Engsbergen

HISTORISCH:

Op 26.08.1622 werd toestemming gegeven aan de inwoners van Engsbergen om een schans op te richten. Dit volgde na de korte periode van het twaalfjarig bestand (1609-1621).

Ze wordt opnieuw vermeld in 1627, wanneer Lemmen den cleermaker op de schans van Insberch overleed. In 1683 is sprake van een klein bosje bij die schans, “genoemt den Boonhoff oft Vijf Stuyvers Bosken”. Om de drie jaar werd het beheer van de schans openbaar verpacht.

In teksten van 1640 wordt gesproken van 'leemkuyle achter die Schansse'. De schans was inderdaad gelegen in het Goor, een uitgestrekte laaggelegen gemeenschapsgrond waar leem werd gestoken. De schans lag tussen den diepen vijver en de kinkesvijver nabij de Heuvelkensloop.

VERHURING 01.01.1690 SCHANS VAN ENGSBERGEN

Ingevolghe ordonantie van sijne Doorl.Hocheyt onsen Genadighen prince van Luyck, naer voorgaende kerck gebodt, publicelijck sullen verpachten de borgm(eeste)rs der heertganck Enckberghs namentleyck Marten Geerts ende Anthoon Arien met oversteen van scepenen naer genoempt aks oock die rodtm(eeste)rs van den selven heertqanck ende den heerwagen met alsulcke conditie ende restrictie dat niemandt op die voors. 'scanse van Enckberghs en sal moegen sijne woonplatse nemen, ten sij de pachter alleen, ten waere dat iemandt ten contentemente van den heerwagen voor alle peryckelen soo van brant als ansdersints, sullen hebben te stellen goede, vaste en sufficiente henne borghe deser bancks betwanckbaer. Ende sal die selve scanse opgeroepen en opgehanghen worden door den sHeeren dienaer, ende den meeste daer voor bidende sal pachter bleyyen nu ten half meert, die selve scanse te aenveerden gedurende eenen termeyn van drij naest volgende jaeren, alles achtervolghens ordonantie als boven, etc.

Item dat den pachter van die scanse sal hebben naer te comen alle andere conditien, soo van brandt, uyt gaen der beesten, verckens, etc. Seynde vervolghens oock dat den selven sal verobligeert wesen alle jaeren sijnepachte te betalen aen den moderne borgm(eeste)r, overmits dat den selven sal behoorlijcke reparatie doen, soo aen die brugge als elders, alles noot seynde met overstaen van den heerwagen ende is naderhandt aen Anthon Arien verbleyven voor die somme van achtien gls en een half.

Actum desen 1 ma jan(uar)ii 1690 coram Geerinckx ende Boonen scepenen.

De schans wordt op de oude kadasterkaart van 1846 nog aangeduid. Zij lag “tussen den diepen vijver en de kinkesvijver nabij de Heuvelkensloop,” belangrijk om de grachten te voeden.

Hoewel er later geen school kwam op de schans, werd de opbrengst van de schans wel gebruikt om er de koster-schoolmeester van te betalen. In de negentiende eeuw verklaarden de inwoners van Engsbergen dat de kosterschoolmeester destijds als vergoeding voor zijn diensten een huisje op een veld, genoemd de Schans, evenals een perceel ‘de voorschans’ tot zijn beschikking had. Om het onderscheid te maken tussen de effectieve schans in het Goor en de woning van de koster-schoolmeester, sprak men in de volksmond van de ‘binnenschans’ en de ‘buitenschans’.

In de jaren 1940 werden archeologische vondsten gedaan in de schans van Engsbergen. De vondsten omvatten aardwerkscherven en een volledige aardenwerk kruik. In deze kruik zaten welgeteld honderd zilveren munten. De vondst werd verkocht waardoor er geen onderzoek meer naar kan gebeuren, maar volgens de vinders ging het om munten uit de tijd van de aartshertogen Albrecht en Isabella (1598-1621).

Het restant van de schansgrachten is nog bestaand langs drie zijden. Enkel het oostelijke grachtdeel is gedempt. Hier zijn drie woningen gebouwd op de schans. Het grootste (achterin gelegen) deel van de schans is begroeid met bos.

KARTOGRAFISCH: (Google+)

• Kaart : uittreksel uit de Atlas der Buurtwegen (1846) met situering van de schans tov. het oude centrum van Engsbergen.

• Kaart : detail van de schans in de Atlas der Buurtwegen.

• Kaart : militaire kaart Depôt de la Guèrre (1871) met weergave van de schans van Engsbergen (links) en de site Asdonk (rechts).

• Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).

• Satellietbeeld : situering van de schans in het huidige landschap.

• Uittreksel uit het digitale kadasterplan (2012). De verwijzing naar 'De Schans' is behouden. De schans besloeg de percelen: 1118f, 1118p, 1118r, 1118g, 1118n.