Асаблівасці ўспрымання твораў мастацкай літаратуры дзецьмі дашкольнага ўзросту

Успрыманне мастацкага твора з'яўляецца адным з асноўных кампанентаў мастацка-маўленчай дзейнасцi. Гэта складаны працэс, якi ўключае слуханне, уяўленне, усведамяленне праслуханага i разуменне яго зместу.

Дашкольны ўзрост з'яуляецца перыядам актыўнага станаўлення ўспрымання мастацкiх твораў. Чым цяснейшая сувязь памiж зместам мастацкага твора i жыццёвым вопытам дашкольнiкаў, тым большай эмацыянальнасцю вызначаецца ix успрыманне.

Дзеці малодшіх груп, слухаючы апавяданне цi казку, суперажываюць герою. Калi твор зацiкавiў дзяцей, то яны ўвесь час перапыняюць ход расказвання, звяртаюцца да дарослага з пытаннямi, намагаюцца дапамагчы лiтаратурным персанажам.

Успрыманне мастацкага твора малодшымi дашкольнiкамi вызначаецца сваёй непасрэднасцю i мiжвольнасцю. Увага маленькiх у большай ступенi накiравана на самiх герояў твора. Дашкольнiкаў цiкавiць ix знешнi выгляд, дзеяннi, учынкi. Яны эмацыянальна ўспрымаюць падзеi, што апiсваюцца ў творы, актыўна перажываюць усё, што адбываецца з героем. Ix вельмi радуе перамога дабра над злом. Ва ўяўленнях i ацэнках лiтаратурных твораў у малодшых дашкольнiкау ў большай частцы пераважае палярнасць, якая вызначаецца або белымi, або чорнымi тонамi.

У дзяцей сярэдняй групы мастацкi вопыт удасканальваецца i ўзбагачаецца. Дашкольнiкi пачынаюць адрознiваць межы памiж рэальнымi i казачнымi жанрамi, адчуваюць законы казачнай фантастыкi, што дазваляе паступова развiваць ix першыя ўяуленнi аб некаторых асаблiвасцях жанру ( загадкi, казкi, апавяданнi, небылiцы).

У пяцiгадовым узросце дзецi дастаткова асэнсавана ўспрымаюць мастацкi твор. Яны лёгка ўстанаулiваюць простыя прычынныя сувязi ў сюжэце, характарызуюць герояў кнiг, часцей выказваюць правiльныя меркаваннi аб ix учынках, якiя грунтуюцца на жыццёвых уяўленнях, аб пэўных нормах маральных паводзiн, што ўжо склалiся. Эмацыянальныя адносiны да герояў кнiг i лiтаратурных фактаў набываюць у дзяцей дзейнаснае значэнне. Дашкольнiкi з'яуляюцца пасіўнымі ўдзельнiкамi адлюстроўваемых падзей, якiя яны iмкнуцца перажыць у сваiх думках i разам з героямi.

Дзеці старэйшай групы могуць ужо ў пэўнай ступенi перажыць у сваiх уяуленнях змест таго, пра што напiсана у кнiзе. У гэтым узросце яны пераходзяць на стадыю асабiста мастацкiх адносiн да лiтаратуры. Тут успрыманне мастацкага твора суправаджаецца спачуваннем, здольнасцю перажыць змест твора ў сваiх дзеяннях, патрэбай у такога рода перажываннях.

Дзеці намагаюцца падчас успрымання адразу вызначыць станоўчых герояў, прыняць ix пазiцыю i негатыуна ставяцца да ўcix тых, хто ix у гэтым творы не задавальняе. Бывае, што нават нежывыя рэчы падлягаюць суровай крытыцы, калi дзiця не знаходзiць таго, каго можна было б абвiнавацiць у тым, што здарылася.

На шостым годзе жыцця дзецi ўспрымаюць лiтаратурнага героя ў яго розных праяўленнях. Ix цiкавiць не толькi яго знешнi выгляд, але i яго ўчынкi, перажываннi, думкi героя, якiм яны iмкнуцца даць пэўную ацэнку. Адносiны да прачытанага у старэйшых дашкольнiкау набываюць значна большую асэнсаванасць, глыбiню i устойлiвасць.

Эмацыянальны водгук, якi выклiкаюць кнiгi, узбагачае духоўны свет дзiцяцi, рыхтуе яго да рэальнага жыцця, павышае цiкавасць да ўнутранага свету людзей, дапамагае лепш убачыць драматычнае i камiчнае у жыццi, з гумарам адносiцца да некаторых жыццёвых сiтуацый. Гэта, у сваю чаргу, вядзе да фармiравання у старэйшых дашкольнiкау мастацкага густу. У ix паяўляюцца любiмыя апавяданнi, казкi, пiсьменнiкi.

Літаратура:

1. Старжынская, Н.С. Методыка развіцця роднай мовы: вучэбны дапаможнік/Н.С.Старжынская, ДЗ.М.Дубініна. – Мінск: Выш.шк., 2008.

2. Учебная программа дошкольного образования. Минск: Нац. Ин-т образования, 2019.