ประวัติย่อพญาจอมธรรม

“ปฐมกษัตริย์ผู้สถาปนาอาณาจักรพะเยา” เรื่องราวของเมืองพะเยา เท่าที่ปรากฏหลักฐานในเอกสารทางประวัติศาสตร์ จะเริ่มต้นในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๗ โดยได้กล่าวถึง พญาลาวเงิน กษัตริย์ผู้ครองนครเงินยางเชียงแสน ทรงมีพระราชโอรส ๒ พระองค์ คือ พญาชิน และ พญาจอมธรรม เมื่อพระโอรสทั้ง ๒ พระองค์ ทรงเจริญวัยแล้ว พญาเงินพระราชบิดาจึงแบ่งราชสมบัติออกเป็น ๒ ส่วน โดยให้พญาชิน ครองนครเงินยางเชียงแสน และให้พญาจอมธรรมมาสร้างเมืองใหม่ ซึ่งเป็นหัวเมืองฝ่ายใต้ ประมาณ พ.ศ. ๑๖๓๙ พญาจอมธรรม พร้อมด้วยข้าราชบริพารได้อพยพมาถึง เมืองภูกามยาว รวมเวลาเสด็จได้ ๗ วัน ฝ่ายเสนาปุโรหิตาจารย์ก็พากันไปตรวจดูภูมิสถานที่ตั้งรากฐานบ้านเมืองใหม่ จึงได้พบรากฐานเมืองโบราณเมืองหนึ่ง ตั้งอยู่เชิงเขาดอยชมภู หรือ ดอยด้วน ลงไปจดแม่น้ำสายตา (แม่น้ำอิง) เมืองนี้ปรากฏว่ามีค่ายคูลึกและกว้าง ตัวเมืองมีลักษณะคล้ายรูปน้ำเต้า (วัดลีอยู่ในเมืองนี้) ลักษณะเป็นชัยมงคลอันประเสริฐ พญาจอมธรรมจึงทรงพอพระราชหฤทัยยิ่งนัก ทรงรับสั่งให้เสนาปุโรหิตาจารย์ ข้าราชบริพารและประชาชน จัดสร้างมณฑปที่ประทับขึ้นในท่ามกลางเมือง ทรงฝังเสาหลักเมือง แล้วทรงพระราชพิธีปราบดาภิเษกพญาจอมธรรมขึ้นเป็นผู้ครองเมืองภูกามยาว หรือ พะเยา พญาจอมธรรมมีพระราชโอรส ๒ พระองค์ คือ พญาเจือง และพญาจอง ซึ่งพญาเจืองโอรสองค์ที่ ๑ นั้น เป็นวีรบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ ที่ทำสงครามต่อสู้เอาชนะบ้านเมืองต่าง ๆ ในล้านนา และไกลออกไปจนถึงคาบสมุทรอินโดจีน เช่น แดนล้านช้างและเมืองแก้ว (เวียดนาม) กษัตริย์พระองค์นี้ เชียวชาญในด้านการรบจึงได้รับการเฉลิมพระนามว่า “พญาเจืองฟ้าธรรมมิกราช”