Đặc San Xuân Ất Mùi 2015 - Ngày Xuân Chuyện Phiếm Về Hoa

Cao Xuân An

Xuân đến xuân đi xuân lại đến,

Mỗi độ xuân về vẫn đón xuân.

Vẫn biết Xuân Hạ Thu Đông là bốn mùa tuần hoàn, đi rồi trở lại sau mỗi chu kỳ mười hai tháng, nhưng mỗi năm, đến độ mùa xuân, giàu nghèo hay sang hèn, ở thành thị hay thôn quê, người Việt Nam ai cũng đón xuân, nao nức trong lòng một niềm hy vọng mới. Mùa xuân trong lòng, mùa xuân bên ngoài, đều là nguồn cảm hứng cho thi ca.

1. Tết và chúc Tết

Một số tài liệu cho Tết là tên riêng gọi ngày lễ mừng đầu năm mới của rất nhiều dân tộc và sắc dân ở khắp miền Đông Nam Á. Trong khi người Việt gọi là Tết, nguời Trung Hoa gọi ngày đó là Nguyên Đán hay là Tân niên.

Khi điện thoại và điện thư còn chưa phổ biến, ngày Tết cũng là ngày mỗi người cố dành thì giờ dù chỉ trong chốc lát để đến tận nhà thăm nhau. Nếu ở xa thì gửi thư gửi thiệp. Ngày nay điện thiệp vừa phong phú, vừa nhanh, lại thêm skype … đã làm cho người ta không cần di chuyển mà vẫn nói chuyện được như đang đối diện với nhau. Người lớn thì chúc nhau dồi dào sức khỏe, vạn sự hanh thông, vạn sự cát tường, thăng quan tiến chức, phát tài phát lộc, buôn may bán đắt, thịnh vượng khang an, bình an hạnh phúc. Cho trẻ em thì chúc hay ăn chóng lớn, người còn đi học thì chúc thi đâu đậu đấy, người trẻ tuổi thì ước mộng năm mới gặp duyên lành, người cao tuổi thì cầu mong thân tâm an lạc, sống lâu trăm tuổi, vạn sự an lành... Tất cả những mỹ từ ý đẹp, nếu muốn ngắn và gọn thì gói ghém trong ''vạn sự như ý'', ''vạn sự thắng ý''.

2. Trưng hoa, hoa mai và hoa đào.

Khác với ngày thường, ngày Tết nhà cửa phải trưng bày cho đẹp đẽ, nên thường có trưng hoa. Không phải bất cứ loại hoa nào. Hoa chẳng những cho màu sắc tươi thắm, mà thường còn chứa đựng một ý nghĩa. Hoa thông dụng nhất là hoa cúc, hoa thược dược, trồng trong chậu. Nhiều nhà cầu kỳ hơn, trưng hoa lan, hoa thủy tiên. Các loại hoa này cần sự chăm sóc đặc biệt, nhất là hoa thủy tiên, phải biết cách gọt để hoa nở cho đúng ngày.

Nhưng hai thứ hoa đặc trưng cho ngày Tết là hoa mai và hoa đào. Trong Nam có tục lệ trưng hoa mai, ngoài Bắc trưng hoa đào. Mỗi loài hoa có một vẻ đẹp riêng.

Hoa mai tươi thắm, rực rỡ, vàng hoặc trắng, nhất là dưới ánh nắng chan hòa. Mai có thể trồng trong chậu. Về hoa mai, không nên nhầm với mai mơ (ra trái mơ), có bài nghiên cứu nói có tới 24 loại mai, riêng Việt Nam có tới 18 loại. Hoa mai tại Việt Nam mọc phổ biến ở miền Trung và miền Nam, đa phần là mai rừng tự nhiên. Sau này người ta sử dụng một số loại mai ghép lại với nhau và cho ra đời một loại mai nhân tạo đó chính là mai giảo nhiều cánh. Có lẽ do thời tiết, cây mai phát triển ở miền nóng. Ở Pháp và một vài nơi, không có hoa mai, có thể lấy hoa forsythia (họ thực vật Oleaceae) để thay thế.

Hoa đào có 3 loại: đào phai (hoa đơn, màu hồng nhạt), đào bạch phát nhiều tán (loại đào này hiếm, ít nơi có) và cành sum sê, đào bích (hoa kép, to, cánh dày, màu hoa đỏ tươi). Đào bích là loại đào đẹp, được nhiều người ưa thích nhất. Hoa đào mà ta thường biết thì dịu dàng hơn, kín đáo ôn nhu với màu hồng nhạt trong thời tiết lành lạnh của mùa đông lúc sang xuân. Hoa đào thường thấy tả trong thi văn Trung Hoa và miền trung, miền Bắc nhiều hơn. Hoa đào trồng nhiều ở làng Nhật Tân Hà Nội.

Nhưng ít ai biết trưng hoa đào có nguồn gốc xa hơn là tìm vẻ đẹp.

3. Sự tích hoa đào ngày xuân (Theo tài liệu Google)

Ngày xưa, ở phía đông núi Sóc Sơn có một cây hoa đào cổ thụ, cành lá sum sê khác thường. Trên cây hoa đào khổng lồ ấy có hai vị thần là Trà và Uất Lũy trú ngụ, uy quyền che chở cho dân chúng khắp vùng. Quỷ dữ hay ma quái nào bén mảng đến cây ấy ắt khó tránh khỏi sự trừng phạt của hai vị thần linh. Ma quỷ khiếp sợ uy vũ của hai vị thần đến nỗi sợ luôn cả cây đào, chỉ cần trông thấy cành hoa đào thôi chúng cũng đã cao chạy xa bay.

Ðến ngày cuối năm, cũng như các thần khác, hai thần Trà và Uất Lũy phải lên thiên đình chầu Ngọc Hoàng. Trong mấy ngày Tết, hai thần vắng mặt ở trần gian nên để tránh ma quỷ hoành hành, dân chúng đã đi hái những cành hoa đào về cắm trong lọ, ai không hái được thì lấy giấy hồng điều vẽ hình hai vị thần linh dán ở trước nhà. Việc làm này từ đó trở thành thông lệ, hàng năm cứ mỗi dịp Tết đến, mọi người đều cố gắng cắm một cành hoa đào trong nhà mình.

4. Hoa đào và đào hoa

Trong Hoa ngữ cũng như Anh ngữ, tính từ thường hay để trước danh từ. Thanh thiên trong Hán tự là chỉ trời xanh trong tiếng Việt, với tính từ xanh đặt sau danh từ trời. Vậy đào hoa trong Hán tự là để chỉ hoa đào trong tiếng Việt. Nhưng trong tiếng Việt cũng có từ đào hoa. Đó là để chỉ những người hay có duyên với người khác phái. Và trong Tử Vi cũng có sao gọi là sao đào hoa, nhưng không liên hệ gì với hoa đào.

5.Một bài thơ nổi tiếng về hoa đào

Chắc ai cũng biết câu:

"Mỗi năm hoa đào nở

"Lại thấy ông đồ già

......

(Vũ Đình Liên, "Ông Đồ")

Nhưng bài thơ Đường "Đề tích sở kiến xứ "của Thôi Hộ mới thực sự nổi tiếng trong văn chương cổ điển Đông phương. Thời Thịnh Đường (khoảng 713-765) có thi nhân Thôi Hộ, vào ngày lễ Thanh Minh đi chơi xuân, tới Đào Hoa thôn, thấy một vườn đào nở hoa tươi thắm, đến gõ cửa xin uống nước và thưởng hoa. Có một người thiếu nữ đẹp, da mặt hồng như hoa đào ra mở cửa hỏi rồi đem nước mời uống. Đến lễ Thanh Minh năm sau, thi nhân nhớ lại chuyện kỳ ngộ năm trước, trở lại, vẫn thấy vườn đào xưa nở hoa tươi thắm, nhưng không còn thấy người xưa đâu nữa, đã tức cảnh sinh tình làm bài thơ:

Đề tích sở kiến xứ

Khứ niên kim nhật thử môn trung

Nhân diện đào hoa tương ánh hồng

Nhân diện bất tri hà xứ khứ

Đào hoa y cựu tiếu đông phong

Thôi Hộ

Dịch nghĩa:

Đề thơ chỗ đã thấy

Năm ngoái, hôm nay trong cửa này

Mặt người và hoa đào phản ánh màu hồng

Mặt người không biết ở nơi nao

Hoa đào còn như cũ vẫn cười với gió đông.

Dịch thơ:

Cửa này năm ngoái hôm nay,

Hoa đào phản chiếu mặt ai ửng đào.

Mặt người giờ ở nơi nao,

Hoa đào vẫn đó cười chào gió đông.

Trần Trọng San

Thật là những tình cảm xao xuyến, nhưng mong manh, không bộc lộ, để mất đi rồi mới luyến tiếc ngậm ngùi.

Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du đã lấy điển tích này để tả cảnh khi Kiều phải truân chuyên bán mình chuộc cha, Kim Trọng sau khi về quê chịu tang và trở lại, tìm đến nhà Kiều không thấy:

"Trước sau nào thấy bóng người

"Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông.

6. Tuổi xuân không trở lại – Hoa hồng

Nếu mùa xuân tuần hoàn đi lại, tuổi xuân chỉ có một thời. Người Đông phương có câu:

"Chữ rằng Xuân bất tái lai. "

nghĩa là "tuổi xuân không trở lại’’.

Về hoa thì có hoa hồng là một loại hoa cùng họ thực vật Rosaceae với hoa đào, nhưng mong manh hơn, mau tàn hơn. Hoa hồng ít được dùng trong dịp Tết.

Học trường Pháp hay trường Việt, hầu hết chúng ta đều biết bài thơ "A Cassandre" với chữ "mignonne" của nhà thơ Ronsard (1524-1585) vào thời Phục Hưng ở Pháp:

"Mignonne, allons voir si la rose

"Qui, ce matin avait déclose

"Sa robe de pourpre au soleil

……

"Et son teint au vôtre pareil.

Dịch nghĩa:

Mignonne, mình hãy cùng ra xem đóa hoa hồng

Mới nở sáng hôm nay

Cánh hoa thắm soi ánh mặt trời

.....

Và màu da của em tựa như nhau.

Dịch thơ:

Bạn Tiền Lạc Quan đã cao hứng dịch :

Mignonne,

Hãy cùng anh ra ngắm đóa hồng

Xem hồng có nở sáng nay không

Dưới ánh bình minh khoe áo thắm

Sắc hoa như thể má em hồng...

Tiền Lạc Quan

Trong bài này, nhà thơ cũng ví màu hồng của hoa giống với màu má của cô Cassandre "mignonne".

Thôi Hộ ở thế kỷ thứ 8 đời Đường bên Trung Hoa, Ronsard ở thế kỷ thứ 16 thời Phục Hưng bên Pháp, hai thời kỳ, hai nơi Đông Tây, nhưng cùng ý tưởng về phản ánh gương mặt màu hồng người đẹp với hoa đào hay hoa hồng là những loài hoa đẹp nhưng mong manh, chẳng phải là một tình cảm phổ quát, vượt thời gian và vượt không gian? Chẳng thế mà những thành ngữ má đào hay má hồng còn tới tận ngày nay.

CXA, Paris