Spionage, intriges en geheime codes

In het consulaat werd hij naar een zekere heer Huber gebracht, die hem verzocht zijn zaak met hem te behandelen. Nadat Thijssen hem verteld had wat er in de brief stond over zijn broer en hetgeen zijn vader geschreven had over zijn terugreis, waarbij men hem in Tokyo verder zou helpen, stelde H. zich vervolgens in verbinding met Tokyo.

Thijssen moest ’s middags terugkomen om nog met de consul te spreken, waarna hij hem direct naar Tokyo zou sturen. De consul gaf Thijssen een overhemd, das en een donker sportjasje, daar zijn uniformjas te veel zou opvallen. Er werd naar de Duitse consul te Osaka getelefoneerd en verzocht aldaar een treinkaartje voor de nachttrein naar Tokyo te kopen. Hij kreeg ook een brief mee voor de consul in Tokyo waarvan hem de inhoud niet werd medegedeeld. Toen werd hem een Japanse bediende van het Duitse consulaat meegegeven die voor zijn reis naar de consul in Osaka zou zorgen. Deze bediende kocht op het station in Kobe twee treinkaartjes voor Osaka. In Osaka aangekomen moest Thijssen met de consul naar het station, waar hij van een Japanner, waarschijnlijk iemand van het consulaat in Osaka, een treinkaartje naar Tokyo en een perronkaartje in ontvangst nam en die hem daarna naar de gereedstaande trein bracht.

Tokyo

In Tokyo werd Thijssen ondervraagd op de Duitse ambassade door de marineattaché over zijn achtergrond, zijn werk in Nederlandsch-Indië en zijn politieke kennis over dat land. Hem werd ook gevraagd naar de Nederlandse schepen in de havens daar, lijndiensten, dienstregelingen, lading, enz., alsmede naar de door de Nederlandsch-Indische regering in beslag genomen Duitse schepen en zijn kennis van de militaire defensie van Nederlandsch-Indië. Thijssen’s antwoord was dat hij daar niets van wist.

De ambassade boekte hem in een hotel, gaf hem wat geld en vertelde hem dat de ambassade zijn reispapieren om naar Nederland terug te keren zou regelen. Zoals gepland zou Thijssen door Rusland reizen via de Trans-Siberian railroad, maar toen op 22 juni 1941 de oorlog tussen Duitsland en Rusland uitbrak ging dit plan niet door en adviseerden de Duitsers hem te wachten tot het eind van de oorlog, dat volgens hen niet langer dan twee maanden op zich zou laten wachten.

Shanghai

Tijdens de tweede helft van juli kreeg Thijssen genoeg van het wachten in Tokyo en vroeg de ambassade overplaatsing naar Shanghai aan, waarvoor hij toestemming kreeg.

Direct na aankomst in Shanghai nam hij in zijn hotel contact op met een Duitse spion, Mandt genaamd.

Mandt vroeg hem of hij voor de Duitsers wilde werken om Nederlandse persberichten te vertalen, Thijssen weigerde eerst, maar veranderde van gedachten toen zijn geld begon op te raken. Ook aan de oorlog kwam voorlopig nog geen einde en zelfs als dat wèl het geval zou zijn, zou het lang duren voordat de vernielde spoorweg in Rusland weer gerepareerd was.

Dat bracht hem op het idee om eens naar Columbia Road 144 te gaan om te kijken wat hij daar kon doen. Op 3 of 4 september ging hij daar naar toe en werd ontvangen door ene heer Siefken, de baas van het bureau. Siefken had vier  mensen onder zich, die dan weer de verschillende takken van de spionagedienst bestuurden.

Toen Thijssen aan Siefken vertelde wie hij was, belde deze Mandt op, die een kwartier later verscheen, waarna Thijssen reeds de volgende dag kon beginnen met het opvangen en vertalen van de N.I. pers, die om 12:50 GMT (20:20 Javatijd) werd uitgezonden door Malabar Radio (PLY). Verder ontving en vertaalde hij ook Manilla, San Francisco en Sydney, als deze te horen waren.

In het gebouw aan de Columbia Road was het buraeu van de Duitse militaire inlichtingen dienst gevestigd, vermomd als radio-ontvangststation. Thijssen kwam snel te weten dat de andere mensen die daar werkten (speciaal een groep Italianen) belast waren met het verzamelen van inlichtingen over het scheepvaartverkeer in de Stille Oceaan. Thijssen beschreef uitgebreid in zijn relaas in het Proces-Verbaal in Batavia dat Shanghai een echt centrum van experts was en van alles van doen had met het internationale scheepvaartverkeer in de Stille Oceaan, inclusief een gedetailleerde kennis van de geheime codes die gebruikt werden in het radio verkeer. Op een zeker moment, toen de Italianen er niet waren, bemerkte Thijssen dat ze ook terdege kennis hadden van de codes in gebruik bij de Nederlandse marine en koopvaardij en ontdekte hij alsnog een aantal gecodeerde en ongecodeerde telegrammen.

Terug naar Semarang met de "Tjisalak"

Door een gelukkig toeval ontmoette hij op 31 oktober op straat in Shanghai de heer De Greeuw, hoofdmachinist van zijn vroegere schip “Tjisalak”. Deze vertelde hem hoe Thijssen’s zaak na zijn desertie in Nederlandsch-Indië ervoor stond. De Greeuw vertelde hem onder andere dat men hem had verdacht van het overbrengen van de PAAB-code aan de vijand. Het kon Thijssen niet schelen wat hem te wachten stond; hij was allang blij misschien weer naar Nederlandsch-Indië te kunnen terugkeren. Wat de PAAB-code betrof kon hij in ieder geval bewijzen dat hij deze nooit in handen had gehad of voldoende had ingezien om de code te kunnen weten. Hiervoor kon hij ook nog verschillende getuigen aanvoeren o.a. kapitein Van Nuys, die de PAAB-telegrammen decodeerde met behulp van  hoofdmachinist De Greeuw en zelfs een paar keer met de hulp van een passagier, die van Medan kwam en op weg was naar Japan.

Er waren ook twee passagiers aan boord geweest, waarvan er één, de heer Zwetsloot, in Soerabaja de toegang tot Nederlandsch-Indië was geweigerd. Zwetsloot was echter al in Shanghai van boord gegaan. De andere passagier, waarvan Thijssen zich de naam niet kan herinneren, had al eens de codeletters omgezet met behulp van de decodeertabel en een liniaal. Die man heeft dus wel de code in handen gehad.

Wat Thijssen van de vertaling van de telegrammen wist, wist hij doordat hij de roepnamen van de betrokken schepen in zijn roepletterlijst moest opzoeken en hetgeen hem ter ore was gekomen, kwam doordat de kapitein heel normaal de inhoud van de telegrammen oplas waar anderen bijstonden. Het briefje dat in zijn hut gevonden was en waaruit bleek dat hij ongeveer de vertaling van de telegrammen wist, was om deze tekst te kunnen onthouden waardoor hij meende zelf de codering te kunnen ontcijferen.

Dit naar aanleiding van een boek uit de salonbibliotheek van de “Tjisalak”,  dat Thijssen juist had gelezen omtrent codes, nl. “The American Black Chamber”, geschreven door captain O. Yardley.

Thijssen verklaarde in zijn relaas dat het aanbeveling zou verdienen dit boek te lezen alvorens zijn zaak te behandelen, zodat men zich zou kunnen inleven in zijn toestand toentertijd en zodoende begrijpen waarom hij de vertaling van de PAAB telegrammen had opgeschreven. Hij verklaarde verder dat hij nog geen poging gedaan had om te proberen te decoderen voordat hij op 18 juni verdween, daar het laatste telegram pas de 16e juni was ontvangen. Bovendien wist hij nog niet welk boek  gebruikt werd bij het decoderen van het telegram.

De consequentie

Thijssen werd op 5 december 1941 veroordeeld en geïnterneerd in het Ngawi kamp, een kamp dat een gevangenis was voor personen met pro-Nazi gezindheid en voor leden van de NSB in Nederlandsch-Indië. Er werden tegen hem geen verdere aanklachten ingediend of vervolgingen ingesteld vanwege zijn desertie en mogelijke samenwerking met de vijand.

In januari 1942 evacueerde de Nederlandsch-Indische regering alle gedetineerden, die als onbetrouwbaar beschouwd werden, per schip naar Suriname. Thijssen en anderen bleven achter om later “bevrijd” te worden door de Japanners. 

Gedurende de bezetting werkte Thijssen als radiotelegrafist voor het Japanse Persbureau DOMEI in Soerabaja en werd later overgeplaatst naar het Biliton kamp op Java, waar hij op het Japanse ontvangststation van het Overseas Broadcast Station, gelijksoortig werk deed (luisteren naar en reporteren van vreemde – geallieerde – radio uitzendingen).

Alhoewel in het begin zijn kampgenoten, speciaal degenen die meededen aan sabotage, achterdochtig waren over zijn trouw en zijn verblijf in het Ngawi kamp, bleek Thijssen (volgens getuigenissen van een aantal mensen na de oorlog) een zeer actieve, soms  té vurig,  voorstander van de sabotage pogingen in het kamp te zijn. 

Direct na de oorlog was Thijssen werkzaam als radiotelegrafist op de vliegvelden van Kemajoran en Tjilitan en zat later ook in het leger. In verband hiermede en omdat hij geïnterneerd was geweest in het Ngawi kamp, waren er verscheidene nasporingen gedaan naar zijn staat van dienst vóór en na de oorlog. Gedurende dit onderzoek werd een aantal mensen, die ook betrokken geweest waren in de vóóroorlogse nasporing betreffende Thijssen’s desertie, opnieuw verhoord.

De algemene conclusie van dit onderzoek was dat: 

a)     politieke motieven geen rol speelden in de desertie van Thijssen in 1941. Dat het hoofdzakelijk een onbezonnen daad was van een jonge man, die bezorgd was over het welzijn van familie thuis in Nederland en dat het een resultaat was van een misverstand tussen de kapitein van het schip en Thijssen.

b)      het naoorlogse onderzoek naar zijn connecties met de Duitsers heeft niet tot een gerechtelijke vervolging geleid en ofschoon Thijssen geïnterneerd werd als “mogelijk staatsgevaarlijk”, kwamen er geen feiten aan het licht tijdens dit onderzoek om deze veronderstelling te ondersteunen.

c)    de getuigenissen van zijn werk gedurende de oorlog toonden geen werkelijke redenen om aan te nemen dat Thijssen ontrouw was en een pro-Duits en pro-Japans standpunt had. Integendeel, zijn gedrag in het Biliton kamp toonde aan dat hij actief deelnam aan een aantal sabotage pogingen.