Dom niepodległości

Zofia Gancarz

Oleandry - Dom im. Józefa Piłsudskiego

To zabytkowy budynek znajdujący się w Krakowie przy Alei 3 Maja 7. na rogu ulicy Oleandry. Dom stoi w miejscu, z którego w 1914 roku wyruszyła Pierwsza Kompania Kadrowa, kierując się na terytorium zaboru rosyjskiego. Decyzję o budowie Domu podjęli obecni na I Zjeździe Związku Legionistów Polskich dawni legioniści. Modernistyczny projekt budynku jest autorstwa Adolfa Szyszko-Bohusza i Stefana Strojka. 5 sierpnia 1934 roku uroczyście otwarto pierwszą, południowo-wschodnią, część budynku, wybudowaną z funduszy Związku Legionistów Polskich. W 1936 roku otwarto pierwszą wystawę pamiątek, natomiast w Sali Honorowej wyeksponowano urny, z których ziemia została złożona w Kopcu Józefa Piłsudskiego na Sowińcu. Niestety, wybuch II wojny światowej uniemożliwił dokończenie budowy Domu w takiej formie, jaka założona została w projekcie.

W okresie okupacji hitlerowskiej znajdowała się tu siedziba Dowództwa SS i Policji. Aktualnie mieszczą się tu: Muzeum Czynu Niepodległościowego, Komenda Naczelna Związku Legionistów Polskich, Komenda Główna Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny oraz Archiwum Czynu Niepodległościowego.

Tomasz Hałabuda i Jakub Rudnik

Dom Józefa Klemensa Piłsudskiego znajduje się przy Alei 3 Maja 7. Jest położony w miejscu, z którego w 1914 roku wyruszyła Pierwsza Kompania Kadrowa. Decyzję o jego budowie podjęli dawni Legioniści obecni na I zjeździe Związku Legionistów Polskich. Prace rozpoczęły się w 1928 roku, zaś 5 sierpnia 1936 roku została otwarta południowo-wschodnia część budynku, ufundowana przez Związek Legionistów Polskich. Wybuch II światowej uniemożliwił dokończenie budowy.

Oleandry to jedno z najważniejszych miejsc dla naszej niepodległości. To właśnie tutaj Józef Piłsudski sformował Pierwszą Kompanię Kadrową. Należeli do niej Polacy pochodzący z rozmaitych społeczności, zarówno z Rzeczpospolitej, jak mieszkający na obczyźnie.

Tak Józef Piłsudski mówił do zebranych ta żołnierzy:

“Odtąd nie ma ani Strzelców, ani Drużyniaków. Wszyscy, co tu jesteście zebrani, jesteście żołnierzami polskimi.(...) Jedynym waszym znakiem jest odtąd Orzeł Biały".

Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła 6 sierpnia 1914 roku w kierunku Kielc z inicjatywą wywołania powstania.

2. Jaki jest związek arcybiskupa Adama Stefana Sapiehy z postacią Marszałka Józefa Piłsudskiego?

23 czerwca 1937 roku kardynał Adam Sapieha zdecydował o przeniesieniu szczątków zmarłego dwa lata wcześniej Józefa Piłsudskiego. Wydarzenie to zapoczątkowało tzw. konflikt wawelski. Abp Sapieha wyraził zgodę na chwilowe przetrzymanie trumny w Krypcie św. Leonarda, do czasu, kiedy przygotują osobną kryptę pod „Wieżą Srebrnych Dzwonów”. Kiedy po dwóch latach krypta była gotowa, najwyższe władze postanowiły jednak pozostawić trumnę w Krypcie św. Leonarda. Arcybiskup Sapieha, pomimo decyzji najwyższych władz, nadal trwał przy swoim postanowieniu. Nawet prezydent nie zdołał przekonać go do zmiany stanowiska.

Przeniesienie szczątków marszałka miało więc miejsce w nocy z 23/24 czerwca 1937 r. Ciało Józefa Piłsudskiego spoczęło na cokole w krypcie pod „Wieżą Srebrnych Dzwonów”. Na arcybiskupa wylała się fala krytyki. Doszło do wielu manifestacji i strajków, protestowały zarówno organizacje, jak też wybitne jednostki. W celu analizy zaistniałej sytuacji zwołano specjalną sesję sejmu. Metropolita pisał oświadczenia, w których starał się uzasadnić swą decyzję o przeniesienia trumny, jednak to nie poprawiło sytuacji. Dopiero list napisany 11 lipca do Prezydenta RP zdołał załagodzić napiętą sytuację. Prezydent Mościcki odniósł się do jego treści pozytywnie, uznając tym razem wyjaśnienia za zadowalające. Uznano spór związany z przeniesieniem trumny z ciałem Marszałka na nowe miejsce spoczynku za zamknięty.