Hulst en Schoonhees

HISTORISCH:

Deze schans bij het oude Hof van Goor diende ter bescherming van de bevolking, wonende op twee nabijgelegen gehuchten. Gezien deze op de grens van Schoonhees en Hulst gelegen was, werd de schans de ene keer ‘schans van Schoonhees’ en de andere keer weer ‘schans van Hulst’ genoemd. De vroegste vermelding van de schans dateert uit 1608: Loyck Nijs, ook wel ‘Loyck Op scans’ genoemd, boerde in Schoonhees met twee koeien en een rund. Verder werden er een twintigtal vermeldingen bewaard aangaande deze schans, onder meer in overlijdens- of erfenisakten, te dateren tussen 1627 en 1791 Doorheen de 17de en 18de eeuw was er herhaaldelijk sprake van huizen die aanwezig waren op de schans, alsook een brug en een poort.

Navolgend is de verhuurovereenkomst weergegeven van de schans van Schoonhees 1684 - Hulst 1689.

VERHURING 01.01.voor 1684 (1) SCHANS VAN SCHOON HEES

(1) De pachter Jan De Rouw +22.02.1684 in Schoonhees

Ingevolghe ordonantie van sijne Doorl. Hocheyt onsen genadighen prince van Luyck, naer voorgaende kerck gebodt publicelijcken sullen verpachten de borgm(eeste)rs der heertganck namentlijck Aert Heselmans ende Hen Rutten met overstaen van.scepenen naer genoempt, als oock die rodtm(eeste)rs van den selven hert ganck, ende den heer wagel, met alsulcken conditie ende restrictie dat niemandt op die scanse van Schoen hees en sal moghen sijne woenplatse nemen, ten sij dan pachter alleen, ten waere dat iemandt ten contentemente van den heer wagel, voor alle perijkulen, soo van brandt als ansdersints, sullen hebben te stellen goede, vaste ende behoorlijcke binne borghe, in deser bancke betwanckbaer, etc. Ende sal die selve scanse opgehanghen ende opgeroepen worden door des heeren dienaer ende den meesten daer voor bidende sal pachter bleyven, nu ten half meert; die selve scanse te aenveerden gedurende eenen termeyn van drij naest volgende jaeren, alles achtervolgens ordonantie als boven, etc.

Item dat den pachter van die scanse sal hebben naer te comen alle aude conditien, soo entrent uyt gaen van beesten, verckens, etc. Seynde vervolgens oock dat den selven sal verobligeert wesen alle jaeren zijne pachte te betalen aen den moderne borgm(eeste)r over mits dat den selven borgm(eeste)r sal behoorelijck reparatie doen soo aen die brugge als elders, alles noot seynde, met overstaen van den heerwagen.

Ende is naer publicelijcke afvraginghe voor twientich gls aen Jan De Rau verbleyven.

Hac 1 ma januarii (zonder jaartal)

........ ende Geerincx

scepenen Sic attestor

Ad.Geerincx s(ecre)t(ari)s

In de veetelling van 1682 worden de hierboven genoemde personen in Schoonhees vernoemd:

160 Arnold Heselmans T.1690/030 met 2 ossen, 2 koeien en 1 rund

143 Jan Rutten T.1690/153 met 1 paard, 3 koeien en 2 runderen

146 Jan De Rouw +1684 T.1717/084 met 2 ossen, 2 koeien

In het jaar 1682 is Jan Cuypers borgemeester van Schoon hees

VERHURING 31.12.1689 SCHANS EN VESTE VAN HULST

Conditie ende restrictie .

der selve naer voorgaende kerck gebodt publicelijcken sullen verpachten de borgm(eeste)rs namentleyck Govaert Scenckx ende Marten Vrancken met overstaen van scepenen naer genoempt als oock die rodtmteestejrs van den selve hertganck onde(r) den heerwagel met alsulcken restrictie dat niemant op de scanse van Hulst en sal moegen sijne woen platse nemen ten sij den pachter alleen, ten waere dat iemandt ten contentemente van den heerwagen voor alle perieculen soo van brandt als ansdersints sullen hebben te stellen behoorlijcke borgen deser bancke betwanckbaer, etc.

Ende sal die selve scanse opgehangen ende opgeroepen worden door des sHeeren dienaer, ende de meeste daer voor bidende sar pachter bleyven nu ten half meert der selve scanse, te aenveerden gedurende eenen termeyn van drij naest volgende jaeren, alles achtervolgens ordonantie van sijne Dorl. Hoch. onsen prins van Luyck.

Item dat den pachter van de scanse sal hebben naer te comen allen die conditien soe over uyt gaen van verckens, beesten, etc. Ende vervolgens oock dat den selven sal verobligeert wesen alle jaren sijne pachte te betalen aen den moderne borgm(eeste)r over mits dat den selven borgm(eeste)r sal behoorlijck reparatie doen aen die brugge, alles noet sijnde met overstaen van den heerwagen.

Ende is naer verteydinge aen Govaert Sceyyens verbleyven voor die somme van seven en twientich gls hac ultima Decembris 1689 coram Comans ende Geerinckx schepenen. Eodem et coram eisdem is de scansvesten opgehangen ende is naderhandt verbleven aen Jan Testeleers voor die somme van drij pattacons (1 = 4 gulden) een (=en) een vierderdeel bier ten besten.

Sic testor (get.) Ad.Geerincx

Graaf Ferraris tekende circa 1775 de schans ten noorden van het Hof van Goor als een omwalling met een twaalftal gebouwtjes bij de Blaasberg en de Konijnsberg. De Atlas der Buurtwegen (ca.1840) geeft nog zes gebouwen aan.

De schans werd tevens in 2012 door Studiebureau Archeologie onderworpen aan een archeologisch vooronderzoek waaruit bleek dat de schansgracht ongeveer 9 meter breed en 1,8 meter diep was. De totale oppervlakte van de schans is dus ongeveer 1,6 ha. De schans bleek strategisch gezien geen goede ligging in het landschap te hebben, vermits de zuidelijke helling van de schans hoger gelegen was dan de schans zelf. Toen de schans in onbruik raakte, werd de gracht opgevuld met grond die aanvankelijk de wal vormde. Uit onderzoek bleek ook dat er binnen de schans grote uitgravings- of ontginningskuilen lagen. Binnen de schans werden ook paalsporen ontdekt die verband houden met minstens twee gebouwen die zich op de site bevonden.

Tenslotte verwezen de vondsten op de site allemaal naar de periode waarin dit perceel in gebruik was als schans. De vondsten betroffen: drie oorden van Ferdinand van Beieren (1612-1650), twee oorden van Maximiliaan Hendrik van Beieren (1650-1688), een fragment van een pauwschelling van Albrecht & Isabella (1598- 1621), visnetgewichten, een ronde gesp, knopen, aardewerk en musketkogels.

In de 19de eeuw werd het schooltje van Hulst op deze schans opgericht. Hier werd gedurende enkele decennia les gegeven. Adelin Rogiers liet eind twintigste eeuw de walgracht of vest van de oude schans tegenover zijn boerderij opvullen met overtollige grond. Wie goed kijkt, kan in de bocht van de huidige Fabrieksstraat nog iets van de wal en gracht van het oude vluchtoord bespeuren.

KARTOGRAFISCH: (Google+)

• Kaart : uitreksel uit de atlas van Ferraris (1777) met weergave van de schans van Hulst.

• Kaart : uittreksel uit de Atlas der Buurtwegen. (ca. 1845). De omgrachting is nog volledig aanwezig.

• Kaart : militaire kaart Vandermaelen (1851). De schans van Hulst is geel omcirkeld, de pastorieschans oranje.

• Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).

• Kaart : topografische kaart uit 1923 met weergave en vermelding van de Reiterschans, rood omcirkeld en De schans van Hulst, geel omcirkeld.

• Satellietbeeld : locatie van de vroegere schans. Buiten de perceelsafbakening resten er geen sporen meer.

• Uittreksel uit het digitale kadasterplan van 2012. De verwijzing naar 'De Schans' en 'Aen de Schans' zijn behouden. De schans lag op het perceel nr. 932b.