ANI (Hatıra)
Bilim ve sanat dallarında toplum tarafından tanınmış bir kişinin şahit olduğu olay ve durumları belli bir süre geçtikten sonra izlenimlerine dayanarak anlattığı edebi türe anı denir.
Anı (Hatıra) Türünün Özellikleri
Anılar yaşanmakta olan olaylardan ziyade yaşanmış olaylardan oluşur.
Anılar olaydan hemen sonra yazılmaz, üzerinden belli bir zaman dilimi geçmelidir.
Anı, insanların yaşadıklarını anlatma isteğinden ortaya çıkmıştır.
Anılarda anlatıcı yazarın kendisidir ve anılar I. kişi ağzından anlatılır.
Kişisel yargılar ve yorumlara yer verilir.
Sade, içten ve akıcı bir dille yazılan anılar, yazarın unutulmasını istemediği gerçekleri kalıcı kılar.
Anılarda en çok öyküleyici anlatım kullanılır. Bunun yanında betimleyici, açıklayıcı anlatım türlerine de yer verilir.
Öğretici metinler içerisinde yer alan anılar, tarihi olaylara da kaynaklık ederler.
Türk edebiyatında anı türünde yazılan ilk metinler Kök Türk (Orhun) Yazıtları olarak kabul edilir.
Babür Şah tarafından kaleme alınan 16. yy’da Babürname ise anı türünde yazılmış ilk kitaptır.
Ebulgazi Bahadır Han’ın 17. yüzyıldaki Şecere-i Türkî’si anı örneklerimizdendir.
Önemli: Anı türü Divan edebiyatında farklı metinlerin içerisinde yer almaktadır. Bu dönemde yazılan tezkire (biyografi), sefaretname, menkıbe, vakayiname gibi türler anı örnekleri olarak kabul edilir.
Önemli: Dünya edebiyatında ilk anı örneği ise eski Yunan sanatçısı Ksenophon tarafından keleme alınan “Anabasis (On Binler)” adlı eserdir.
Anı türüyle yazılan hikâye, roman gibi türler de vardır.
Ömer Seyfettin – Kaşağı – Hikâye
Ömer Seyfettin – İlk Namaz – Hikâye
Orhan Kemal – Sağ İç – Hikâye
Peyami Safa – Dokuzuncu Hariciye Koğuşu – Roman
Türk Edebiyatında Anı
Türk edebiyatında son derece eski bir geçmişe sahip olan anı türü, ilk olarak 8. yüzyılda Orhun Yazıtları‘nda yer aldığı görülmektedir. Bu metinlerde Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk’un milletlerini yüceltmek için yaptıklarını anlatırlar.
16. yüzyılda yaşamış olan Babür Devleti’nin hükümdarı Babür Şah tarafından kaleme alınan Babürname anı türünün ilk eseri olarak kabul edilir.
17. yüzyılda Ebulgazi Bahadır Hantarafından kaleme alınan “Şecere-i Türk” adlı eser de anı türünde yazılmıştır.
Osmanlı Devleti’nin resmi tarihçileri olan vakanüvislerin kaleme aldıkları vakayinamelerde de anı türünün örnekleri bulunmaktadır.
Edebi anlamda yazılan ilk anı örnekleri Tanzimat Dönemi’nde; Batılı anlamdaki ilk örnekleri ise Servetifünun Dönemi’nde yazılmıştır.
Tanzimat Dönemi’ndeki Önemli Anı Örnekleri
Tabsıra – Akif Paşa
Defter-i Amal – Ziya Paşa
Magosa Hatıraları – Namık Kemal
Ömer’in Çocukluğu – Muallim Naci
Menfa – Ahmet Mithat Efendi
Servetifünun Dönemi’ndeki Önemli Anı Örnekleri
Eşkâl-İ Zaman, Falaka, Gecelerim – Ahmet Rasim
Kırk Yıl, Saray ve Ötesi – Halit Ziya Uşaklıgil
Edebi Hatıralar – Hüseyin Cahit Yalçın
Matbuat Hatıraları – Ahmet İhsan Tokgöz
Milli Edebiyat ve Sonrası Önemli Anı Örnekleri
Atatürk’ü Özleyiş – Ruşen Eşref Ünaydın
Çankaya, Zeytindağı – Falih Rıfkı Atay
Mor Salkımlı Ev, Türk’ün Ateşle İmtihanı – Halide Edip Adıvar
Edebiyatçılar Geçiyor – Halit Fahri Ozansoy
Anamın Kitabı, Zoraki Diplomat, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları – Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım – Yahya Kemal Beyatlı
SALAH BİRSEL (1919-1999)
Anahtar kelimelerimiz: “Şiir, Deneme, Günlük, Mizah, Anı”
Birinci ve İkinci Yeni akımlarını kendince yorumlayarak özgün bir şiir anlayışı geliştirmiştir.
Şiirlerinde ve düzyazılarında temayı mizahtan yararlanarak ustaca vermiştir.
Eserleri:
Şiir: Dünya İşleri, Hacivat’ın Karısı, Kikirikname, Rumba da Rumba
Anı: Boğaziçi Şıngır Mıngır, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Kahveler Kitabı…
Günlük: Bay Sessizlik, Hacivat’ın Günlüğü
Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889 – 1974)
Mısır’ın Kahire şehrinde doğdu.
Birçok edebi türde eser kaleme alsa da en çok romanlarıyla tanındı.
Sanat hayatına Fecriati edebiyatında başladı, daha sonra Milli Edebiyat anlayışını benimsedi.
Eserlerinde Fransız realist ve natüralist akımının kurallarını benimsemiştir.
Romanlarında Tanzimat’tan Cumhuriyet’in 1950’li yıllarına kadar Türk toplumunun siyasi ve sosyal serüvenini anlatmıştır.
Hem Milli Edebiyat hem de Cumhuriyet Dönemi’nde eser vermiştir.
Mensur şiir türünde de eserleri vardır.
Önemli: Romanlarında Türk milletinin Tanzimat, I. ve II Meşrutiyet, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşı, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yıllarıyla birlikte Cumhuriyet Dönemi’nin 1950’li yıllarına kadar siyasi ve sosyal bir panoramasını yansıtmıştır.
Önemli Eserleri
Roman: Yaban, Kiralık Konak, Sodom ve Gomore, Ankara, Nur Baba, Panorama I-II, Hüküm Gecesi, Bir Sürgün, Hep O Şarkı
Hikâye: Bir Serencam, Rahmet, Milli Savaş Hikâyeleri
Mensur Şiir: Erenlerin Bağından, Okun Ucundan
Oyun: Nirvana
Anı: Zoraki Diplomat, Anamın Kitabı, Vatan Yolunda, Politikada 45 Yıl, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları