรักทำให้คนตาบอด" ด้วยพระราชนิพนธ์ของพระบาทของสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวในเรื่องมัทนพาธา ซึ่งได้แสดงให้เห็นภาพของความลุ่มหลง อันเกิดจากความรักและทุกข์สาหัสอันเกิดจากความรักได้เป็นอย่างดี สมกับชื่อเรื่อง มัทนพาธา ที่แปลว่า ความบาดเจ็บแห่งความรัก
1.6 นำด้วยการอธิบายความเป็นมาของเรื่อง เมื่อสัปดาห์ที่แล้วข้าพเจ้าได้ไปร่วมงานพระราชทานเพลิงศพของผู้ใหญ่ท่านหนึ่ง ท่านเป็นอดีตรองผู้ว่าราชการจังหวัด จังหวัดหนึ่งทางภาคเหนือ ศพของท่านได้รับการบรรจุไว้ในโกศ ข้าพเจ้าจึงได้ค้นคว้าเรื่องนี้มาเป็นความรู้แก่ผู้สนใจทั่วไป
1.7 นำด้วยการบอกจุดประสงค์ของการเขียน สามก๊ก ที่ผู้อ่านทั้งในประเทศจีนและในประเทศไทยรู้จักกันดีนั้นเป็นนวนิยาย ส่วนสามก๊กที่เป็นประวัติศาสตร์มีคนรู้น้อยมาก แม้แต่คนจีนแผ่นดินใหญ่ที่ได้เรียนจบขั้นอุดมศึกษาแล้วก็มีน้อยคนมากที่รู้บทความเรื่องนี้จึงขอเริ่มต้นจากสามก๊กที่เป็นประวัติศาสตร์
2. การเขียนส่วนเนื้อเรื่อง เนื้อเรื่องเป็นส่วนสำคัญที่สุดของเรียงความ เพราะเป็นส่วนที่ต้องแสดงความรู้ ความคิดเห็นให้ผู้อ่านทราบตามโครงเรื่องที่วางไว้ เนื้อเรื่องที่ต้องแสดงออกถึงความรู้ความคิดเห็นอย่างชัดเจน มีรายละเอียดที่เป็นข้อเท็จจริงและมีการอธิบายอย่างเป็นลำดับขั้น มีการหยิบยกอุทาหรณ์ ตัวอย่าง ทฤษฎี สถิติ คำกล่าวหลักปรัชญา หรือสุภาษิต คำพังเพย ฯลฯ สนับสนุนความรู้ความคิดเห็นนั้น เนื้อเรื่องประกอบด้วยย่อหน้าต่าง ๆ หลายย่อหน้าตามสาระสำคัญที่ต้องการกล่าวคือ เปรียบกันว่าเนื้อเรื่องเหมือนส่วนลำตัวของคนที่ประกอบด้วยอวัยวะต่าง ๆ แต่รวมกันแล้วเป็นตัวบุคคล ดังนั้นการเขียนเนื้อเรื่องถึงจะแตก แยกย่อยออกไปอย่างไร จะต้องรักษาสาระสำคัญใหญ่ของเรื่องไว้ การแตกแยกย่อยเป็นเรื่อง ๆ ไป เพื่อประกอบสาระสำคัญใหญ่ของเรื่องซึ่งเปรียบเหมือนตัวคนสมบูรณ์ ในแต่ละย่อหน้าประกอบด้วยส่วนที่เป็นเนื้อหา คือ ความรู้หรือความคิดเห็นที่ต้องการแสดงออก การอธิบายและอุทาหรณ์ คือ การอ้างตัวอย่าง ฯลฯ ที่สนับสนุนให้เห็นจริงเห็นจัง ส่วนสำนวนโวหารจะใช้แบบใดบ้าง โปรดศึกษาเรื่องสำนวนโวหารในหัวข้อต่อไปนี้
ตัวอย่างการเขียนเนื้อเรื่องแต่ละย่อหน้า
“อำ” เป็นเด็กชายตัวเล็ก ๆ อายุแค่ 12 ปี ครั้งที่ลืมตาดูโลกได้แค่ 3 เดือน แม่ก็ทอดทิ้งไป ส่วนพ่อนั้นไม่เคยรักและห่วงใยอำเลย สิ่งเดียวที่มีค่าที่สุดในชีวิตของพ่อ คือ เฮโรอีน ย่า ลุง ป้า และอา
ตอกย้ำให้อำฟังเสมอว่า “อย่าทำตัวเลว ๆ เหมือนพ่อแกที่ติดเฮโรอีนจนตาย” หรือ“กลัวแกจะเจริญรอยตามพ่อเพราะเชื้อมันไม่ทิ้งแถ ติดคุกหัวโตเหมือนพ่อแก”คำพูดสารพัดที่อำรับฟังมาตั้งแต่จำความได้ ซึ่งอำพยายามคิดตามประสาเด็กว่า “เป็นคำสั่งสอน”...หรือ “ประชดประชัน” กันแน่
ชื่อเสียงวงศ์ตระกูลของอำถ้าเอ่ยไปหลายคนคงรู้จัก เพราะเป็นพวกเศรษฐีที่ค้าขายเป็นหลัก อยู่ในเขตอำเภอเมือง จังหวัดชลบุรี มาหลายชั่วอายุคนแล้ว ปู่กับย่ามีลูกทั้งหมด 9 คน ทุกคนร่ำเรียนกันสูง ๆ และออกมาประกอบธุรกิจร่ำรวยเป็นล่ำเป็นสัน ยกเว้นพ่อของอำ ซึ่งไม่ยอมเรียน..ประพฤติตนเสียหาย....คบเพื่อนชั่ว ...จนติดเฮโรอีน และฉีดเข้าเส้นจนตายคาเข็ม ผลาญเงินปู่กับย่าไปมากมาย
ยังทำให้ชื่อเสียงวงศ์ตระกูลป่นปี้ ปู่ช้ำใจจนตาย ส่วนย่าอกตรมจมทุกข์อยู่จนทุกวันนี้ พวกลุง...ป้า และอา ต่างพากันเกลียดพ่อมากและก็ลามมาถึง “อำ” ซึ่งเปรียบเสมือน “ลูกตุ้ม” ถ่วงวงศ์ตระกูล
คัดจากจันทิมา “ไอ้เลือดชั่ว” คอลัมน์ อนาคตไทย ฐานสัปดาห์วิจารณ์ ฉบับที่ 61 (71) วันที่ 9 - 15 มิ.ย. 37 หน้า 88 ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น หลักสูตรการศึกษานอกโรงเรียน พ.ศ. 2530
จากเนื้อหาในย่อหน้าต่าง ๆ ข้างต้น จะแบ่งเป็นส่วนต่าง ๆ ได้ดังนี้
1. ส่วนที่เป็นเนื้อหา
2. ส่วนที่เป็นการอธิบาย
3. ส่วนที่เป็นอุทาหรณ์ หรือการอ้างอิง
4. ส่วนที่เป็นตัวอย่าง
3. การเขียนส่วนท้ายหรือสรุป ส่วนท้ายหรือส่วนสรุป หรือส่วนปิดเรื่อง เป็นส่วนที่มีความสัมพันธ์เกี่ยวเนื่องกับเนื้อหา ส่วนอื่น ๆ โดยตลอด และเป็นส่วนที่บอกผู้อ่านว่าเรื่องราวที่เสนอมานั้นได้สิ้นสุดลงแล้ว วิธีการเขียนส่วนท้ายมีด้วยกันหลายวิธี เช่น เน้นย้ำประเด็นหลัก เสนอคำถามหรือข้อผิด สรุปเรื่อง เสนอความคิดของผู้เขียน ขยายจุดประสงค์ของผู้เขียน หรือสรุปด้วยสุภาษิต คำคม สำนวนโวหาร คำพังเพย อ้างคำพูดของบุคคล อ้างทฤษฎีหลักภาษา หรือคำสอนและบทร้อยกรอง ฯลฯ
3.1 เน้นย้ำประเด็นหลัก หน่วยงานของเราจะทำหน้าที่เป็นผู้ให้บริการที่รวดเร็ว ที่ซื่อตรง โปร่งใส ตรวจสอบได้ เช่นนี้ต่อไป แม้การปฎิรูประบบราชการจะส่งผลให้หน่วยงานของเรา ต้องเปลี่ยนสังกัดไปอย่างไรก็ตาม นั่นเพราะเราตระหนักในบทบาทของเราในฐานะ “ข้าราชการ” แม้ว่าปัจจุบันเราจะถูกเรียกว่า “เจ้าหน้าที่ของรัฐ” ก็ตาม
3.2 เสนอคำถามหรือข้อคิดให้ผู้อ่านใช้วิจารณญาณ เคราะห์กรรมทั้งหลายอันเกิดกับญาติพี่น้องและลูกหลานของผู้คนในบ้านเมืองของเราอันเกิดจากความอำมหิตมักได้ของผู้ค้ายาเสพติดเหล่านี้ เป็นสิ่งสมควรหรือไม่กับคำว่า “วิสามัญฆาตกรรม” ท่านที่อ่านบทความนี้จบลง คงมีคำตอบให้กับตัวเองแล้ว
3.3 สรุปเรื่อง การกินอาหารจืด ร่างกายได้รับเกลือเล็กน้อย จะทำให้ชีวิตจิตใจ ร่าเริงแจ่มใส น้ำหนักตัวมาก ๆ จะลดลง หัวใจไม่ต้องทำหน้าที่หนัก ไตทำหน้าที่ได้ดี ไม่มีบวมตามอวัยวะต่าง ๆ และเป็นการป้องกันโรคหัวใจ โรคไต หลอดเลือดแข็ง ความดันโลหิตสูง ข้ออักเสบ แผลกระเพาะอาหารและจะมีอายุยืนด้วย
3.4 เสนอความเห็นของผู้เขียน การปฏิรูปกระบวนการเรียนการสอนประสบผลสำเร็จหรือไม่ คงไม่ใช่แค่การเข้ารับการอบรมเทคนิค วิธีการสอนเพียงอย่างเดียว ยังขึ้นอยู่กับองค์ประกอบอันสำคัญยิ่งกว่าสิ่งใดคือ ตัวผู้สอนมีใจและพร้อมจะรับความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นพร้อม ๆ กับความกระตือรือร้นที่จะพัฒนาตนเองเพื่อกลุ่มเป้าหมาย คือ ผู้เรียน การปฏิรูปกระบวนการเรียนการสอนก็จะประสบความสำเร็จได้
3.5 ขยายจุดประสงค์ของผู้เรียน ควบคู่กับบทร้อยกรอง แม้อาหารการกินและการออกกำลังกายจะทำให้คนเราสวยงามตามธรรมชาติอยู่ได้นานแต่วันหนึ่งเราก็คงหนีไม่พ้นวัฏจักรธรรมชาติ คือ การเกิด แก่ เจ็บและตาย ร่างกายและความงาม ก็คงต้องเสื่อมสิ้นไปตามกาลเวลา ฉะนั้นก็อย่าไปยึดติดกับความสวยงามมากนัก แต่ควรยึดถือความงามของจิตใจเป็นเรื่องสำคัญ เพราะสิ่งที่จะเหลืออยู่ในโลกนี้เมื่อความตายมาถึง คือ ความดี ความชั่วของเราเท่านั้น ดังพระราชนิพนธ์ของพระมหาสมณเจ้ากรมพระปรมานุชิตชิโนรส ในเรื่องกฤษณาสอนน้อง คำฉันท์ว่า
พฤษภกาษร อีกกุญชรอันปลดปลง
โททนต์เสน่งคง สำคัญหมายในกายมี
นรชาติวางวาย มลายสิ้นทั้งอินทรีย์
สถิตทั่วแต่ชั่วดี ประดับไว้ในโลกา
แนวทางการเขียนเรียงความ
เมื่อได้ศึกษาองค์ประกอบอันจะนำไปใช้ในการเขียนเรียงความแล้ว ก่อนที่จะลงมือเขียนเรียงความผู้เขียนต้องเลือกเรื่องและประเภทของเรื่องที่จะเขียน หลังจากนั้นจึงวางโครงเรื่องให้ชัดเจนเพื่อเรียบเรียงเนื้อหา ซึ่งการเรียบเรียงเนื้อหานี้ต้องอาศัยความสามารถในการเขียนย่อหน้าและการเชื่อมโยงย่อหน้าให้เป็นเนื้อหาเดียวกัน
1. การเลือกเรื่อง ปัญหาสำคัญประการหนึ่งของผู้เขียนที่ไม่สามารถเริ่มต้นเขียนได้ คือ ไม่ทราบจะเขียนเรื่องอะไร วิธีการแก้ปัญหาดังกล่าวคือ หัดเขียนเรื่องใกล้ตัวของผู้เขียน หรือเรื่องที่ผู้เขียนมีประสบการณ์ดีรวมทั้งเรื่องที่ผู้เขียนมีความรู้เป็นอย่างดี หรือเขียนเรื่องที่สนใจ เป็นเรื่องราวหรือเหตุการณ์ที่กำลังอยู่ในความสนใจของบุคคลทั่วไป นอกจากนี้ผู้เขียนอาจพิจารณาองค์ประกอบ 4 ประการ เพื่อเป็นแนวทางในการตัดสินใจเลือกเรื่องที่จะเขียนดังต่อไปนี้
1.1 กลุ่มผู้อ่าน ผู้เขียนควรเลือกเขียนเรื่องสำหรับกลุ่มผู้อ่านเฉพาะและควรเป็นกลุ่มผู้อ่านที่ผู้เขียนรู้จักดี ทั้งในด้านการศึกษา ประสบการณ์ วัย ฐานะ ความสนใจและความเชื่อ
1.2 ลักษณะเฉพาะของเรื่อง เรื่องที่มีลักษณะพิเศษจึงดึงดูดใจให้ผู้อ่านสนใจ ลักษณะพิเศษดังกล่าว ได้แก่ ความแปลกใหม่ ความถูกต้องแม่นยำ แสดงความมีรสชาติ
1.3 เวลา เรื่องที่จะเขียนหากเป็นเรื่องที่อยู่ในกาลสมัยหรือเป็นปัจจุบัน จะมีผู้สนใจ อ่านมาก ส่วนเรื่องที่พ้นสมัยจะมีผู้อ่านน้อย นอกจากนี้การให้เวลาในการเขียนของผู้เขียนก็เป็นสิ่งสำคัญถ้าผู้เขียนมีเวลามาก ก็จะมีเวลาค้นคว้าหาข้อมูลเพื่อการเขียนและการอ้างอิงได้มาก ถ้าผู้เขียนมี เวลาน้อย การเขียนด้วยเวลาเร่งรัดก็อาจทำให้เนื้อหาขาดความสมบูรณ์ด้วยการอ้างอิง
1.4 โอกาส การเขียนเรื่องประเภทใดขึ้นอยู่กับโอกาสด้วย เช่น ในโอกาสเทศกาลและวันสำคัญทางราชการและทางศาสนา ก็เลือกเขียนเรื่องที่เกี่ยวกับโอกาสหรือเทศกาลนั้น ๆ เป็นต้น
2. ประเภทของเรื่องที่จะเขียน การแบ่งประเภทของเรื่องที่จะเขียนนั้นพิจารณาจากจุดมุ่งหมายในการเขียน ซึ่งแบ่งได้เป็น 3 ประเภท คือ
2.1 เรื่องที่เขียนเพื่อความรู้ เป็นการถ่ายทอดความรู้และประสบการณ์ รวมทั้งหลักการตลอดจนข้อเท็จจริงต่าง ๆ ใช้วิธีเขียนบอกเล่าหรือบรรยายรายละเอียด
2.2 เรื่องที่เขียนเพื่อความเข้าใจ เป็นการอธิบายให้ผู้อื่นเข้าใจความรู้ หลักการหรือประสบการณ์ต่าง ๆ การเขียนเพื่อความเข้าใจมักควบคู่ไปกับการเขียนเพื่อให้เกิดความรู้
2.3 การเขียนเพื่อโน้มน้าวใจ เป็นการเขียนเพื่อให้ผู้อ่านเชื่อถือและยอมรับ เพื่อให้ผู้อ่านได้รับอรรถรสทางใจ ให้สนุกสนาน เพลิดเพลินไปกับข้อเขียนนั้น ๆ
3. การวางโครงเรื่องก่อนเขียน การเขียนเรียงความเป็นการเสนอความคิดต่อผู้อ่าน ผู้เขียนจึงต้องรวบรวมเลือกสรรและจัดระเบียบความคิด แล้วนำมาเรียบเรียงเป็นโครงเรื่อง การรวบรวมความคิดอาจจะรวบรวมข้อมูลจากประสบการณ์ของผู้เขียนเอง นำส่วนที่เป็นประสบการณ์ตรงและประสบการณ์ทางอ้อม ซึ่งเกิดจาก การฟัง การอ่าน การพูดคุย ซักถาม เป็นต้น เมื่อได้ข้อมูลแล้วก็นำข้อมูลนั้นมาจัดระเบียบความคิด โดยจัดเรียงลำดับตามเวลา เหตุการณ์ ความสำคัญและเหตุผล แล้วจึงเขียนเป็นโครงเรื่อง เพื่อเป็นแนวทางให้งานเขียนอยู่ในกรอบ ไม่ออกนอกเรื่อง และสามารถนำมาเขียนขยายความเป็นเนื้อเรื่องที่สมบูรณ์ เขียนชื่อเรื่องไว้กลางหน้ากระดาษ เลือกหัวข้อที่น่าสนใจที่สุดเป็นคำนำ และเลือกหัวข้อ ที่น่าประทับใจที่สุดเป็นสรุป นอกนั้นเป็นเนื้อเรื่อง
3.1 ชนิดของโครงเรื่อง การเขียนโครงเรื่องนิยมเขียน 2 แบบ คือ โครงเรื่องแบบหัวข้อและโครงเรื่องแบบประโยค
3.1.1 โครงเรื่องแบบหัวข้อ เขียนโดยใช้คำหรือวลีสั้น ๆ เพื่อเสนอประเด็นความคิด
3.1.2 โครงเรื่องแบบประโยค เขียนเป็นประโยคที่สมบูรณ์ โครงเรื่องแบบนี้มีรายละเอียดที่ชัดเจนกว่าโครงเรื่องแบบหัวข้อ
3.2 ระบบในการเขียนโครงเรื่อง การแบ่งหัวข้อในการวางโครงเรื่องอาจแบ่งเป็น 2 ระบบ คือ
3.2.1 ระบบตัวเลขและตัวอักษร เป็นระบบที่นิยมใช้กันทั่วไป โดยกำหนดตัวเลขหรือประเด็นหลัก และตัวอักษรสำหรับประเด็นรอง ดังนี้
1)
(1)
(2)
2)
(1)
(2)
3.2.2 ระบบตัวเลข เป็นการกำหนดตัวเลขหลักเดียวให้กับประเด็นหลักและตัวเลขสองหลักและสามหลัก ให้กับประเด็นรอง ๆ ลงไป ดังนี้
1)
(1.1)
(1.2)
2)
(2.1)
(2.2)
3.3 หลักในการวางโครงเรื่อง หลักในการวางโครงเรื่องนั้นควรแยกประเด็นหลักและประเด็นย่อจากกันให้ชัดเจน โดยประเด็นหลักทุกข้อควรมีความสำคัญเท่ากัน ส่วนประเด็นย่อยจะเป็นหัวข้อที่สนับสนุนประเด็นหลัก ทั้งนี้ ทุกประเด็นต้องต่อเนื่องและสอดคล้องกัน จึงจะเป็นโครงเรื่องที่ดี
ตัวอย่างโครงเรื่องแบบหัวข้อ
เรื่อง ปัญหาการติดยาเสพติดของวัยรุ่นไทย
1. สาเหตุของการติดยาเสพติด
ก. ตามเพื่อน
ข. การหย่าร้างของบิดา มารดา
ค. พ่อแม่ไม่มีเวลาให้ลูก
ง. การบังคับขู่เข็ญ
2. สภาพปัญหาของการติดยาเสพติดของวัยรุ่นไทย
ก. จำนวนผู้ติดยา
ข. การก่ออาชญากรรม
ค. การค้าประเวณี
3. แนวทางการแก้ไขปัญหา
ก. การสร้างภูมิต้านทานในครอบครัว
ข. การสร้างชุมชนให้เข้มแข็ง
ค. กระบวนการบำบัดรักษาแบบผสมผสาน
ตัวอย่างโครงเรื่องแบบประโยค
เรื่อง ปัญหาการติดยาเสพติดของวัยรุ่นไทย
1. สาเหตุของการติดยาเสพติด มีหลายสาเหตุทั้งสาเหตุที่เกิดจากตัวเองและจากสิ่งแวดล้อม
ก. เสพตามเพื่อน เพราะความอยากลอง คิดว่าลองครั้งเดียวคงไม่ติด
ข. บิดา มารดา หย่าร้างกัน ลูกต้องอยู่กับฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งทำให้รู้สึกว้าเหว่ เหงา และเศร้าลึก ๆ
ค. พ่อแม่ให้เวลากับการทำงานหาเงินและการเข้าสังคม ไม่มีเวลาให้ครอบครัว
ง. ในโรงเรียนมีกลุ่มนักเรียนที่ทั้งเสพและค้ายาเสพติดเอง ใช้กำลังข่มขู่บีบบังคับให้ซื้อยา
2. สภาพปัญหาของการติดยาเสพติดของวัยรุ่นไทย
ก. จำนวนวัยรุ่นที่ติดยาเสพติดในปัจจุบันมีจำนวนเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
ข. ปัญหาที่ตามมาของการติดยาเสพติด คือ การก่ออาชญากรรมทุกประเภท
ค. ในหมู่วัยรุ่นหญิงที่ติดยาเสพติด มักตกเป็นเหยื่อของการค้าประเวณีในที่สุด
3. แนวทางการแก้ไขปัญหา
ก. การให้ความรัก ความอบอุ่น และความเอื้ออาทร รวมทั้งการมีเวลาให้กับคนในครอบครัวเป็นภูมิต้านทานปัญหายาเสพติดได้อย่างดี
ข. การทำให้คนในชุมชนรักชุมชน ช่วยเหลือแก้ปัญหาในชุมชนจะเป็นเกราะป้องกันปัญหายาเสพติดได้อย่างดี เพราะเขาร่วมกันสอดส่องดูแลป้องกันชุมชนของตนเองจาก ยาเสพติด
ค. สังคมใดที่มีผู้คนสนใจใฝ่รู้ ใฝ่แสวงหาข้อมูลข่าวสาร ผู้คนจะมีความรู้เพียงพอที่จะพาตัว
ให้พ้นจากภัยคุกคามทุกรูปแบบด้วยปัญญาความรู้ที่มี
ง. กระบวนการบำบัดผู้ติดยามิให้กลับมาติดใหม่ ทำได้ด้วยการให้การรักษาทางยาควบคู่กับการบำบัดทางจิตใจ ด้วยการใช้การปฏิบัติทางธรรม ซึ่งจะเป็นภูมิต้านทานทางใจที่ถาวร
4. การเขียนย่อหน้า การย่อหน้าเป็นสิ่งจำเป็นอีกอย่างหนึ่ง เพราะจะช่วยให้ผู้อ่าน อ่านเข้าใจง่ายและอ่านได้เร็วมีช่องว่างให้ได้พักสายตา ผู้เขียนเรียงความได้ดีต้องรู้หลักในการเขียนย่อหน้าและนำย่อหน้าแต่ละหน้ามาเชื่อมโยงให้สัมพันธ์กัน ในย่อหน้าหนึ่ง ๆ ต้องมีสาระเพียงประการเดียว ถ้าจะขึ้นสาระสำคัญใหม่ต้องขึ้นย่อหน้าใหม่ ดังนั้น การย่อหน้าจะมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับสาระสำคัญที่ต้องการเขียนถึง ในเนื้อเรื่อง แต่อย่างน้อยการเขียนเรียงความต้องมี 3 ย่อหน้า คือ ย่อหน้าที่เป็นคำนำ เนื้อเรื่องและสรุป
4.1 ส่วนประกอบย่อหน้า 1 ย่อหน้า ประกอบด้วย ประโยคใจความสำคัญและประโยคขยายใจความสำคัญหลาย ๆ ประโยค มาเรียบเรียงต่อเนื่องกัน
4.2 ลักษณะของย่อหน้าที่ดี ย่อหน้าที่ดีควรมีลักษณะ 3 ประการ คือ เอกภาพ สัมพันธภาพ และสารัตถภาพ
4.2.1 เอกภาพ คือ ความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน มีประโยคใจความสำคัญในย่อหน้าเพียงหนึ่ง ส่วนขยายหรือสนับสนุนต้องกล่าวถึงใจความสำคัญนั้น ไม่กล่าวนอกเรื่อง
4.2.2 สัมพันธภาพ คือ การเรียบเรียงข้อความในย่อหน้าให้เกี่ยวเนื่องสัมพันธ์กัน มีการลำดับความอย่างมีระเบียบ นอกจากนี้ ยังควรมีความสัมพันธ์กับย่อหน้าที่มีมาก่อนหรือย่อหน้าที่ตามมาด้วย
4.2.3 สารัตถภาพ คือ การเน้นความสำคัญของย่อหน้าแต่ละย่อหน้าและของเรื่องทั้งหมดโดยใช้ประโยคสั้น ๆ สรุปกินความทั้งหมด อาจทำได้โดยการนำประโยคใจความสำคัญมาไว้ตอนต้นหรือตอนท้าย ย่อหน้า หรือใช้สรุปประโยคหรือวลีที่มีลักษณะซ้ำ ๆ กัน
5. การเชื่อมโยงย่อหน้า การเชื่อมโยงย่อหน้า ทำให้เกิดสัมพันธภาพระหว่างย่อหน้า การเรียงความเรื่องหนึ่งย่อมประกอบด้วยหลายย่อหน้า การเรียงลำดับย่อหน้าตามความเหมาะสมจะทำให้ข้อความเกี่ยวเนื่องเป็นเรื่องเดียวกัน วิธีการเชื่อมโยงย่อหน้าแต่ละย่อหน้าก็เช่นเดียวกับการจัดระเบียบความคิดในการวางโครงเรื่อง ซึ่งมีด้วยกัน 3 วิธี คือ
5.1 การลำดับย่อหน้าตามเวลา อาจลำดับตามเวลาในปฏิทินหรือตามเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นก่อนไปยังเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นภายหลัง
5.2 การลำดับย่อหน้าตามสถานที่ เรียงลำดับข้อมูลตามสถานที่หรือตามความเป็นจริง ที่เกิดขึ้น
5.3 การลำดับย่อหน้าตามเหตุผล อาจเรียงลำดับจากเหตุไปหาผล หรือผลไปหาเหตุ
6. สำนวนภาษา
6.1 ใช้ภาษาให้ถูกหลักภาษา เช่น การใช้ลักษณะนาม ปากกาใช้ว่า “ด้าม” รถใช้ว่า “คัน” พระภิกษุใช้ว่า “รูป” เป็นต้น นอกจากนี้ไม่ควรใช้สำนวนภาษาต่างประเทศ เช่น
ขณะที่ข้าพเจ้าจับรถไฟไปเชียงใหม่ ควรใช้ว่า ขณะที่ข้าพเจ้าโดยสารรถไฟไปเชียงใหม่ บิดาของข้าพเจ้าถูกเชิญไปเป็นวิทยากร ควรใช้ บิดาของข้าพเจ้าได้รับเชิญไปเป็นวิทยากร
6.2 ไม่ควรใช้ภาษาพูด เช่น ดีจัง เมื่อไหร่ ทาน ฯลฯ ควรใช้ภาษาเขียน ได้แก่ ดีมาก เมื่อไร รับประทาน
6.3 ไม่ควรใช้ภาษาแสลง เช่น พ่น ฝอย แจวอ้าว สุดเหวี่ยง ฯลฯ
6.4 ควรหลีกเลี่ยงการใช้คำศัพท์ยากที่ไม่จำเป็น เช่น ปริเวทนากร ฯลฯ ซึ่งมีคำที่ง่ายกว่า ที่ควรใช้คือคำว่า วิตก หรือใช้คำที่ตนเองไม่ทราบความหมายที่แท้จริง เช่น บางคนใช้คำว่าใหญ่โตรโหฐาน คำว่า รโหฐาน แปลว่า ที่ลับ ที่ถูกต้องใช้ ใหญ่โตมโหฬาร เป็นต้น
6.5 ใช้คำให้ถูกต้องตามกาลเทศะและบุคคล เช่น คำสุภาพ คำราชาศัพท์ เป็นต้น
6.6 ผูกประโยคให้กระชับ รัดกุม เช่น “ถ้าเจ้าเดินช้าเช่นนี้ เมื่อไรจะไปถึงที่ที่จะไปสักที” ควรใช้ให้กระชับว่า “ถ้าเจ้าเดินช้าเช่นนี้เมื่อไรจะไปถึงที่หมายสักที” หรือประโยคว่า “อันธรรมดาคนเราเกิดมาในโลกนี้ บ้างก็เป็นคนดี บ้างก็เป็นคนชั่ว” ควรใช้ว่า “คนเราย่อมมีทั้งดีและชั่ว” เป็นต้น
7. การใช้หมายเลขกำกับ หัวข้อในเรียงความจะไม่ใช้หมายเลขกำกับ ถ้าจะกล่าวแยกเป็นข้อ ๆ จะใช้ว่า ประการที่ 1........ประการที่ 2.............หรือประเภทที่ 1..............ประเภทที่ 2.............แต่จะไม่ใช้เป็น 1............2............เรียงลำดับ แบบการเขียนทั่วไป
8. การแบ่งวรรคตอนและเครื่องหมายวรรคตอน เครื่องหมายวรรคตอน เช่น มหัพภาค ( . ) อัฒภาค (; ) จุลภาค ( , ) นั้น ไทยเลียนแบบฝรั่งมาจะใช้หรือไม่ใช้ก็ได้ ถ้าใช้ต้องใช้ให้ถูกต้อง ถ้าไม่ใช้ก็ใช้แบบไทยเดิม คือ การเว้นวรรคตอนโดยเว้นเป็นวรรคใหญ่ วรรคน้อย ตามลักษณะประโยคที่ใช้
9. สำนวนกับโวหาร สำนวนกับโวหารเป็นคำที่มีความหมายอย่างเดียวกันนำมาซ้อนกัน หมายถึง ชั้นเชิง ในการเรียบเรียงถ้อยคำ ในการเขียนเรียงความสำนวนโวหารที่ใช้มี 5 แบบ คือ
9.1 แบบบรรยาย หรือที่เรียกกันว่าบรรยายโวหาร เป็นโวหารเชิงอธิบายหรือเล่าเรื่องอย่างถี่ถ้วนโวหารแบบนี้เหมาะสำหรับเขียนเรื่องประเภทให้ความรู้ เช่น ประวัติ ตำนาน บันทึกเหตุการณ์ ฯลฯ
9.2 แบบพรรณนา หรือที่เรียกว่า พรรณนาโวหาร คือ โวหารที่กล่าวเป็นเรื่องราว อย่างละเอียดให้ผู้อ่านนึกเห็นเป็นภาพ โดยใช้ถ้อยคำที่ทำให้ผู้อ่านเกิดภาพในใจ มโนภาพขึ้น โวหารแบบนี้สำหรับชมความงามของบ้านเมือง สถานที่ บุคคล เกียรติคุณ คุณความดีต่าง ๆ ตลอดจนพรรณนา อานุภาพของกษัตริย์และพรรณนาความรู้สึกต่าง ๆ เช่น รัก โกรธ แค้น ริษยา โศกเศร้า เป็นต้น ตัวอย่างพรรณนาโวหาร เช่น
“เมื่อถึงตอนน้ำตื้นพวกฝีพายต่างช่วยกันถ่อ ทางน้ำค่อยกว้างออกไปเป็นหนองน้ำใหญ่ แต่น้ำสงบนิ่ง น่าประหลาด ป่าร่นแนวไปจากริมหนองปล่อยให้ต้นหญ้าสีเขียวจำพวกอ้อคอยรับแสงสะท้อนสีน้ำเงินแก่จากท้องฟ้า ปุยเมฆสีม่วงลอยไปมาเหนือศีรษะทอดเงาลงมาใต้ใบบัวและดอกบัว สีเงิน เรือนเล็กหลังหนึ่งสร้างไว้บนเสาสูง แลดูดำเมื่อมมาแต่ไกล ตัวเรือนมีต้นชะโอนสองต้น ซึ่งดูเหมือนจะขึ้นอยู่ในราวป่าเบื้องหลัง เอนต้นลงเหนือหลังคา ทั้งต้นและใบคล้ายจะเป็นสัญญาณว่ามีความเศร้าโศกสุดประมาณ”
จากทองสุข เกตุโรจน์ "ทะเลใน" แปลและเรียบเรียงจากเรื่อง "The Lagoon" ของ Joseph Conrad การเขียนแบบสร้างสรรค์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง 2519
9.3 แบบอุปมา หรือที่เรียกว่าอุปมาโวหาร คือ โวหารที่ยกเอาข้อความมาเปรียบเทียบเพื่อประกอบความให้เด่นชัดขึ้น ในกรณีที่หาถ้อยคำมาอธิบายให้เข้าใจได้ยาก เช่น เรื่องที่เป็นนามธรรมทั้งหลาย การจะทำให้ผู้อ่านเข้าใจเด่นชัด ควรนำสิ่งที่มีตัวตนหรือสิ่งที่คิดว่าผู้อ่านเคยพบมาเปรียบเทียบหรืออาจนำกิริยาอาการของสิ่งต่าง ๆ มาเปรียบเทียบก็ได้ เช่น เย็นเหมือนน้ำแข็ง ขาวเหมือนดั่งสำลี ไวเหมือนลิง บางทีอาจนำความรู้สึกที่สัมผัสได้ทางกายมาเปรียบเทียบเป็นความรู้สึกทางใจ เช่น ร้อนใจดังไฟเผา รักเหมือนแก้วตา เป็นต้น โวหารแบบนี้มักใช้แทรกอยู่ในโวหารแบบอื่น ตัวอย่างอุปมาโวหาร เช่น ความสวยเหมือนดอกไม้ เมื่อถึงเวลาจะร่วงโรยตามอายุขัย แต่ความดีเหมือนแผ่นดิน ตราบใดที่โลกดำรงอยู่ ผืนดินจะไม่มีวันสูญหายได้เลย ความดีจึงเป็นของคู่โลก และถาวรกว่าความสวย ควรหรือไม่ถ้าเราจะหันมาเทิดทูนความดีมากกว่าความสวย เราจะได้ทำแต่สิ่งที่ถูกเสียที
9.4 แบบสาธก หรือสาธกโวหาร สาธก หมายถึง ยกตัวอย่างมาอ้างให้เห็น สาธกโวหาร จึงหมายถึงโวหารที่ยกตัวอย่างมาประกอบอ้าง เพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจเรื่องได้ชัดเจนขึ้น ตัวอย่างที่ยกมาอาจจะเป็นตัวอย่างบุคคล เหตุการณ์หรือนิทาน โวหารแบบนี้มักแทรกอยู่โวหารแบบอื่น เช่นเดียวกับอุปมาโวหาร ตัวอย่าง สาธกโวหาร “....พึงสังเกตการบูชาในทางที่ผิดให้เกิดโทษ ดังต่อไปนี้
ในสำนักอาจารย์ทิศาปาโมกข์ เมืองตักศิลา มีเด็กวัยรุ่นเป็นลูกศิษย์อยู่หลายคน เรียนวิชาต่างกันตามแต่เขาถนัด มีเด็กวัยรุ่นคนหนึ่งชื่อ สัญชีวะ อยู่ในหมู่นั้นเรียนเวทย์มนต์เสกสัตว์ตาย ให้ฟื้นคืนชีพได้ตามธรรมเนียมการเรียนเวทย์มนต์ต้องเรียนผูกและเรียนแก้ไปด้วยกัน แต่เขาไม่ได้เรียนมนต์แก้”
มาวันหนึ่ง สัญชีวะกับเพื่อนหลายคนพากันเข้าป่าหาฟืนตามเคย ได้พบเสือโคร่งตัวหนึ่งนอนตายอยู่ “นี่แน่ะเพื่อน เสือตาย” สัญชีวะเอ่ยขึ้น “ข้าจะเสกมนต์ให้เสือตัวนี้ฟื้นคืนชีพขึ้นคอยดูนะเพื่อน” “แน่เทียวหรือ” เพื่อนคนหนึ่งพูด “ลองปลุกมันให้คืนชีพลุกขึ้นดูซิ ถ้าเธอสามารถ” แล้วเพื่อน ๆ คน อื่น ๆ ปีนขึ้นต้นไม้คอยดู “แน่ซีน่า” สัญชีวะยืนยัน แล้วเริ่มร่ายมนต์เสกลงที่ร่างเสือ
พอเจ้าเสือฟื้นคืนชีพขึ้นยืนรู้สึกหิว มองเห็นสัญชีวะพอเป็นอาหารแก้หิวได้ จึงสะบัดแยกเขี้ยวอวดสัญชีวะและคำรามวิ่งปราดเข้ากัดก้านคอสัญชีวะล้มตายลง
เมื่ออาจารย์ได้ทราบข่าวก็สลดใจและอาลัยรักในลูกศิษย์มาก จึงเปล่งอุทานขึ้นว่า “นี่แหละผลของการยกย่องในทางที่ผิด ผู้ยกย่องคนเลวร้าย ยอมรับนับถือเขาในทางมิบังควรต้องได้รับทุกข์ถึงตายเช่นนี้เอง”
จาก ฐะปะนีย์ นาครทรรพ การประพันธ์ ท 041 อักษรเจริญทัศน์ 2519 หน้า 9
9.5 แบบเทศน์ หรือเทศนาโวหาร คือ โวหารที่อธิบายชี้แจงให้ผู้อ่านเชื่อถือตาม โดยยกเหตุผลข้อเท็จจริง อธิบายคุณ โทษ แนะนำสั่งสอน ตัวอย่างเช่น
“คนคงแก่เรียนย่อมมีปรีชาญาณ ฉลาดคิด ฉลาดทำ ฉลาดพูดและมีความรู้สึกสูง สำนึกในผิดชอบชั่วดี ไม่กล้าทำในสิ่งที่ผิดที่ชั่ว เพราะรู้สึกละอายขวยเขินแก่ใจและรู้สึกสะดุ้งหวาดกลัวต่อผลร้ายอันพึงจะได้รับ รู้สึกอิ่มใจในความถูกต้อง รู้สึกเสียใจในความผิดพลาด และรู้เท่าความถูกต้องนั้นว่า มิได้อยู่ที่ดวงดาวประจำตัว แต่อยู่ที่การกระทำของตัวเอง พึงทราบว่า ความฉลาดคิด ฉลาดทำ ฉลาดพูดและความรู้สึกสูงทำให้คิดดี ที่จริงและคิดจริงที่ดี ทำดีที่จริง ทำจริงที่ดี และพูดดีที่จริง พูดจริง ที่ดี นี่คือวิธีจรรยาของคนแก่เรียน
จากฐะปะนีย์ นาครทรรพ การประพันธ์ ท 041 อักษรเจริญทัศน์ 2519 หน้า 8
โวหารต่าง ๆ ดังกล่าว เมื่อใช้เขียนเรียงความเรื่องหนึ่ง ๆ ไม่ได้หมายความว่าจะใช้เพียงโวหารใดโวหารหนึ่งเพียงโวหารเดียว การเขียนจะใช้หลาย ๆ แบบประกอบกันไป แล้วแต่ความเหมาะสม ตามลักษณะเนื้อเรื่องที่เขียน
การเขียนเรียงความเป็นศิลปะ หลักการต่าง ๆ ที่วางไม่ได้เป็นหลักตายตัว ตัวอย่าง คณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ดังนั้น จึงเป็นเพียงแนวปฏิบัติและข้อเสนอแนะ ในการเขียนอาจพลิกแพลงได้ตามความเหมาะสมที่เห็นสมควร
ตัวอย่าง เรียงความเรื่อง สามเส้า
ครัวไทยแต่ก่อนครั้งหุงข้าวด้วยฟืนนั้น มีสิ่งสำคัญอย่างหนึ่ง คือ ก้อนเส้า เรายังหาครัวอย่างนี้ ดูได้ในชนบท ก้อนเส้านั้นอาจเป็นดินหรือก้อนหิน มีสามก้อนตั้งชนกันมีช่องว่างสำหรับใส่ฟืน ก้อนเส้าสามก้อนนี้เองเป็นที่สำหรับตั้งหม้อข้าวหม้อแกงอันเป็นอาหารประจำชีวิตของคนไทย ดู ๆ ไปก้อนเส้าสามก้อนนั้นก็เป็นสัญลักษณ์ของชาติไทย เพราะชาติไทยแต่ไหนแต่ไรก็ตั้งอยู่บนก้อนเส้าสามก้อนนั้น มีชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ พระพุทธศาสนาก็ประกอบด้วยก้อนเส้าสามก้อน คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์
ก้อนเส้าสามก้อนหรือสามเส้านี้ เมื่อคิดไปอีกทีก็เป็นคติอันดีที่เราน่าจะยึดเป็นเครื่องเตือนใจ ภาษิตจีนมีว่า คนเราจะมีชีวิตมั่นคง จะต้องนั่งบนม้าสามขา ม้าสามขาตามภาษิตจีนนั้น หมายถึง สิ่งสำคัญสามอย่างที่พยุงชีวิตเรา สิ่งสำคัญนั้นจะเป็นอะไรก็ได้แต่ต้องมีสามขา ถ้ามีเพียงสองชีวิตก็ยังขาดความมั่นคง ภาษิตจีนนี้ฟังคล้าย ๆ “สามเส้า” คือว่าชีวิตของเราตั้งอยู่บนก้อนสามก้อน จึงมีความมั่นคง
ก็ก้อนเส้าทั้งสามสำหรับชีวิตนี้คืออะไร ต่างคนอาจหาก้อนเส้าทั้งสามสำหรับชีวิตของตัวเองได้ บางท่านอาจยึดพระไตรลักษณ์ คือ ความทุกข์ 1 ความไม่เที่ยง 1 และความไม่ใช่ตัวของเรา 1 เป็นการยึดเพื่อทำใจมิให้ชอกช้ำขุ่นมัวในยามที่ตกทุกข์ได้ยาก หรือจะใช้เป็นเครื่องเตือนมิให้เกิดความทะเยอทะยานตน ทำลายสันติสุขของชีวิตก็ได้ บางคนยึดไตรสิกขาเป็นก้อนเส้าทั้งสามแห่ง การยังมีชีวิต คือ ศีล สมาธิ ปัญญา เป็นหลัก
หลักการย่อความ
การย่อความมีหลักการทั่วไป ดังต่อไปนี้
1. ย่อความตามรูปแบบการย่อความแบบต่าง ๆ กำหนดไว้ในหัวข้อแบบการย่อความ
2. อ่านเรื่องราวที่จะย่ออย่างน้อย 2 เที่ยว เที่ยวแรกจับใจความให้ได้ว่า เรื่องอะไร หรือใครทำอะไรที่ไหน อย่างไร เที่ยวที่สองจับใจความให้ละเอียดขึ้น และพิจารณาว่าอะไรเป็นใจความสำคัญ อะไรเป็นใจความประกอบหรือพลความ หรือข้อความที่เสริมแต่งใจความสำคัญให้เด่นชัด ชัดเจน อะไรเป็นกลวิธีการแต่งถ้าจับใจความไม่ได้ให้อ่านอีกจนกว่าจะสามารถจับใจความสำคัญได้
3. พิจารณาเก็บเฉพาะใจความสำคัญ หรือเก็บใจความประกอบที่จำเป็น
4. นำเฉพาะใจความที่เก็บไว้มาเรียบเรียงใหม่ด้วยภาษาของตนเองตามรูปแบบที่กำหนด
5. ความสั้นยาวของการย่อความไม่สามารถกำหนดเป็นอัตราส่วนได้ ขึ้นอยู่กับจุดประสงค์ของการย่อและลักษณะของเรื่องที่ย่อ ลักษณะของเรื่องก็คือ เรื่องใดที่มีใจความประกอบมากถ้าเราเก็บเฉพาะใจความสำคัญก็ย่อได้สั้น ถ้าเก็บใจความประกอบที่จำเป็นด้วย อัตราส่วนความยาวจะเพิ่มขึ้น ดังนั้นจึงไม่มีเกณฑ์กำหนดเรื่องอัตราส่วนของย่อความ
6. เปลี่ยนคำสรรพนามจากบุรุษที่ 1 บุรุษที่ 2 เป็นบุรุษที่ 3 เพราะผู้ย่อทำหน้าที่เล่าต่อและเครื่องหมายใด ๆ ที่มีอยู่ในข้อความเดิม จะไม่ใช้ในย่อความ เช่น มาลีพูดว่า “พ่อมาแล้ว” เปลี่ยนเป็นเธอพูดว่าพ่อมาแล้ว คือ ให้ย่อรวมกันไป ไม่แยกกล่าวหรือขึ้นบรรทัดใหม่
7. ใช้ถ้อยคำภาษาง่าย ๆ ได้ใจความชัดเจน เช่น อันมวลบุปผามาลีอยู่ในไพรสนฑ์เปลี่ยนเป็นดอกไม้อยู่ในป่า แต่ถ้ามีคำราชาศัพท์ยังคงใช้อยู่
8. เลือกใช้คำได้ความหมายครอบคลุม เช่น เพื่อกล่าวถึงหนังสือพิมพ์ วิทยุ โทรทัศน์ ควรใช้ คำว่า “สื่อสารมวลชน” แทน หรือเมื่อกล่าวถึงสมุด ดินสอ ปากกา ยางลบ ไม้บรรทัด ควรใช้คำว่า “เครื่องเขียน” แทน เป็นต้น
9. ไม่ใช้อักษรย่อ หรือคำย่อ เว้นแต่อักษรย่อ หรือคำย่อนั้นเป็นที่เข้าใจและยอมรับใช้กันทั่วไปแล้ว เช่น พ.ศ. ร.ส.พ. ส.ป.อ. ฯลฯ
10. ข้อความที่ย่อแล้วให้เขียนต่อเนื่องกันโดยใช้คำเชื่อม เพื่อให้ความกระชับไม่เยิ่นเย้อ แต่ข้อความที่ไม่สัมพันธ์กันให้ย่อหน้าเป็นตอน ๆ
11. การย่อความเป็นร้อยกรอง ก็ใช้วิธีเดียวกับร้อยแก้ว แต่เปลี่ยนข้อความจากร้อยกรอง เป็นร้อยแก้วธรรมดาก่อน
รูปแบบการเขียนย่อความ
เรื่องที่จะย่อมีหลายรูปแบบ เช่น บทความ จดหมาย โอวาท ฯลฯ แต่ละรูปแบบมีแบบการขึ้นต้นเฉพาะ ดังต่อไปนี้
1.แบบของบทความ สารคดี ตำนาน นิทาน นิยาย เรื่องสั้น ฯลฯ
2.แบบของจดหมาย สาส์น หนังสือราชการ
3. แบบของประกาศ แจ้งความ แถลงการณ์ ระเบียบคำสั่ง ฯลฯ
4. แบบของข่าว
5. แบบของโอวาท คำปราศรัย สุนทรพจน์
6. แบบปาฐกถา คำสอน คำบรรยาย ถ้อยแถลง
7. แบบพระบรมราโชวาท เทศนา
8. แบบที่เป็นร้อยกรอง ให้ถอดเป็นร้อยแก้วก่อนแล้วย่อตามรูปแบบ คือ
9. ความเรียงที่ตัดตอนมา
ข้อความที่ย่อถ้าเรื่องเดิมไม่มีชื่อเรื่องให้ตั้งชื่อเรื่องให้ตรงกับความสำคัญของเรื่องนั้น ๆ
ตัวอย่างย่อความ
(ร้อยแก้ว)
เรื่อง
เปรียบเทียบนามสกุลกับชื่อแซ่
คนเรายังมีอยู่เป็นอันมาก ซึ่งยังมิได้สังเกตว่า นามสกุลกับชื่อแซ่ของจีนนั้นผิดกันอย่างไร ผู้ที่แลดูแต่เผิน ๆ หรือซึ่งมิได้เอาใจใส่สอบสวนในข้อนี้ มักจะสำคัญว่าเหมือนกันและมีพวกจีนพวกนิยมจีนพอใจจะกล่าวว่า การที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชปรารภออกพระราชบัญญัตินามสกุลขึ้นนั้น โดยทรงพระราชนิยมตามประเพณีชื่อแซ่ของจีน ซึ่งถ้าจะตรองดูก็จะเห็นว่าคงจะไม่เป็นเช่นนั้นโดยเหตุที่จะอธิบายต่อไปนี้
แซ่ของจีนนั้น ตรงกับ “แคลน” ของพวกสก๊อตคือ เป็นคณะหรือพวก หรือถ้าจะเทียบทางวัดก็คล้ายสำนัก เช่นที่เราได้ยินเขากล่าว ๆ กันอยู่บ่อย ๆ ว่า คนนั้นเป็นสำนักวัดบวรนิเวศ คนนี้เป็นสำนักวัดโสมนัส ดังนี้เป็นตัวอย่าง ส่วนสกุลนั้นตรงกับคำอังกฤษว่า “แฟมิลี่” ข้อผิดกันอันสำคัญ ในระหว่างแซ่กับนามสกุลนั้นก็คือ ผู้ร่วมแซ่ไม่ได้เป็นญาติสายโลหิตกันก็ได้ แต่ส่วนที่ร่วมสกุลนั้น ถ้าไม่ได้เป็นญาติสายโลหิตต่อกันโดยแท้แล้วก็ร่วมสกุลกันไม่ได้ นอกจากที่จะรับเป็นบุตรบุญธรรมเป็นพิเศษเท่านั้น
ตัดตอนจากเรื่องเปรียบเทียบนามสกุลกับแซ่ จากหนังสือปกิณกคดี พระราชนิพนธ์ ของพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ศิลปบรรณาคาร 2515 หน้า 75 - 76
การย่อความจะเก็บเฉพาะใจความสำคัญและใจความประกอบที่จำเป็นบางส่วนเพื่อให้ใจความย่อความสมบูรณ์
ย่อหน้าที่ 1 ใจความสำคัญว่า “คนเรายังมีอยู่เป็นอันมาก ซึ่งยังมิได้สังเกตว่านามสกุลกับชื่อแซ่ของจีนนั้นผิดกันอย่างไร” นอกนั้นเป็นใจความประกอบ
ใจความประกอบย่อหน้านี้ไม่เก็บเพราะเห็นว่าไม่จำเป็น เนื่องจากใจความสำคัญสมบูรณ์ที่จะนำไปย่อได้อยู่แล้ว
ย่อหน้าที่ 2 ใจความสำคัญ “ข้อผิดกันอันสำคัญในระหว่างแซ่กับนามสกุลนั้นก็คือ ผู้ร่วมแซ่ไม่ได้เป็นญาติสายโลหิตกันก็ได้ แต่ผู้ร่วมสกุลนั้นถ้าไม่ได้เป็นญาติสายโลหิตต่อกันโดยแท้แล้วก็ร่วมสกุลกันไม่ได้”
ใจความประกอบที่จำเป็นที่ควรเก็บเพื่อเสริมใจความสำคัญให้ย่อความได้ใจความสมบูรณ์ครบถ้วน คือ
“แซ่ของจีนเป็นคณะหรือพวก หรือถ้าจะเทียบทางวัดก็คล้ายสำนัก”
“..............นอกจากที่จะรับเป็นบุตรบุญธรรมเป็นพิเศษเท่านั้น”
เมื่อได้ศึกษาหลักการย่ออื่น ๆ ครบถ้วนกับดูรูปแบบการย่อที่ใช้แล้ว นำใจความที่เก็บไว้มาเรียบเรียงใหม่ด้วยถ้อยคำของตนเอง รูปแบบการย่อเป็นความเรียงที่ตัดตอนมา ดังนั้น จึงเขียนย่อความได้ดังนี้
ย่อเรื่อง เปรียบเทียบนามสกุลกับชื่อแซ่ ของพระบาทสมเด็จพระมหารามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว คัดจากเรื่องเปรียบเทียบนามสกุลกับชื่อแซ่ จากหนังสือปกิณกคดี ความว่า
มีคนจำนวนมากไม่ได้สังเกตว่านามสกุลกับแซ่ของจีนนั้นต่างกัน ผู้ร่วมแซ่ของจีนไม่ได้เป็นญาติสายโลหิตกันก็ได้ แต่เป็นคณะหรือพวกเหมือนสำนักวัดหนึ่ง ส่วนร่วมสกุลต้องเป็นญาติสายโลหิตกันโดยแท้เท่านั้น หรือไม่เช่นนั้นก็ต้องเป็นบุตรบุญธรรมที่รับไว้เป็นพิเศษ
ถ้าเป็นการย่อที่มุ่งเก็บเฉพาะใจความสำคัญ ขึ้นต้นรูปแบบเหมือนกัน แต่ใจความจะสั้นเข้า ดังนี้
มีคนจำนวนมากไม่ได้สังเกตว่านามสกุลกับแซ่ของจีนนั้นต่างกัน ผู้ร่วมแซ่ของจีนไม่ได้เป็นญาติสายโลหิตก็ได้ แต่ผู้ร่วมสกุลต้องเป็นญาติสายโลหิต หรือบุตรบุญธรรมที่รับไว้เป็นพิเศษเท่านั้น
ตัวอย่างย่อความ
(ร้อยกรอง)
ทหารเอกสยามสู้เศรษฐสงคราม
กับสิทธิการจัดการศึกษาสำหรับประเทศ
(กาพย์ฉบัง)
“ถามหน่อยเถิดหนูผู้เพียร เสร็จจากโรงเรียน
แล้วเจ้าจักทำอะไร”
“ฉันเป็นพ่อค้าก็ได้ ให้เตี่ยหัดให้
ตั้งห้างอย่างเถ้าแก่ฮง”
ถามทั่วทุกคนก็คง ให้คำตอบลง
รอยกันมิพลันสงสัย
จากโรงเรียนจีนจงไป ถามโรงเรียนไทย
จักได้คำตอบนาน
“ผมคิดเข้าทำราชการ เช่นท่านขุนชาญ
ลูกบ้านเดียวกันมั่นหมาย”
“หนูอย่านึกว่าง่ายดาย คิดเข้าค้าขาย
พ่อค้าค่อยน่ามั่งมี”
“ผมรักราชการงานดี ตำแหน่งหน้าที่
ยศศักดิ์บัฎตราน่าแสวง”
“บัดยามสยามต้องการแรง ไทยฉลาดทุกแขนง
ทั้งนอกและในราชการ”
“เศรษฐกิจก็กิจแก่นสาร นักเรียนรักงาน
ควรเลือกประกอบเหมือนกัน”
“ผมชอบราชการเท่านั้น ตั้งใจหมายมั่น
แต่จะเข้ารับราชการ”
คำตอบเช่นนี้มีประมาณ กี่ส่วนร้องวาน
คำนึงจะพึงพิศวง
นึกไปไม่น่างวยงง การค้าขายคง
ไม่คุ้นไม่ค่อยเคยทำ
เคยแต่รังเกียจด้วยซ้ำ นายไพร่ด้วยชำ
นาญล้วนงานเรียก “ราชการ”
........................................................
ครูเทพ โคลงกลอนของครูเทพ เล่ม 1 คุรุสภา 2515
ข้อความที่ย่อได้ดังนี้
ย่อ กาพย์ฉบัง เรื่องโครงกลอนของครูเทพ ตอน ทหารเอกสยามสู้เศรษฐสงครามกับสิทธิการจัดการศึกษาสำหรับประเทศ ความว่า
ถ้าถามนักเรียนในโรงเรียนจีนกับโรงเรียนไทยว่า เมื่อสำเร็จการศึกษาแล้วจะไปประกอบอาชีพอะไร นักเรียนในโรงเรียนจีนตอบว่าจะไปเป็นพ่อค้า และนักเรียนในโรงเรียนไทยจะตอบว่าจะทำงานราชการ คำตอบเช่นนี้เป็นเพราะคนไทยไม่คุ้นเคยและไม่ค่อยเคยค้าขายจึงไม่เห็นความสำคัญทั้ง ๆ ที่เรื่องค้าขายเป็นเรื่องสำคัญที่ควรเลือกเป็นอาชีพได้เหมือนกันและเหมาะสมกับประเทศไทยที่กำลังต้องการคนฉลาดทำงานทุกประเภทไม่ใช่เพียงงานราชการเท่านั้น
สรุป
ย่อความเป็นการเขียนแบบหนึ่งที่เก็บใจความสำคัญของเรื่องเดิมมาเขียนใหม่ให้สั้นกว่าเดิมเพื่อสะดวกแก่การเข้าใจและการนำไปใช้ การย่อความต้องบอกลักษณะและที่มาของข้อความที่จะย่อและย่อให้ได้ใจความครบถ้วนใจความของข้อความเดิม
Page updated
Report abuse