Dorner Schans

HISTORISCH:

De inwoners van Dorne en Houw gingen in de woelige jaren schuilen in een schans die gelegen was in de buurt van het huidige kasteel 'De Schans'. De benaming van het kasteel (ook wel 'het Fort' genoemd) doet vermoeden dat de schans wel echt dicht in de buurt moet geweest zijn. Volgens de inventaris van het Bouwkundig Erfgoed gaat het gewoon om één en dezelfde site.

Het huidige kasteel werd waarschijnlijk gebouwd in 1667 als buitenverblijf/residentie/hoeve door Michael de Selys (Selijs, Selis), die de heerlijkheid in 1619 van prins-bisschop Ferdinand de Bavière in pand kreeg; de Selys was toen burgemeester van Maastricht. Midden XVII werd de naam Fanson aan de familienaam de Selys toegevoegd, en vanaf 1656 droeg de familie de titel van baron. Michael de Selys wordt reeds in 1660 vermeld als eigenaar van de schans van Dorne, waarop hij dit kasteeltje liet bouwen; mogelijk was hij reeds eigenaar van de schans toen hij in 1619 heer van Opoeteren werd. De rechthoekige omwalling van het geheel, de ligging in de moerassige vallei van de Bosbeek, en het feit dat de plaats op de Ferrariskaart (1771-1777) Fort d'Op Oeteren wordt genoemd, wijst op het oorspronkelijke en latere gebruik van de plaats als schans. Het huis was nooit een permanente residentie van de familie; zij verbleef waarschijnlijk meestal in Maastricht. Michael de Selys wordt ook vermeld als burgemeester van Luik. De oudste datering die in het gebouw aanwezig is bevindt zich op een gietijzeren haardplaat: 1632, samen met het wapenschild van abt Nicolaus de Fancon van de St.-Hubertabdij. Waarschijnlijk is deze haardplaat hergebruikt; zij kwam mogelijk in het bezit van de familie de Selys na hun alliantie met de familie de Fanson. Op een gevelsteen boven de deur komt de datering 1667 voor, die waarschijnlijk verwijst naar de bouw van het huidige huis;

"In 1636 viel Jan van Weert met zijn ruiters Opoeteren binnen, nam één van de twee schansen (schans van Dorne of de schans nabij Houbenmolen?) in en plunderde ze; In 1641 werd Vaes Hellinx genoemd als portier van de Dorner schans. In 1650 of 1651 hielden de Lorreinse troepen er lelijk huis. Op 14 januari 1660 maakte pastoor Nicolaas Joosten er zijn testament: "op de schans te Dorne gelegen, ten huize van de Edele heer Michael de Selijs (kasteel De Schans), heer van Opoeteren, waar de voorgeschreven heer pastoor was residerende".

Van deze schans is nog een schansreglement bewaard, opgemaakt op 21.01.1704.

Van de volledige omgrachting die nog weergegeven is in de Atlas van Ferraris en in de Atlas der Buurtwegen valt nu vooral de grote vijver op aan de zuid-oostelijke zijde. Deze werd door de vader van de huidige eigenaar nog als visvijver uitgebaat.

KARTOGRAFISCH: (Google+)

• Kaart: Uittreksel uit de Atlas van Ferraris. Hier is het kasteel (Fort) al duidelijk verschanst voorgesteld.
• Kaart: overzichtskaart uit de Atlas der Buurtwegen. In 1842-46 werd het kasteel De Schans reeds als dusdanig weergegeven, voorzien van een volledige omgrachting.
• Kaart: detail van het kasteel De Schans in de Atlas der Buurtwegen.
• Kaart: militaire kaart Bonniver (1849).
• Kaart uit de militaire kaart Vandermaelen (1851). De schans is getekend en als dusdanig vermeld, geheel gelijklopend met de Atlas der Buurtwegen.
• Overname kadasterplan 1998 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).
• Foto: zicht op het kasteel de schans over de oostelijke waterpartij heen.
• Foto: zijdelings zicht op de voorgevel van het kasteel.
• Uittreksel uit het digitaal kadasterplan. De schans is weergegeven onder de perceelsnummers: 479d, 474d, 482. Aan de oostzijde is de benaming schansdijk weergegeven.