Sito Miñanco na serie Fariña

“Eu creo que o mundo da droga non leva a ningún lado e o carto fácil ao final acábache estalando na cara”

Javier Rey recorda a Galicia dos años 80 e analiza a maneira en que se presentou o mundo del narcotráfico na serie Fariña, meténdose na pel do máis coñecido narcotraficante da época, Sito Miñanco

GAEL NODAR FERNÁNDEZ E MANUELA GÓMEZ FERRO | Madrid - Santiago de Compostela

Javier Rey (Noia, 1980) interpreta ao histórico narcotraficante Sito Miñanco na serie Fariña dun xeito moi próximo debido a que, a pesar de ser pequeno da década dos 80, viviu “moi preto de todo isto” na súa vila natal. Recorda con especial cariño a un grupo de “chavales” que se sentaban nas gradas do campo de fútbol e que protexían aos pequenos como el. Por desgraza, “a día de hoxe non queda ningún vivo” debido á droga. Por iso non dubida que Sito Miñanco non pode ser tomado por un heroe: “O espectador é un ser intelixente que sabe o que lle gusta e o que non lle gusta, e saca as súas propias conclusións. Se alguén saca conclusións positivas dunha persoa como esta terá que irse facer mirar”.

PREGUNTA. Como e por que decidiu dedicarse á profesión de actor? Como recorda as súas primeiras actuacións?

RESPOSTA. Eu decidín ser actor, pero decidino porque houbo xente ao meu redor que consideraba que podía ter aptitudes para isto. Daquela non había ningún actor en Noia, que é de onde son eu; non tiña referencias e nin sequera sabía que podía ser un oficio. Houbo un curso de interpretación en Noia ao que me apuntei, pero como me podía ter apuntado a un curso de calceta. Estaba organizado por un colectivo de audiovisuais e o mestre, que era un actor marabilloso que se chama Xosé Manuel Esperante, é o culpable de que sexa actor porque a partir daquela experiencia el guiábame para que probase máis. Fixémonos moi amigos despois e seguíamos en contacto co tempo. Entón el chamábame e quería que estivera no grupo de teatro afeccionado que el dirixía.  Así, pouco a pouco, funo tendo a el como referente e fun dedicándome a isto ata que me empecei a dar conta de que era un oficio e había que estudar moito. Entón, abandonei todo e vin a Madrid para estudar. As primeiras actuacións, que foron en Noia e Coruña, foron o verán antes de vir para Madrid. Recordo que  sempre pensaba “quen me mandou meterme nesto?” Porque estaba moi nervioso [sorríe].

P. Despois de comezar en Galicia da o salto a Madrid en series populares como Velvet, pero tamén fai teatro ou cine, curtas e longas. En que medio está máis cómodo e por que?

R. Non hai ningún medio no que me sinta máis cómodo. A min gústanme moito as tres: teatro, cine e tele. Cando teño moita tele na miña vida intento facer algún proxecto de teatro que me guste ou algo de cine. E se teño moitas pelis seguidas, intento voltar algo ás outras dúas. Non teño ningún tipo de preferencia; síntome moi cómodo nas tres e necesito as tres.

P.  O éxito rotundo chégalle con Fariña na que ten o papel protagonista de Sito Miñanco. A nosa sección do xornal céntrase no narcotráfico, tema principal da serie. Como foi a preparación dun personaxe complexo como o narco cambadés e que lle foi máis difícil á hora de meterse nos seus pantalóns de perna ancha?

R. Son moitas dificultades á hora de meterse en personaxes como Sito. A máxima dificultade como personaxe é que existiu, é real; e ti vas a levar o seu nome e apelido. É un ser humano que está vivo. Partindo da complexidade de que temos unha obra que conta unha serie de datos que están demostrados e que hai unha parte do guión que é ficción, hai que darlle unha evolución enorme no tempo en que decidimos facer a serie, que é dende que el se achega ao tabaco ata o final; e hai que darlle todo ese percorrido. Entón, como me preparo? Tiven a fortuna de que me deron os guións oito ou nove meses antes de comezar a traballar, que me deron moita liberdade. Un amigo meu sempre di que “todo o universo está nos contactos do teu teléfono móbil”. Entón empecei a chamar porque tiña un coñecido que tiña un primo que era policía. Eses contactos novos déronme outros contactos e durante moitos meses tiven reunións con moita xente que estiveron máis ou menos preto de Sito, máis ou menos preto da xente que rodeaba a Sito e tiven conversacións con xente que perseguiu a Sito. Era moi curioso, porque todo o mundo me falaba dunha personalidade que ás veces era contradictoria; pero todos tiñan cousas en común: que tiña un enorme carisma, algo que vai un pouco en contra do que se pode pensar que é un “malo” nunha ficción. Despois de todo iso e de ensaiar moitísimo con Carlos Sedes e Jorge Torregrossa, que son os nosos directores, decidimos que a vía que iamos tomar era un pouco a que tomamos ao final.

P. Vostede naceu e criouse en Noia, unha vila que, como a maioría das da costa galega, foi moi golpeada pola droga, sobre todo nos 80 e nos 90, na súa infancia. Como era Noia nesa época e de que xeito lle axudou ser de alí para meterse na pel de Miñanco?

R. Todo axuda. Eu era moi pequeno. Á hora de preparar a serie dinme conta de que tiña moitísimas lagoas. Eu montei un puzzle, pero coa visión dun neno. Sempre nas entrevistas poño un exemplo que é bastante gráfico: Eu tiña como seis ou sete anos e iamos xogar ao fútbol dunha zona de Noia onde eu vivía daquela e había uns chavales que lles chamabamos “os chavales” na grada que para nós era xente moi maior pero que non deixaban de ser rapaces de 16, 17, 18 e 19 anos. E toda esa xente drogábase, pero a nós caíannos moi ben porque eles, a parte de deixarnos xogar no campo de fútbol, cando viñan outros xogar eles botábanos fóra para que nós xogáramos. Entón eran uns tipos que nos caían moi ben, pero a día de hoxe non queda ningún vivo. Ese é o exemplo. Eu vivín moi preto de todo isto, pero era moi neno como para saber o que estaba pasando. Despois, ao ter moitos datos da serie, empecei a encher esos ocos que eu tiña na miña memoria.

P. Algún dos citados tomaron medidas legais sen éxito contra o libro, como Bea Gondar, ou contra a serie, como Oubiña. De que xeito pensa que estas polémicas lle afectaron á serie?

R. Non cabe dúbida de que toda promoción é boa. Eu creo que nos axudou a polémica do libro nun primeiro momento porque que senón a serie non sairía no momento no que saíu. Pero eu creo que a serie adaptada é suficientemente boa, fixemos un traballo entre todos tan caralludo, que a serie voou dende o primeiro capítulo independentemente das polémicas que houbera ao seu redor.

P. Sito Miñanco foi na súa primeira época un personaxe moi popular na Arousa e en Galicia. De que maneira foi isto unha axuda para crear o personaxe? Cales diría que son as características definitorias da súa personalidade?

R. Está claro que axuda que fora moi coñecido; hai vídeos del. Hai unha secuencia dun capítulo no que se presenta el enfrente da afección do Cambados. Quero dicir, hai vídeos del que eu puiden ver para poder, non calcar, pero si levalo a un plano máis de realidade do que el era. Tampouco che podería describir moi ben como el é, porque eu non o coñecín; entón non deixaría de falarche un pouco por boca doutra xente que fala del. Hai dúas vertentes moi claras: hai unha vertente onde o consideran unha especie de monstro, e a día de hoxe aínda se recorda como unha persoa moi querida por ese carisma que tiña e que todo o mundo está de acordo que desprendía. Axudoulle a moita xente e aínda hai moita xente agradecida a este señor. Co cal, que é este señor? Pois imaxínome que é un cúmulo de todo isto.

P. Miñanco pasa por moitos momentos de tensión como o que ocorre despois da primeira visita a Panamá ou cando o deteñen. Como conseguiu atopar matices diferentes para a interpretación dun personaxe ademais protagonista e con moitos minutos en pantalla?

R. Esas cousas saen solas. Neste traballo hai moitas maneiras de enfrontarse aos personaxes en xeral. Hai tantas maneiras de interpretar como actores hai no planeta. Eu considero que, se un traballa dende a honestidade e dende a verdade do que está ocorrendo, e con todo o traballo previo de ensaios, un non sabe o que pasa senón que transita por eses sentimentos, por esas emocións. Eu non penso en matices, eu penso en conseguir o obxectivo que ten que conseguir o meu personaxe na escena. Os matices e as pequenas cousas saen soas do traballo previo que se ten feito, pero un tampouco é consciente de iso nese momento.

P. Unha escena de tensión é o encontro con Carmen Avendaño e as familias dos moitos afectados pola chegada masiva de droga. Que lle parece o papel das nais que se enfrontaron aos narcos como foi Avendaño?

R. Na realidade paréceme que foi un paso fundamental para poder chegar ao final. Había demasiados intereses económicos como para que todo isto caese. Como sempre ocorre cando a opinión pública empeza a virar, as cousas cambian e iso conseguírono elas pola loita e pola maneira que tiveron de enfontarse. É moi complexo facelo coa valentía coa que elas o fixeron, porque agora, co paso dos anos, parece máis sinxelo, pero ninguén se atrevera a saír ata que elas o fixeron de verdade. Os primeiros pasos sempre son de valentía, porque quen da os primeiros pasos sempre son os máis valentes; quen vai detrás sempre teno máis fácil. Paréceme que na ficción hai un papel marabilloso de todas elas cunha dirección moi clara de Carlos Sedes e Jorge Torregrossa que da gusto velo.

P. As mulleres teñen un papel menor que o dos homes na serie Fariña se se exceptúa á filla de Charlín na segunda parte ou cando non lle queda outra ás mulleres e substitúen aos seus homes fuxidos. Por que cre que é así?

R. Porque foi así. Poderíamos falar durante horas do debate da figura da muller neste oficio noso, nesta industria. O que pasa é que ese debate nunha serie como Fariña non ten cabida. Nós estamos contando unha historia real e, entón, necesitamos actores ou actrices en función dos personaxes que había de maneira real. Ata que eles non acaban na cárcere quen toma as decisións son eles; co cal, os protagonistas son eles. Estamos falando dos anos oitenta, onde na sociedade tampouco había unha sensibilidade cara o tema da muller; e máis nunha zona como Galicia. Co cal, é lóxico que o peso dramático o leven eles.

P. Que momento da rodaxe da serie recorda con máis intensidade e por que?

R. En xeral foi unha serie moi intensa. Ten pouco que ver con outras series e, probablemente, tarde moitos anos en atoparme cunhas circunstancias tan concretas. Normalmente nunha serie tes plató, pero nós non tiñamos plató; todo con escenarios naturais. Hai unha serie de cousas que fan que Fariña sexa unha serie especial. Se me teño que quedar con algo, que é difícil quedarse con algo, quédome coas secuencias que gravamos a primeira semana de rodar coas lanchas. Eu son fillo de mariñeiro, e a min déronme clases para poder pilotar unha lancha a toda velocidade. Gústame bastante a velocidade e déuseme bastante ben. Que pechen parte dunha ría para nós, cunha lancha que vai moi rápido, de noite, entre bateas, de repente empeza a chover, ti estás alí no medio, e dis “Dios mío, ¡que marabilla! A aínda por encima páganme” [ri]. Este traballo a veces ten cousas así, que transcenden máis alá do propio oficio. E esa semana en Cabo de Cruz foi moi especial para todos. Ademais, era ao inicio, estabamos moi nerviosos e era unha forma distinta de facer a serie. Estabamos todos arriscando moito, cada un no noso campo, e esa semana de incertidume e de nervios, agora co paso do tempo, vexo que era algo moi bonito.

P. De todos os traballos que fixo ata agora, que houbo de especial en facer o Sito de Fariña? De que maneira foi distinto doutros personaxes de series, filmes ou teatro?

R. Esta serie tocoume moito porque eu fixen teatro afeccionado, ou teatro de xeito pequeno, e vin a estudar a Madrid e xa me quedei en Madrid. Eu comecei a traballar aquí, e salvo unha cousa puntual que fixen para a Galega fai moitos anos, realmente crieime aquí neste oficio. Moita xente da industria durante moitos anos non sabía que eu era galego, porque non traballei aí, traballaba en castelán, quiteime o acento para poder ter máis oportunidades de traballo, etc. Entón, Fariña non só me da a oportunidade de ter un enorme personaxe, con xente moi boa dirixindo, cunha produtora que admiro e coa que xa levo traballando varias veces, senón que, ademais, podo dar renda solta ao meu galego, que levaba durmido moitísimo tempo porque non facía cousas aí. Para min iso foi moi especial.

P. De que xeito lle parece que a sociedade e a xente da costa galega foron os verdadeiros prexudicados e os narcotraficantes ao final foron os que acabaron gañando a guerra da Fariña?

R. Non gañou ninguén. Como ti ben dis, nunha guerra non gaña nunca ninguén. Van por diante en momentos puntuais uns ou van outros, pero en realidade sempre perden. Aquí perdeu todo o mundo: perdeu xente que se drogou, nais e pais que perderon fillos, unha xeración enteira… Eles enchéronse dunha morea de cartos, pero están na cárcere e non lles valeu absolutamente para nada. O pouco carto que puideron gardar, tampouco eles o puideron desfrutar porque pasaron vinte e pico anos nunha cárcere. Entón, ao final, en calquera tipo de conflicto destas características non gaña nunca ninguén.

P. Saíu dalgún xeito da serie tendo un coñecemento máis profundo do problema do narcotráfico en Galicia?

R. Si, agora podo dicir que si. Sei, e sei de ambos lados. O meu traballo como actor non consiste en xulgar os meus personaxes; podo facer de Gandhi e téñoo fácil, podo facer de asasino en serie con 65 cadáveres ao lombo e é máis complexo. Pero eu teño que entender a motivación do meu personaxe porque, se non, non é real. Teño que entender o que fai e defendelo. Neste caso eu, como intérprete da parte dos narcos, ese foi o meu traballo con eles e creo que cheguei a comprendelos tamén. Entón, ao final, creo que teño unha radiografía bastante extensa de ambas partes e entendín cales foron as motivacións de cada un.

P. Narcos ou Gomorra inician unha corrente na que se pode incluír Fariña. Os malos nestas series tamén aman e sofren. Que pensa das persoas que din que hai que ter coidado en non converter a xente como Miñanco en Robin Hoods á galega?

R. O que máis interesante me parece é que cando contas unha historia hai que deixar que o espectador saque as súas propias conclusións. Nós contamos, neste caso, o que pasou. Supoño que moita xente pode chegar a pensar que é un Robin Hood durante X capítulos, pero a realidade é que ao final non o foi. Non o foi para os demais, non o foi para si mesmo nin para a súa familia, nin para a xente que o rodeaba. Eu creo que a ficción é a ficción e ao final hai que ser honesto co que un está interpretando para contalo da mellor maneira posible e non intentar levar ao espectador a pornografiar ou a collelo da man para dicirlle “ti vas a sentir isto”. O espectador é un ser intelixente que sabe o que lle gusta e o que non lle gusta, e saca as súas propias conclusións. Se alguén saca conclusións positivas dunha persoa como esta terá que irse facer mirar.

P. E xa para rematar, cales son as leccións que deberiamos sacar os adolescentes dunha serie como Fariña e da historia de alguén como Sito Miñanco?

R. Hai unha frase moi bonita que decimos aí que é “a vaquiña polo que vale”. As cousas costan e as cousas fáciles non soen perdurar. Está claro que a droga é unha cousa que non leva a ningunha parte, nin consumila, nin permitir que a consuman ao lado, nin sequera de ocio. Moitas veces nos adolescentes está hipernormalizado o tema das drogas brandas, e non leva a ningún lado. É un placebo extraño que pode chegar a ter consecuencias devastadoras para máis adiante. Eu creo que o mundo da droga non leva a ningún lado e o carto fácil ao final acábache estalando na cara. O único que compensa é o esforzo, estar cos pés na terra, saber o que custan as cousas, traballar por conseguir as cousas e ter a  dignidade de saber que se conseguen as cousas dende un lado honesto e honrado. Vós sodes o futuro e sodes os que tedes que plantar cara aos problemas do futuro: ás corruptelas e á maneira chunga de facer as cousas. Creo que unha serie así pode inspirar nalgún lugar a maneira de facer as cousas dende un lado, non digo correcto porque o lado correcto depende do baremo de cada un, pero si desde un lado honesto.