پێکدادانی هێزەکانی ناوخۆی عێراق و چەکدارانی جافر سانی هەورامان
پێکدادانی هێزەکانی ناوخۆی عێراق و چەکدارانی جافر سانی هەورامان لە بەڵگەنامەیەکی عێراقیدا(١٩٣٦)
پێکدادانی هێزەکانی ناوخۆی عێراق و چەکدارانی جافر سانی هەورامان لە بەڵگەنامەیەکی عێراقیدا(١٩٣٦)
ڕانان: هەردی مەهدی
ڕانان: هەردی مەهدی
بە گوێرەی ئەم بەڵگەنامەیە، کە موتەسەرفییەی لیوای سلێمانی بە نووسراوی نهێنی (سریە) ئاراستەی وەزارەتی ناوخۆی عێراقی کردووە(کە پشتی بە ڕاپۆرت و نووسراوی پۆلیسی هەڵەبجە بەستووە)، لە ناوچەی هەوارمان/هاوار/ گوندی دەرەتفێ کە گوندێکی کاکەیینشینن و یارسانن، لە شەوی ١٤-١٥/٦/١٩٣٦ لە گەڕانێکییاندا، مەخفەری پۆلیسی گریانە، لە لە ناوچەی درەتفێ وەک ئەرکی ئاساییان بە ناوچەکەدا دەگەڕێن، بەڵام لەبەیانی ڕۆژی دووەمی گەڕانەکەیاندا، لە وەزەنێ (اوەزەنی)، پێکدادانێک لە نێوان هێزەکانی وەزارەتی ناوخۆ- مەخفەری گریانە (گریانە لادێیەکی ناوچەی هەڵەبجەییە) ڕووبەڕووی هەشت چەکداری هێزەکانی جافرسان (جەعفەر سوڵتانی هەورامی) دەبنەوە و لەم پێکدادانەدا برینداریان لێدەکەوێتەوە و دواجار هێزەکانی جافرسان بەرەو سنووری ئێران دەکشێنەوە. بە پێی ئەم ڕاپۆرتە کە هێزەکانی پۆلیسی عێراق خۆیان نووسیویانە گوایە هیچ زیانێکیان لێنەکەوتووە.
بە گوێرەی ئەم بەڵگەنامەیە، کە موتەسەرفییەی لیوای سلێمانی بە نووسراوی نهێنی (سریە) ئاراستەی وەزارەتی ناوخۆی عێراقی کردووە(کە پشتی بە ڕاپۆرت و نووسراوی پۆلیسی هەڵەبجە بەستووە)، لە ناوچەی هەوارمان/هاوار/ گوندی دەرەتفێ کە گوندێکی کاکەیینشینن و یارسانن، لە شەوی ١٤-١٥/٦/١٩٣٦ لە گەڕانێکییاندا، مەخفەری پۆلیسی گریانە، لە لە ناوچەی درەتفێ وەک ئەرکی ئاساییان بە ناوچەکەدا دەگەڕێن، بەڵام لەبەیانی ڕۆژی دووەمی گەڕانەکەیاندا، لە وەزەنێ (اوەزەنی)، پێکدادانێک لە نێوان هێزەکانی وەزارەتی ناوخۆ- مەخفەری گریانە (گریانە لادێیەکی ناوچەی هەڵەبجەییە) ڕووبەڕووی هەشت چەکداری هێزەکانی جافرسان (جەعفەر سوڵتانی هەورامی) دەبنەوە و لەم پێکدادانەدا برینداریان لێدەکەوێتەوە و دواجار هێزەکانی جافرسان بەرەو سنووری ئێران دەکشێنەوە. بە پێی ئەم ڕاپۆرتە کە هێزەکانی پۆلیسی عێراق خۆیان نووسیویانە گوایە هیچ زیانێکیان لێنەکەوتووە.
ئەم بەڵگەنامەیە وێنەیەکی بۆ وەزارەتەکانی بەرگری، دەرەوە، هەروەها سەرۆکایەتی دەستەی پشکنین لە کەرکوک، سەرۆکی فیرقەی دووی کەرکوک، بەڕێوەبەرێتی پۆلیسی لیوا و قەزای هەڵەبجە، نێردراوە.
ئەم بەڵگەنامەیە وێنەیەکی بۆ وەزارەتەکانی بەرگری، دەرەوە، هەروەها سەرۆکایەتی دەستەی پشکنین لە کەرکوک، سەرۆکی فیرقەی دووی کەرکوک، بەڕێوەبەرێتی پۆلیسی لیوا و قەزای هەڵەبجە، نێردراوە.
جێی ئاماژەیە بەو هۆیەی کە ڕوداوەکە سنوریی و ئاسایشییە، موتەسەریفی سلێمانی داوای لێکۆڵینەوە و لێپێچینەوەی کردووە، هەروەها قایمقامییەتی هەڵەبجە و لایەنەکانی دیکەی پەیوەندیداری ، هەروەها ڕایسپاردووە کە بەدواداچوون لە ئێران و وەرگرتنی ڕای لایەنی ئێرانی لە بارەی ڕووداوەکەوە.
جێی ئاماژەیە بەو هۆیەی کە ڕوداوەکە سنوریی و ئاسایشییە، موتەسەریفی سلێمانی داوای لێکۆڵینەوە و لێپێچینەوەی کردووە، هەروەها قایمقامییەتی هەڵەبجە و لایەنەکانی دیکەی پەیوەندیداری ، هەروەها ڕایسپاردووە کە بەدواداچوون لە ئێران و وەرگرتنی ڕای لایەنی ئێرانی لە بارەی ڕووداوەکەوە.
جەعفەر سوڵتان(١٩٤٢کۆچی دوایی کردووە)، ئەو پاش براکەی (حەمەساڵح بەگ) پلەی 'سان'ی هەورامییەکانی لهۆنی وەرگرت، ناوەندی حوکمردنی "نایب الحکومە"ی نەسودی هەورامان بوو. یەکێکە لەو سەرکردە کوردانەی کە لە نێوچەی هەورامانی ئێران و عێراق و هەڵەبجە و شارەزوور خاوەنی هەژموون بوو، خاوەنی پەیوەندییەکی بەهێزی سیاسیی بوو، لەگەڵ سەرکردە کوردەکانی ئەو دەمەدا، بە تایبەت سەرۆک هۆزەکانی هەڵەبجە و شێخانی نەقشبەندی و شێخ مەحمود، بەتایبەتی تر لەگەڵ ماڵی وەسمان پاشا و عادیلە خانمدا، هاوکات لە گەڵ ئینگلیزەکانیشدا پەیوەندییەکی باش بەڵام ناجێگیری هەبوو. ئەو بەوە ناسرابوو کە پەیوەندیی ئاشتییانە و کاریی پێکەوەیی لەگەڵ سەرکردە کوردەکانی دیکەدا بنیادنا و تەمەنی سیاسییشی تەرخان کرد بۆ دژایەتیکردنی دامەزراندنی دەوڵەتە ناوەندگەراکانی 'مەرکەزیی' ئێران و عوسمانی و عێراق.(هردی مهدی میکە٢٠١٩: سیاست ایران در قبال کردها١٢٩٩-١٣٢٠ش، ،مرکز کوردستان، سلیمانی، ص٥٤٦-٥٤٧)
جەعفەر سوڵتان(١٩٤٢کۆچی دوایی کردووە)، ئەو پاش براکەی (حەمەساڵح بەگ) پلەی 'سان'ی هەورامییەکانی لهۆنی وەرگرت، ناوەندی حوکمردنی "نایب الحکومە"ی نەسودی هەورامان بوو. یەکێکە لەو سەرکردە کوردانەی کە لە نێوچەی هەورامانی ئێران و عێراق و هەڵەبجە و شارەزوور خاوەنی هەژموون بوو، خاوەنی پەیوەندییەکی بەهێزی سیاسیی بوو، لەگەڵ سەرکردە کوردەکانی ئەو دەمەدا، بە تایبەت سەرۆک هۆزەکانی هەڵەبجە و شێخانی نەقشبەندی و شێخ مەحمود، بەتایبەتی تر لەگەڵ ماڵی وەسمان پاشا و عادیلە خانمدا، هاوکات لە گەڵ ئینگلیزەکانیشدا پەیوەندییەکی باش بەڵام ناجێگیری هەبوو. ئەو بەوە ناسرابوو کە پەیوەندیی ئاشتییانە و کاریی پێکەوەیی لەگەڵ سەرکردە کوردەکانی دیکەدا بنیادنا و تەمەنی سیاسییشی تەرخان کرد بۆ دژایەتیکردنی دامەزراندنی دەوڵەتە ناوەندگەراکانی 'مەرکەزیی' ئێران و عوسمانی و عێراق.(هردی مهدی میکە٢٠١٩: سیاست ایران در قبال کردها١٢٩٩-١٣٢٠ش، ،مرکز کوردستان، سلیمانی، ص٥٤٦-٥٤٧)
ئەو بۆ مافەکانی کورد بەرەنگاری ستەمی ڕەزاشا بوویەوە و چەندین بار بەرەنگاری هێزەکانی پەهلەوی یەکەم بووەتەوە، لەو دەمەدا کە ئەم ڕووداوە ڕویداوە، لەلایەن هەردوو حکومەتی عیراق و ئێرانەوە فشاری لێدەکرا و وەک کەسێكی یاخی لە دەوڵەت دەناسێنرا. ناوبراو لە چەندین بەڵگەنامەی ئێرانیشدا وەک داواکراوێک داوا لە حکومەتی عێراقی کراوە کە پێکەوە دەسگیریی بکەن و ڕادەستی ئێران و ڕەزاشای بکەنەوە.
ئەو بۆ مافەکانی کورد بەرەنگاری ستەمی ڕەزاشا بوویەوە و چەندین بار بەرەنگاری هێزەکانی پەهلەوی یەکەم بووەتەوە، لەو دەمەدا کە ئەم ڕووداوە ڕویداوە، لەلایەن هەردوو حکومەتی عیراق و ئێرانەوە فشاری لێدەکرا و وەک کەسێكی یاخی لە دەوڵەت دەناسێنرا. ناوبراو لە چەندین بەڵگەنامەی ئێرانیشدا وەک داواکراوێک داوا لە حکومەتی عێراقی کراوە کە پێکەوە دەسگیریی بکەن و ڕادەستی ئێران و ڕەزاشای بکەنەوە.
ئەم بەڵگەنامەیە یەکێکە لەو ٥٠٠٠ هەزار بەڵگەنامەیەی کە ناوەندی کوردستان لە زانکۆی سلێمانی لە شارەکانی نەجەف و بەغدادەوە هێنانییەوە و ئێستا وێنەیان لە ئەرشیفی ناوەند دەست دەکەوێت.
ئەم بەڵگەنامەیە یەکێکە لەو ٥٠٠٠ هەزار بەڵگەنامەیەی کە ناوەندی کوردستان لە زانکۆی سلێمانی لە شارەکانی نەجەف و بەغدادەوە هێنانییەوە و ئێستا وێنەیان لە ئەرشیفی ناوەند دەست دەکەوێت.