Stalkerschans

HISTORISCH:

De Stalkenschans wordt het eerst vermeld in 1602. Zij is dus waarschijnlijk opgericht in de 16de eeuw. Zij besloeg een oppervlakte van 1 ha. 23 a. De visvijver rondom werd gevoed door de Stalkerbeek (Bezoensbeek) en door sprinken. In het oosten en zuiden lagen moerassige gronden. Het eiland was 43 a. groot en ingedeeld in 24 parken. Tot dezelfde herdgang of heerwagen behoorden, behalve Stalken met 9 huizen, ook Broek met 6, Besmer met 5 en Roelen met 4 huizen, dus samen juist 24 gezinnen. Het is nochtans waarschijnlijk dat niet alle families er een schuilplaats hadden, zodat er nog vrije delen waren. De ophaalbrug bevond zich aan de kant van Stalken.

Als portier van de schans wordt dikwijls vermeld Peter Jans, ook Peter de Waal genoemd. Hij werd onderhouden door de armentafel, sedert hij in 1620 "bankroet" verklaard was geworden. Andere armen die op de schans een vaste woonst hadden, zijn Peter van Etveld en de Wever.

Vele jaren is schepen Peter Symens van Stalken er schansmeester geweest. Met toestemming van de andere deelgenoten verkocht hij in 1602, aan pastoor Sauwen, een schansplaats, "los en vrij van wacht en lasten". Deze betaalde daarvoor 25 gulden, een ton bier en een schaap. Ongetwijfeld moesten deze laatste zaken dienen voor het jaarlijks "schansfeestje" . De pastoor bezat er op zijn deel, een huis en een stal. Hij ruilde het huis met dat van Peter Symens en verkocht het aan het klooster van Rekem in 1615, voor 70 gulden. De stal werd in 1659 afgebroken en herop getimmerd aan de schuur van de pastorie.

Het waren toen verschrikkelijke tijden voor de bevolking. Meer dan honderd jaar lang, zonder verpozen, doorkruiste allerlei krijgsvolk onze streken. «We stonden alle dagen en uren gereed om te vluchten» vertelt pastoor Ludolphi. Uit die periode vermelden we als ergste gebeurtenissen: in 1590 wordt de kerk in brand gestoken, in 1625 worden 9 pachthoeven in de Daal in de as gelegd, in 1636 en 1649 wordt het volk volledig uitgeplunderd, eerst door de Kroaten, dan door de Lorreinen. Lange jaren hebben de schansen goede diensten bewezen, maar in 1649 werden zij evengoed geplunderd als de kerk, de pastorie en de andere huizen.

De schansen dienden eveneens als gevangenis. In 1627 werd Maria Lemmens, vrouw van Jan Hennekens gevangen gezet op de Stalkerschans en met ketens geboeid. In die toestand werd haar een kind geboren, dat onmiddellijk na het doopsel stierf. Hoe deze schans in latere jaren zijn waarde verloor, bewijst wel het feit dat de schansgezellen in 1703 de pastoorsplaats verkochten zonder dat er geprotesteerd werd. Pas 33 jaar later bemerkte men de ongeldigheid van die verkoop en werd pastoor Motmans in zijn recht hersteld. Deze kocht in 1743 nog een plaats bij voor 24 gulden. Die twee delen zijn voor de kerk bewaard gebleven tot in 1948. Toen werden ze verkocht aan Martinus Claes, die er in gelukt is de 24 percelen aan te werven.

Thans is de Stalkerschans een der mooiste hoekjes uit het natuurschoon van Zutendaal.

(overgenomen uit: Uit de geschiedenis van Zutendaal, T.Vandebeeck, 1980)

KARTOGRAFISCH: (Google+)

Kaart : uittreksel uit de Atlas van De Ferraris (1777). Stalken is als bewonerskern weergegeven, de schans niet als dusdanig.

Kaart : Atlas der Buurtwegen. De schans is weergegeven met een aantal kleine perceeltjes (die in 1842-1846 nog bestonden). De schansgrachten zijn echter niet blauw ingekleurd.

Kaart : topografische kaart uit 1877 met de donker groen ingekleurde Stalkerschans.

Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).

Kaart : huidige stafkaart met de verschillende gehuchten van Zutendaal en de situering van de schans.

Uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012). De Stalkerschans is niet als dusdanig vermeld. De schans is perceel 826a, de schansgracht: 540.

Satellietbeeld : het beboste zuidelijke deel van Zutendaal met omlijning van de schans.

Foto : de inkompoort stelt dadelijk alles duidelijk.

Foto : zicht op de westelijke schansvijver (de schans bevindt zich links net buiten de foto).

Foto : zicht van langs de noordelijke schansgracht met rechts de toegangsweg naar het 'eiland'.