TANZİMAT EDEBİYATI (1860-1896)
Tanzimat dönemi edebiyatının genel özellikleri şunlardır:
Tanzimat Fermanı- Tercüman-ı Ahval (1839-1860) (hazırlık) (21 yıl)
Roman, hikâye, tiyatro, eleştiri makale (Batılı türler ilk kez yazılmaya başlanmıştır.)
Fransız Devrimi’nin etkisiyle vatan, millet, adalet, eşitlik, hürriyet gibi kavramlar ilk kez dile getirilmiştir.
*I. dönem sanatçıları toplum için sanat, II. dönem sanatçıları sanat için sanat anlayışındadırlar.
*I. dönem sanatçıları toplumu eğitmek istemişlerdir.
*I. dönem sanatçıları yalın bir dilin kullanılmasını istemişlerdir ancak başarılı olamamışlardır. II. dönemde sadeleşme amacı yoktur.
*I. dönem klasisizm- romantizm
*II. dönem realizm kısmen natüralizm
*Gazete aracılığıyla edebiyat
*Tanzimat edebiyatı sanatçıları çok yönlü sanatçılardır. Hem yazar hem şair hem devlet adamı hem de gazetecidirler.
Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal topluluğu olarak anılır. Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Ahmet Vefik Paşa, Direktör Ali Bey, Ali Suavi I. topluluğun diğer sanatçılarıdır.
I. DÖNEM DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI
Ahmet Mithat Efendi
Direktör Ali Bey
Ahmet Vefik Paşa
Namık Kemal
Ali Suavi
Şinasi
Şemsettin Sami
Ziya Paşa
AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)
*Halk için roman anlayışı
*Çok eser vermiştir. (Yazı Makinesi)
*Ansiklopedik bilgiler
*Tercüman-ı Hakikat gazetesi
*Teknik ve üslup bakımından zayıf eserler vermiştir.
*Dili sade ve anlaşılırdır.
*Dekadanlar (Servet-i Fünunculara) Dekadan, (décadent) ‘düşkünleşmiş’ anlamına gelen Fransızca bir kelime. “On günlük eşek yavrusu”na da ‘dekadan’ denir.
Eserleri:
Felatun Beyle Rakım Efendi (yanlış batılılaşma eleştirisi) Felatun Bey Batıyı Rakım Efendi Doğuyu Romantizmden etkilenmiştir.
Hikâye: Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayet
Roman: Yeniçeriler, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rakım Efendi, Süleyman Musli, Henüz On Yedi Yaşında, Esrar-ı Cinayet, Dürdane Hanım, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Paris’te Bir Türk
Tiyatro: Eyvah, Çerkez Özdenler, Çengi
Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan
Biyografi: Beşir Fuat
DİREKTÖR ALİ BEY (1844-1899)
Tiyatro
Ayyar Hamza adlı uyarlamasıyla tanınır.
Kokana Yatıyor (tiyatro)
Seyahat Jurnalı (Batılı anlamda ilk günlük)
AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891)
*Moliere’den çeviriler
*Milliyetçilik ve Türkçülük
*Türk tiyatrosunun kurucusu
*Lehçe-i Osmani (Anadolu Türkçesine ait ilk sözlük)
*Klasisizm
*Bursa’da tiyatro binası kurmuştur.
Eserleri:
Moliere’den Tiyatro Çeviri ve Uyarlama: Yorgaki Dandini, Kadınlar Mektebi, Zoraki Tabip, Tabibi Aşk, İnfial-i Aşk, Meraki, Azarya, Zor Nikah, Kocalar Mektebi, Savruk,
Sözlük: Lehçe-i Osmani (Anadolu Türkçesine ait ilk sözlük)
Tarih: Şecere-i Türk Çevirisi(Ebulgazi Bahadır Han’ın bu önemli eserini Türkiye Türkçesine çevirmiştir.
NAMIK KEMAL (1840-1888)
*Vatan şairidir
*Şiir, eleştiri, biyografi, roman, tarih, makale (türlerinde eser vermiştir)
*Toplum için sanat
*Vatan, hürriyet, özgürlük, eşitlik
*Dilin sadeleşmesi taraftarıdır.
*Hece ile şiirler de yazmıştır ama genellikle aruzu kullanmıştır.
*Şiirleri konu-biçim bakımından yenilikler taşır
*Ziya Paşa “Harabat” ına karşılık “Tahrib-i Harabat” yazmıştır. (ilk eleştiri)
*Tiyatrolarında aşk dramlar, vatanseverlik, fedakârlık, ahlak konularını işlemiştir.
* “Vatan Makalesi”
*Tasvir-i Efkâr gazetesi Şinasi’yle birlikte çıkarmışlardır.
*Ziya Paşa ile “Hürriyet” Londra’da yurt dışında çıkan ilk gazetemizdir.
*Magosa’da yazdığı mektuplar (anı)
*Romantizm
Eserleri:
Roman: İntibah, Cezmi
Tiyatro: Vatan yahut Silistre(sahnelenen ilk tiyatrodur. İsyan çıkar N. Kemal, Magosa’ya sürgüne gönderilir.), Gülnihal, Kara Bela, Akif Bey, Celalettin Harzemşah
Eleştiri:Tahrib-i Harabat, Takip (iki eserde de Harabat’ı eleştirmiştir.)
İrfan Paşa’ya Mektup, Renan Müdafaanamesi
Tarih: Devr-i İstila, Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük
İslam Tarihi,
Biyografi: Evrak-ı Perişan (Fatih, Yavuz Sultan Selim ve Selahattin-i Eyyubi’yi anlatır.
Anı: Magosa Mektupları
ALİ SUAVİ (1839-1878)
Muhbir gazetesinde Türkçülük
“Hive Hanlığı” Milliyetçilik
Kamusü’l Ulum ve’l Maarif (Bilim ve Kültür Sözlüğü) adlı bir ansiklopedisi vardır
İBRAHİM ŞİNASİ (1826-1871)
İlklerin şairidir
Dide sadeleşme öncüsü
İlk kez noktalama işaretlerini “Şair Evlenmesi” eserinde kullanmıştır.
La Fontaine fabl çevirileri
Durub-u Emsal-i Osmaniye
Şair Evlenmesi (ilk tiyatro, görücü usulü ile evlilik)
İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval (1860) Agâh Efendi
İlk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi (1860)
Tasvir-i Efkâr gazetesi 1862
Tercüme-i Manzume çeviri şiirler
Klasisizm
Eserleri:
Tiyatro: Şair Evlenmesi
Şiir:Müntehabat-ı Eşar
Derleme:Durub-u Emsal-i Osmaniye
Sözlük: Kamus-i Osmani (tamamlayamamıştır)
Çeviri: Tercüme-i Manzume
ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1904)
Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (ilk yerli roman)
Kamus-ı Türki (ilk Türkçe sözlük), Kamus-ı Fransevi, Kamus-ı Arabi
Kamus-ı Alam (ansiklopedi)
Orhun Kitabeleri Çevirisi)
ZİYA PAŞA (1829-1880)
Birinci dönemde halk edebiyatı, ikinci dönemde ise divan edebiyatı taraftarı
Şiir ve İnşa: Halk Edebiyatı’nın asıl edebiyatımız olduğunu savunmuştur.
Harabat: Divan Edebiyatı’nın ise asıl edebiyatımız olduğunu savunmuştur.
Genellikle aruzu kullanmıştır. Ancak heceyi de kullanmıştır.
Bağdatlı Ruhi’ye nazire Terkib-i Bent
Zafername (hiciv) Ali Paşa’ya
Toplumsal şiirlerinde hak, hürriyet, adalet, medeniyet, ahlak gibi konuları işlemiştir.
Namık Kemal’le Hürriyet
Romantizm akımından etkilenmiştir.
Eserleri:
Şiir: Eş’ar-ı Ziya
Antoloji: Harabat (III cilt)
Tercüme: Rüya’nın Encamı, Endülüs Tarihi, Engizisyon Tarihi, Emil,
Tartüffe…
Hiciv: Zafername (nazım nesir karışık)
Makale: Şiir ve İnşa
Mektup: Veraset Mektupları
Anı: Defter-i Amal
İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI (1876-1896)
Recaizade Mahmut Ekrem, Abdulhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai, Nabizade Nazım, Muallim Naci (Eski edebiyat taraftarı)
Birinci topluluktan farkları
Sanat için sanat
Daha batıcı, daha yenilikçidirler
Kişisel konulara daha çok ilgi göstermişler
Romantizmden Realizm ve Natüralizme geçilmiştir.
Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.
Divan şiiri nazım şekilleri terkedilmiş Batılı nazım şekilleri denenmeye başlanmıştır.
Birinci dönem dilde sadeleşme isteği terkedilmiş özellikle dil ağırlaştırılma başlanmıştır.
SAMİ PAŞAZADE SEZAİ (1860-1936)
Realist
Toplumsal sorunlar
Sade bir dil
Gerçekçi
Esir kız Dilber’in maceralarını anlattığı “Sergüzeşt” romanıyla tanınır.
Eserleri:
Roman: Sergüzeşt
Hikâye: Küçük Şeyler (Batılı anlamda ilk öyküler)
Gezi- sohbet: Rumuzü’l Edep
Tiyatro: Şir
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852-1937)
Şair-i Azam
Ölüm ve metafizik konularını işler, felsefi şiirler
Aşk, doğa, vatan sevgisi
Sanat için sanat- aruz ve hece
Tezat sanatı
Şiirlerinde şaşırtmacadan da yararlanmıştır. Süslü sanatlı bir dil
Sahra (ilk pastoral şiir)
Romantizm
Sahnelemek için değil okunmak için tiyatro
Hece, aruz, manzum-mensur tiyatrolar
Tiyatrolarında tarihsel ve hayali konular işlemiştir.
Eserleri:
Şiir: Sahra, Divaneliklerim yahut Belde, Makber, Ölü, Bumlar Odur, Hacle, Beladan Bir Ses…
Tiyatro: Macera-yı Aşk, Sabr-ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Nesteren, Eşber, Tezer, Finten, İbn-i Musa, İlhan, Turhan yahut Endülüs’ün Fethi…
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914)
Üstat
Şiir, hikâye, roman, tiyatro, eleştiri türlerinde eser vermiştir.
Her güzel şey şiirin konusu olabilir.
Sanat sanat içindir
İlk realist roman olan Araba Sevdası’nı yazmıştır. (Bihruz Bey “yanlış batılılaşma”)
Muallim Naci’yle eski-yeni edebiyat tartışmaları (kulak için kafiye)
Servetifünun edebiyatı hazırlayıcısı
Şiirlerinde romantiktir.
Romanlarında realizmin etkisindedir.
Talim-i Edebiyat (ders kitabı)
Eserleri:
Şiir: Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebab, Pejmürde, Nijad Ekrem (ölen oğlu için yazmıştır), Zemzeme (III Cilt),
Tiyatro: Afife Anjelik, Vuslat yahut Süreksiz Sevinç, Çok bilen Çok Yanılır, Atala
Roman: Araba Sevdası (İlk Realist Roman)
Hikâye: Şemsa, Muhsin Bey
Eleştiri: Takdir-i Elhan (Muallim Naci ile kavgaları, Kafiye konusu)
MUALLİM NACİ (1850-1893)
Divan edebiyatı geleneği alışkanlıkları devam etmiştir.
Kafiye göz içindir anlayışını savunmuş ve R. Mahmut Ekrem’le tartışmıştır.
Sade bir dille ve heceyle yazdığı şiirleri de vardır.
Köyden bahseden ilk şiir “Köylü Kızların Şarkısı”
Eserleri:
Şiir: Ateşpare, Füruzan, Şerare
Eleştiri: Muallim, Demdeme
Anı: Ömer’in Çocukluğu
Sözlük: Islahat-ı Edebiye, Lügat-i Naci
NABİZADE NAZIM (1862-1893)
Realist, natüralist özellikler gösterir.
İlk köy romanı KARABİBİK
ZEHRA adlı romanı realist-natüralist çizgide ilk psikolojik roman denemesidir. İlk tezli romandır.
TANZİMAT DÖNEMİNİN İLKLERİ
İlk yerli roman: Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseridir.
İlk çeviri roman: Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı eserdir.
İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi” adlı eseridir.
İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.
İlk tarihi roman denemesi: Ahmet Mithat Efendi’nin “Yeniçeriler” adlı eseridir.
İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı eseridir.
İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı eseridir.
İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” adlı eseridir.
İlk natüralist roman: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı eseridir.
İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin “Köylü Kızların Şarkısı” adlı şiiridir.
İlk pastoral şiir: Abdulhak Hamit’in “Sahra” adlı şiiridir.
Kafiyesiz şiir: Abdulhak Hamit Tarhan. Şiiri ise “Validem”dir.
İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı yapıtıdır.
İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı : Ahmet Vefik Paşa’dır.
Aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan’ın “Eşber” adlı eseridir.
Hece ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren” adlı eseridir.
Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı eseridir.
İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi’dir.
İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis’tir.
İlk özel Türkçe gazete: Tercüman-ı Ahval’dir.
İlk şiir çevirisi yapan şair: Şinasi’dir. (Tercüme-i Manzume)
İlk Makale: Şinasi’nin “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir.
Noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar: Şinasi’dir.
İlk antoloji: Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eseridir.
İlk röportaj örneği: Ziya Paşa’nın “Rüya” adlı eseridir.
İlk edebi bilgiler kitabı: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat” adlı eseridir.
İlk atasözleri kitabı: Şinasi’nin “Durub-i Emsal-ı Osmaniye” adlı sözlüğüdür.
İlk hikâye eseri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letâif-i Rivayat” adlı yapıtıdır
Batılı anlamda ilk eleştiri yazarı: Namık Kemal’dir.
İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen adlı dergidir.
Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Samipaşazade Sezai’nin “Küçük Şeyler” adlı eseridir.
İlk dergi örneği: Münif Paşa’nın çıkardığı “Mecmua-ı Fünun”dur.