Geenmeer (oude schans)

ALGEMEEN:

Straat: Geenrodestraat

Oppervlakte:

Waterbevoorrading: Zwarte beek

Oudste vermelding: 1628-1633 - Oprichtingsjaar:

Terreinkenmerken : Op het perceel bevindt zich een woning 'de schans' met bijgebouw. Langs de oost (1/2) en de zuidzijde is nog een nat grachtrestant aanwezig.

Lambertcoördinaten: X: 205.053 Y: 188.135

HISTORISCH:

In 1628 vroegen inwoners van Meldert om over een stuk land te kunnen beschikken om een schans te bouwen. Op het Rijksarchief in Hasselt berust een afschrift uit het schepenregister van die tijd. Het luidt: “anno 1628 den 10 octobris is met consent der heeren afgepaelt, ten behoeve der gemeynten, om hunne schans genoeglyck op te bouwen, een stuck vroente oft heyken, gelegen reg. die v.s. gemeynte Noorden ende Westen, oosten die gemeynte straet, Suyden die Maalbeecke, ende afgepaelt met enen steen, onder conditie dat die gemeynten jaerlicx sullen betaelen vier penningen cheyns, vallende altijt des sondags post St Servati ……”

Het bleek dat deze “vroente” te klein was en te onregelmatig van vorm om er een versterkte plaats van te maken en zo verwierf men, op 16 oktober 1640, bij vonnis van de schepenbank een naastliggend en groter perceel.

Het staat evenwel vast dat de inwoners van Meldert reeds voordien aan de schans gewerkt hebben, want in een document uit 1633 is reeds sprake van “ eene loopplaetse naer die walle gaende “ - een weg die tussen de velden van Peter Gielis en Pauwels Wevers liep. In een beschrijving van 08.10.1648 van een aangrenzende "beempt" wordt de schans aangehaald.

De schans in Meldert werd kort na de grondaankoop geheel aangelegd, ongeveer terzelfdertijd met de schans van Kelbergen.

Zij bestond nog op de vooravond van de Franse Omwenteling. Dit blijkt uit een overeenkomst van 27 december 1788, gesloten voor notaris Eengelen in Lummen, tussen de schansgezellen en een zeker heer Ernest Vandepoel. Hij was zo vrijpostig geweest om op de schanswal een kamer en een watersteen te timmeren. Om grote kosten te vermijden werd bepaald dat de schansgezellen het bouwwerk niet onmiddellijk lieten afbreken, maar dat hij het voorlopig kon gebruiken. De schansgezellen deden anderzijds geen afstand van hun recht om als dat nodig moest zijn, het gebouw alsnog te laten afbreken. In het contract werd ook uitdrukkelijk vermeld dat dit in geen geval aanleiding kon geven tot het bekomen van enig eigendomsrecht of vergoeding.

Deze en verdere info kan u terugvinden op de site van de Mannenbond van Meldert.

De schans van Geenmeer werd ook wel de schans van Geenrode genoemd. Een schansreglement van 1640 is onderaan weergegeven.

TOPONYMIE: De Schans (Atlas der Buurtwegen), Schans (kadaster), Schans Hve (topografische kaart).

SCHUTTERIJ: ?

KARTOGRAFIE: (Google+)

  • Kaart: de schans van Geenmeer is nog duidelijk zichtbaar in de atlas der buurtwegen (1842-46).
  • Satellietbeeld: maar ook ter plaatse is de site nog herkenbaar.
  • Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).
  • Uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012). Er wordt nog steeds verwezen naar 'De Schans'. De voormalige schans besloeg de percelen: 614d, 616d, 619b, 620c.
  • Foto: de schansgracht is nog aanwezig aan de zuidzijde en de helft van de oostzijde.
  • Foto: verder leefde de herinnering van de schans nog duidelijk voort in de geesten. Maar ondertussen is dit huis toch ook afgebroken...
Digitaal kadasterplan 2012.

SCHANSREGLEMENT 1640: (overgenomen uit De Maasgouw, 2de jaargang, nr. 64, 18.03.1880).

Ordinantien ende statuten waer onder de gemeyntenaren van Meldert hebben aangevangen op te worpen eene foorte oft schanse ende diens volgens t' naervolgende onverbrekelyk te onderhouden op sekere penen hierna gestatueert

- 2 October 1640.

Om te komen tot bewerkinge der schansen wordt eerst geconditioneert dat een ieder der gemeyntenaren van Meldert die op die voorsch. schanse zouden begeren eene timmerplaats oft immers hen vluchten daer op te nemen sullen brengen tot den werck goet en bestandigh volck wesende van ouderdom van 18 tot 20 jaren.

Dat een geheel plaetse sal hebben inde lengden 26 voeten en in de breeden 22 voeten waarover ook niemant en sal mogen timmeren op pene van synen timmer te korten eer dry dagen en soo niet op pene van 6 guldens.

Item en sal niemant op de schanse in syne getimmerde huysen mogen maecken haute schouwen oft stoken sonder schauwen op pene van verlies van syne plaetse ende bauwinge.

Item om alle saecken wel ende wyselyk te effectueeren ende te doen onderhouden sal men setten eenen capiteyn oft twee lieutenants sergeant ende corporael oft soo die generalitijt sulx sal ten besten bevinden ten geraetsaemsten 800 int regeren der wapenen ende die te bestellen ende dat ook een ieder in suleken cas sal obedieren op pene van 10 stuiver.

Item sal men op die schanse stellen een en goeden ende bequamen portier wesende een los man sonder kinderen soo verre die te kreijgen zijn.

Item offt gebeurde dat Godt peys en vrede verleende ende dat die gemeyntenaren de schanse soo seer niet en behoefden ende dat eenige persoonen daer op begeerden te bleyven woonen,sullen die selve persoonen soo verre sy willen blyven sitten met gesloten poorten.

Item in tydt van alarme sal een ieder der schansgesellen bereet wesen om te staen op henne walplaetse met hennen geweer ende wapenen hem gedesigneert ende en sal niet mogen daer van gaen sonder consent oft oorlof van den capiteyn oft rotmeester op pene van 5 stuiver voor deerste ende tweede reyse ende soo meer gebeurt gepunieert te worden met plaetse ende timmer oft bauwinge als voor.

Item oft iemant syn wacht versuymde oft op schildwacht. bevonden worde slapende sal verbeuren syn geweer ende vervallen in een peene van 5 stuiver.

Item oft door quade wachte oft bij slaep van iemanden der schansen eenich ongemack aenquamp ende by sulcken gevalle van cryghsvolk wiert ingenomen sal schuldigh syn boven die penen voorschr. een yder syn schade opterichten, welke schaede men sal verhalen aen alle syn goedt ende soo eenige der schansgesellen sulckx verhael niet en hadden sullen ten believen der anderen schansgesellen voor sulckx moeten cautie ende borgen setten.

Item oft eenigh cryghsvolck die schanse wilde atleopen oft innemen sullen die regeerders van de schanse ende niemand anders gesonden syn die soldaten eerst te geven goede woorden oft antwoordt sonder deselve sonder noodt met quade ende indiscreete woorden te antwoorden oft aen te spreeken oft ook eenich attentaet van geweer te gebruyken waer door de soldaeten oorsaek mocht gegeven worden tot oploop.

Item elck een der gemeyntenaeren op de schanse vluchtende tsy dat sy plaetse hebben oft niet sal hem version van. goet ende bequaem gheweer, besonder lange roers met hunne toebehoortens ende sullen oock indien het noodt is bjjleghsel doen naer henne macht tot rantsoen der schansen te weten bier, broodt sonder wederseggen op pene van 6 guldens.

Item is noch geerdineert dat een ijgelijck plaetse hebbende sal moeten op die schanee vluchten als wanneer het vluchtens is ten was dat hem den wegh van ruyters oft soldaten was ondergaen.

Item dat int vluchten ieder syn beesten en verckens sal in bandt houden, dat oock een ygelyck syne beesten als andersindts sal binden van den wal, 800 verre als die plaetsen behooren om te passeeren.

BIBLIOGRAFIE:

  • IBE-22598
  • Algemene gegevens en plannen in samenwerking met M.Wouters, Ruimte & Erfgoed, afd. Limburg.
  • Bouwen door de eeuwen heen, dl. 6n2, p.631 en 633.
  • Hansay A. (1923) Les ‘schansen’ dans le Limbourg, in: Bulletin de la Société Scientifique et Littéraire du Limbourg 27, p.16.
  • Hansay A. (1912) Règlements de ‘schansen’ à Meldert-lez-Diest et à Lummen au XVIIe siècle, in: Bulletin de la Commission Royale d’histoire (de Belgique), 81, p.56-73