De gevaren van seks ...

Plaatsingsdatum: 10-jan-2013 20:36:36

 De menselijke seksualiteit heeft haar donkere kantjes. Dat wordt helaas meermaals bewezen, maar het is niet daarop dat de paus doelde toen hij het had over bedreigingen van de ‘menselijke natuur'. Misschien moet hij zich bij een volgende gelegenheid toch eens tot verkrachters richten, zegt Ian Buruma .

Seks kan gevaarlijk zijn. De verkrachting in december van Jyoti, een 23-jarige studente, door zes mannen in een bus in Delhi heeft dat afschuwelijk duidelijk gemaakt. Ze was op weg naar huis met haar vriend na een bioscoopbezoek. Nadat haar vriend door die zes mannen bewusteloos was geslagen met een ijzeren krik, werd ze verkracht, en daarna met diezelfde krik gemolesteerd. Tien dagen later stierf ze aan haar verwondingen.

Nu is het waar dat verkrachting minder te maken heeft met seks dan met machtsvertoon en geweld. Maar het staat er ook niet geheel los van. De seksuele daad wordt gebruikt als een martelmethode, of zelfs, zoals in dit geval, als een dodelijk wapen.

Maar dat is niet waar het Paus Benedictus XVI om ging in zijn toespraak voor de Curia op 21 december. Weliswaar sprak hij over de gevaren van bepaalde vormen van seksueel gedrag, maar over verkrachting repte hij met geen woord. Zijn voornaamste punt betrof de verdediging van het conventionele gezinsleven, of, zoals hij het pleegt te zien, de sacrale unie tussen man en vrouw. Seksuele verhoudingen buiten die unie zouden een bedreiging vormen voor de ‘menselijke natuur'. Zonder het in zoveel woorden te zeggen, was het duidelijk waar hij op doelde: verhoudingen tussen man en man, of vrouw en vrouw.

Het was, op zijn zachtst gezegd, een verward betoog. De waarschuwing van de paus over de gevaren van seksuele verbintenissen buiten het gezin kwam na een vurig pleidooi voor levenslange huwelijkstrouw, alsof het hem was ontgaan dat ook het homohuwelijk op die hoop is gevestigd. Maar wat de paus nog het meeste zorgen baart, is wat hij ziet als de moderne tendens om ‘seksuele identiteit' zelf te bepalen, de weigering van mensen om te leven volgens de hen door God gegeven ‘natuur'.

Lusten beteugelen

De paus is van mening dat homoseksualiteit een kwestie is van keuze. Dus niet een aangeboren neiging naar liefde voor hetzelfde geslacht, maar een soort lifestylekeuze, een decadente, ja zelfs blasfemische daad tegen God en de menselijke natuur. Deze mening wordt gedeeld door veel behoudsgezinde gelovigen, niet alleen rooms-katholieken, maar ook protestanten, orthodoxe joden en moslims. Vandaar dat de paus zijn collega Gilles Bernheim, de opper-rabbijn van Frankrijk, met instemming citeerde. Rabbi Bernheim denkt er precies zo over.

Angst voor de gevolgen van seksuele begeerte is de reden waarom haast alle religies regels stellen over seksuele verhoudingen. Het huwelijk is een methode om lusten te beteugelen. De wereld is veiliger als we onze seksuele driften beperken tot de voortplanting, is de redenering. Vrouwen zijn gevaarlijk omdat zij de begeerte van mannen opwekken. Daarom moeten ze zo veel mogelijk binnen de perken van het gezin worden gehouden. In extreme gevallen mogen zij zichzelf niet eens buiten vertonen, of alleen als ze zich geheel verschuilen in alles bedekkende kleding.

Zo extreem is de paus natuurlijk niet. Noch pleit hij voor vijandigheid tegenover homoseksuelen. Hij zet zich in voor vrede en gerechtigheid. Toch denk ik dat het barbaarse gedrag van die zes mannen in Delhi ten dele het gevolg is van het wereldbeeld dat door de paus wordt gepromoot.

Die verkrachters waren immers geen decadente libertijnen, die de wil van God trotseren door hun eigen ‘seksuele identiteit' te bepalen. Integendeel, hoewel opgegroeid in een achterbuurt in Delhi, komen ze uit een ruraal milieu waarin de rol van de man, en vooral de vrouw, streng bepaald wordt door traditionele mores. Zoals veel vervreemde jongemannen in onze grote steden – denk aan Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh – pasten zij niet meer in de oude wereld van hun ouders, maar konden ze ook de stap niet maken naar een vrijere stedelijke cultuur. Hun slachtoffer, een studente fysiotherapie, was waarschijnlijk veel moderner dan zij.

Verdiende loon

Vandaar dat de verkrachters haar zagen als een ‘losse' vrouw, een steedse slet, met wie je vrijelijk je gang kon gaan. Wat deed zij anders zo laat op straat, nog wel met een vriend? Precies in die woorden werd het paar door de daders beschimpt. Kortom, verkrachting was niet meer dan haar verdiende loon.

De reacties op de dodelijke aanslag kwamen in sommige gevallen op hetzelfde neer. De honderdduizenden Indiase demonstranten die hebben geprotesteerd tegen de vele verkrachtingen in India, werden door de zoon van de president afgedaan als ‘opgedirkt en buitenissig'. En de slachtoffers van verkrachtingen worden weleens beschreven als ‘avonturiersters'.

Geweld tegen homo's komt uit een soortgelijke bron. Vrouwen die buiten de beperkingen van hun gezinsleven treden, die leven en werken tussen de mannen, worden op veel plaatsen al snel gezien als gevaarlijke verleidsters. Mannen die van mannen houden worden evenzeer gevreesd als een soort roofdieren die azen op onschuldige jongetjes. Waar veel mensen bang voor zijn is niet alleen ongebreidelde seks, maar seks tout court.

Maar het probleem is: hoe meer seks wordt onderdrukt, en hoe meer mensen angst wordt aangejaagd, hoe groter de kans op seksueel geweld. Want angst leidt gauw tot razernij. Iedereen die onze lusten opwekt, man of vrouw, wordt een potentieel doelwit van woede.

Hij snapt het niet

Misschien dat dit de barbarij in Delhi enigszins verklaart. Een excuus is het natuurlijk niet. De meeste mannen in Delhi zouden het niet in hun hoofd halen om zoiets te doen. Ook de gemeenschap waarin de daders woonden heeft haar afgrijzen laten blijken, evenals de vele demonstranten overal in India.

Het zou mooi zijn geweest als de paus daarover iets zou hebben gezegd, een paar woorden van steun aan de mensen in India die genoeg hebben van seksueel geweld tegen vrouwen, geweld gepleegd, niet door seculiere libertijnen, maar door zwaar gefrustreerde jongemannen. Maar dat is misschien te veel gevraagd van een man die weinig lijkt te snappen van seksueel gedrag. In plaats van verkrachters viseerde hij daarom vreedzame mannen en vrouwen die niets anders willen dan een levenslange binding met hun partners.

Ian Buruma, dinsdag 08 januari 2013, De Standaard

REACTIE

Waarom het wereldbeeld van de paus juist zit

Het menselijk tekort vraagt altijd bijsturing

• woensdag 09 januari 2013, De Standaard

• Auteur: Michaël Bauwens

De paus is een populaire zondebok tegenwoordig. Zo vond Ian Buruma dat de gruwelijke verkrachting/moord op de Indiase studente in New Delhi ‘ten dele het gevolg is van het wereldbeeld dat de paus promoot'. Nonsens, zegt Michaël Bauwens, de paus is daar vrij duidelijk in. Met de woorden ‘Dood niet, geef geen ergernis. Doe niets wat onkuisheid is', bijvoorbeeld.

In zijn opiniestuk ‘De gevaren van seks' (DS 8 januari) doet Ian Buruma een nauwelijks verhulde poging om de gruwelijke en dodelijke verkrachting van de Indiase studente Jyoti te associëren met de recente toespraak van paus Benedictus XVI. Hij schrijft dat ‘het barbaarse gedrag van die zes mannen in Delhi ten dele het gevolg is van het wereldbeeld dat door de paus wordt gepromoot'. Met dat soort argumenten kunnen we ook stellen dat ‘het barbaarse gedrag van Jozef Stalin en Mao Zedong ten dele het gevolg is van het wereldbeeld dat door (bijvoorbeeld) Johan Vande Lanotte wordt gepromoot'.

Dat is geen argument dat wat kort door de bocht gaat, dat is gewoon géén argument. Het ‘wereldbeeld' van de paus vermeldt trouwens expliciet ‘Dood niet, geef geen ergernis. Doe niets wat onkuisheid is. (…) Wees steeds kuis in uw gemoed. Begeer nooit iemands goed.' Maar wie een hond wil slaan, vindt natuurlijk licht een stok, ook al is het een volstrekt inconsistente stok.

Los van de andere karikaturen en halve waarheden die Buruma ophangt van de katholieke boodschap over huwelijk en seksualiteit, heeft hij op één punt gelijk. Het gaat inderdaad over het wereldbeeld. Wereldbeelden kunnen inderdaad gevaarlijk zijn, en het moge duidelijk wezen dat het wereldbeeld van Buruma grondig verschilt met dat van gelovigen in het algemeen en de paus in het bijzonder. Op het einde van zijn bijdrage licht Buruma een tipje van de sluier over zijn eigen wereldbeeld: ‘Het probleem is: hoe meer seks wordt onderdrukt, en hoe meer mensen angst wordt aangejaagd, hoe groter de kans op seksueel geweld. (…) Misschien dat dit de barbarij in Delhi enigszins verklaart.' Kortom, als mensen zoals de paus seksualiteit niet zo zouden onderdrukken door het te beperken tot seks binnen een onverbreekbaar huwelijk van man en vrouw, gericht op voortplanting, dan zouden er niet zoveel gefrustreerde en agressieve jongemannen rondlopen. Quod erat demonstrandum.

Vooruitgangsoptimisme

Het verschil in wereldbeeld is dus duidelijk. De paus denkt dat de mens, hoewel wezenlijk goed, ergens een fundamenteel mankement heeft. Daardoor moet de mens permanent worden bijgestuurd met dingen zoals de tien geboden in het algemeen, en de katholieke seksuele moraal in het bijzonder. Vandaar de immer onpopulaire katholieke boodschap dat we niet altijd mogen doen wat we leuk of aangenaam vinden om te doen. Buruma denkt ook (denk ik) dat de mens wezenlijk goed is, maar dat het mankement fundamenteel in achterhaalde normen, gewoonten, opvattingen en ‘traditionele mores' zit. Vandaar zijn (vermoedelijke) vooruitgangsoptimisme naar een moderne, vrije cultuur waarin ons doen en laten, in het bijzonder op seksueel vlak, niét meer beteugeld moet worden, met minder frustraties en agressie tot gevolg.

Bibliotheken zijn gevuld met het relaas over de eeuwenoude en nog steeds durende strijd tussen die twee (en andere) wereldbeelden. Het is een immens belangrijke strijd, en het is de verdienste van Buruma om erop te wijzen, al ware iets meer intellectuele eerlijkheid welkom geweest. Als voorzet hier alvast enkele summiere argumenten waarom ik denk dat het wereldbeeld van de paus juist is, hoe onpopulair de implicaties ook mogen zijn. Als het mankement fundamenteel in ‘traditionele mores' zit – of, bij uitbreiding, in een slecht economisch systeem, of in vooroordelen tegenover groep x of y, of in de aan- of afwezigheid van belasting x of maatregel y – waar komen die slechte mores, of dat slecht systeem, of die slechte vooroordelen dan vandaan? En als het antwoord daarop al niet onmiddellijk ‘de mens zelf!' zou zijn, waarom laat de goede mens zich dan eeuw na eeuw bedotten door die slechte mores en systemen en opvattingen? En als het slechts een kwestie van tijd zou zijn om dat op te lossen, hoe veel meer gruweldaden moeten we nog verdragen die ook na de renaissance, ook na de verlichting, ook na de moderne tijd, en ook na de postmoderniteit, dagelijks de kranten blijven vullen?

Het fundamentele mankement

Dat is waarom de paus, zoals zijn voorgangers al bijna tweeduizend jaar doen, stelt dat het fundamentele mankement in de mens zelf ligt, en de mens dus permanent moet worden bijgestuurd, ook in zijn meest intieme gedragingen en gedachten. Dat is waarom de paus inderdaad geen vooruitgangsoptimist is, en door onze moderne ogen dus steevast conservatief lijkt te zijn – niet omdat het vroeger beter was, maar omdat het een illusie is te denken dat dat fundamentele mankement kan worden opgelost door ‘vooruitgang' op politiek, sociaal, economisch of technologisch vlak. Welvaart kan een zegen zijn, en een iPad kan handig zijn, maar de belangrijkste uitdaging zal altijd in de mens zelf blijven liggen, en dus een kwestie zijn van levenslang bijsturen.

Michaël Bauwens

Wie? Doctorandus in de wijsbegeerte

Wat? Het menselijke mankement is niet louter toe te schrijven aan foute mores, slechte systemen of vooroordelen.

Waarom? Het zit in de mens zelf, en daarom moet het ook altijd bijgestuurd worden.