การฟังเพื่อจับใจความสำคัญ เป็นการฟังเพื่อความรู้ ผู้ฟังต้องตั้งใจฟังและพยายามสรุป เนื้อหา โดยมีหลักการสำคัญ ดังนี้
1. มีสมาธิดี ตั้งใจฟัง ติดตามเรื่อง
2. ฟังให้เข้าใจและลำดับเหตุการณ์ให้ดีว่า เรื่องที่ฟังเป็นเรื่องของอะไร ใครทำอะไร ที่ไหน อย่างไร
3. แยกให้ออกว่า ตอนใดเป็นใจความสำคัญ ตอนใดเป็นส่วนขยาย
4. บันทึกข้อความสำคัญจากเรื่องที่ฟัง
1. จับใจความสำคัญจากบทร้อยแก้ว
ร้อยแก้ว คือ ความเรียงที่สละสลวยไพเราะเหมาะเจาะด้วยเสียงและความหมาย แต่ไม่กำหนดระเบียบบัญญัติแห่งฉันทลักษณ์คือไม่จำกัดครุ ลหุ ไม่กำหนดสัมผัส
ตัวอย่าง “เห็นกงจักรเป็นดอกบัว” สุภาษิต “เห็นกงจักรเป็นดอกบัว” นี้โดยมากรู้จักความหมายกันแพร่หลายอยู่แล้ว คือว่า เห็นผิดเป็นชอบ เช่น ตัวอย่าง เห็นเพื่อนของตนค้าฝิ่นเถื่อน ห้ามเท่าไรก็ไม่ฟังจนเพื่อนผู้นั้นถูกจับเสียเงินเสียทองมากมาย เช่นนี้มักกล่าวติเตียนท่านผู้นั้นว่า “เห็นกงจักรเป็นดอกบัว” (ชุมนุมนิพนธ์ ของ อ.น.ก.)
ใจความสำคัญ เห็นกงจักรเป็นดอกบัว คือเห็นผิดเป็นชอบ
ตัวอย่าง ครอบครัวของเราคนไทยสมัยก่อน ผู้ชายก็ต้องเป็นหัวหน้าครอบครัว ถ้ามาจากตระกูลดีมีวิชาความรู้ก็มักรับราชการ เพราะคนไทยเรานิยมการรับราชการมีเงินเดือน มีบ้านเรือนของตนเองได้ก็มี เช่าเขาก็มี อยู่กับบิดามารดาก็ไม่น้อย ได้เป็นมรดกตกทอดกันก็มี ทรัพย์สมบัติเหล่านี้จะงอกเงยหรือหมดไปก็อยู่ที่ภรรยาผู้เป็นแม่บ้าน
(แม่ศรีเรือน ของทิพย์วาณี สนิทวงศ์)
ใจความสำคัญ ครอบครัวไทยสมัยก่อน ผู้ชายที่มีความรู้นิยมรับราชการ ทรัพย์สมบัติที่มีจะเพิ่มขึ้นหรือหมดไปก็อยู่ที่ภรรยา
2. จับใจความสำคัญจากบทร้อยกรอง
ร้อยกรอง คือ ถ้อยคำที่เรียบเรียงให้เป็นระเบียบตามบัญญัติแห่งฉันทลักษณ์ คือ ตำราว่าด้วยการประพันธ์ เช่น โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน
ตัวอย่าง ฟังข้อความต่อไปนี้แล้วจับใจความสำคัญ (ครูหรือนักศึกษาเป็นผู้อ่าน)
นางกอดจูบลูบหลังแล้วสั่งสอน อำนวยพรพลายน้อยละห้อยไห้
พ่อไปดีศรีสวัสดิ์กำจัดภัย จนเติบใหญ่ยิ่งยวดได้บวชเรียน
ลูกผู้ชายลายมือนั้นคือยศ เจ้าจงอตส่าห์ทำสม่ำเสมียน
แล้วพาลูกออกมาข้างท่าเกวียน จะจากเจียนใจขาดอนาถใจ
(กำเนิดพลายงาม ของ พระสุนทรโวหาร (ภู่)
ใจความสำคัญ การจากกันของแม่ลูกคือ นางวันทองกับพลายงาม นางวันทองอวยพรให้โอวาทและจากกันด้วยความอาลัยอาวรณ์อย่างสุดซึ้ง
ตัวอย่าง การฟังบทร้อยกรองเพื่อจับใจความสำคัญ (ครูอ่านให้ฟัง)
ถึงบางแสนแล่นสบายจรดชายหาด เดียรดาษคนลงสรงสนาน
เสียงเจี๊ยวจ๊าวฉาวฉ่าน่าสำราญ ล้วนเบิกบานแช่มชื่นรื่นฤทัย
คลื่นซัดสาดฟาดฝั่งดังซู่ซ่า ถึงแสงแดดแผดกล้าหากลัวไม่
เด็กกระโดดโลดเต้นเล่นน้ำไป พวกผู้ใหญ่คอยเฝ้าเหมือนเข้ายาม
เราหยุดพักกินกลางวันกันที่นี่ ในร้านมีผู้คนอยู่ล้นหลาม
มีอาหารจีนไทยรสไม่ทราม คนละชามอิ่มแปล้มาแค่คอ
(นิราศสัตหีบ พล.ร.ต.จวบ หงสกุล)
ใจความสำคัญ เด็กและผู้ใหญ่ไปเที่ยวบางแสน รับประทานอาหารกลางวัน เด็กเล่นน้ำ ผู้ใหญ่คอยเฝ้าสนุกสนานมาก
3. จับใจความสำคัญจากบทความ
บทความ คือ ข้อเขียนซึ่งอาจจะเป็นรายงาน หรือการแสดงความคิดเห็น มักตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ วารสาร สารานุกรม เป็นต้น
ตัวอย่าง ใครที่เคยกินไข่เยี่ยวม้าคงประหลาดใจว่าทำไมเรียกว่าไข่เยี่ยวม้า ทั้ง ๆ ที่ตามปกติแล้วใช้ขี้เถ้าจากถ่านไม้ผสมวัตถุดิบอื่น ๆ พอกไข่จนเกิดปฏิกิริยาระหว่างสารที่พอกกับเนื้อไข่จนเกิดวุ้น สีดำ ๆ เป็นไข่เยี่ยวม้าขึ้นมา โดยไม่ได้ “เยี่ยวม้า” สักกะหยดมาก่อนปฏิสนธิจนเป็นไข่กินอร่อยแต่ก็นั่นแหละ น่าจะสันนิษฐานกันได้ว่า ต้นตำรับเดิมของการทำไข่วุ้นดำเช่นนี้ มาจากการเอาไข่ไปแช่เยี่ยวม้าจริงๆ และเจ้าฉี่ม้านี่เองที่ทำปฏิกิริยากับไข่จนเป็นวุ้นขึ้นมา ทว่าในยุคหลัง ๆ ชะรอยจะหาฉี่ม้าลำบากหรือไม่สะดวก ก็เลยหาสูตรทำ ทำไข่ปัสสาวะม้าใหม่ให้สะดวกและง่ายดายรวมทั้งประหยัดเพราะไม่ต้องเลี้ยงม้าเอาฉี่เหมือนเดิมก็เป็นได้ ส่วนรสชาติจะเหมือนตำรับเดิมหรือเปลี่ยนแปลงประการใด ก็ยังไม่มีใครพิสูจน์หรือพยายามทำออกมาเทียบเคียงกัน
ตัดตอนจากหนังสือสยามรัฐฉบับวันที่ 24 กุมภาพันธ์ 2530
ใจความสำคัญ ไข่เยี่ยวม้าไม่ได้ใช้เยี่ยวม้าในการทำ
4. จับใจความสำคัญจากข่าว
ข่าว คือ คำบอกเล่าเรื่องราวซึ่งโดยปกติมักเป็นเรื่องเกิดใหม่หรือเป็นที่น่าสนใจ
ตัวอย่าง ที่ศาลจังหวัดอุบลราชธานี พนักงานอัยการจังหวัดเป็นโจทก์ฟ้องนายวัน สันสูงโนน อายุ 44 ปี เป็นจำเลย ฐานเมื่อวันที่ 30 ก.ค.30 ในเวลากลางวัน จำเลยได้บังอาจตัดฟันต้นไม้ประดู่ 1 ต้น ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ และบังอาจแปรรูปไม้ประดู่ดังกล่าว จำนวน 8 แผ่น ประมาณ 0.48 ลูกบาศก์เมตร และมีไม้ดังกล่าวไว้ครอบครอง เหตุเกิดที่ตำบลนาจะหลวย อำเภอนาจะหลวย จังหวัดอุบลราชธานี ศาลจังหวัดอุบลราชธานี มีคำพิพากษาว่า จำเลยมีความผิด พ.ร.บ.ป่าสงวนแห่งชาติ พ.ร.บ.ป่าไม้ และประมวลกฎหมายอาญา รวมลงโทษ จำคุก 18 เดือน จำเลยให้การสารภาพขณะจับกุมเป็นประโยชน์แก่การพิจารณาอยู่บ้าง จึงมีเหตุบรรเทาโทษ ลดโทษให้หนึ่งในสี่ คงจำคุก 13 เดือน 15 วัน ของกลางริบ
ใจความสำคัญ ตัดต้นประดู่ 1 ต้น ถูกจำคุกกว่า 13 เดือน