จิต-เจตสิก

จิต-เจตสิก

          จิต - เจตสิก เป็นธรรมที่ควรรู้ ซึ่งพระพุทธองค์ได้ให้ความสำคัญของจิตเหนือกาย ดังพุทธภาษิตว่า โลกอันจิตย่อมนำไป(จิตฺเตน นียติ โลโก) คือมีจิตเป็นผู้นำหรือธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า(มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา) หรือที่ตรงกับสำนวนไทยเราซึ่งใช้กันบ่อย ๆ ว่า "ใจเป็นนาย กายเป็นบ่าว" (จรัส พยัคฆราชศํกดิ์ และ กวี อิศริวรรณ. 2548 : 76) นอกจากนี้ในเรื่องของจิต-เจตสิกนั้น พระมหาสมปอง ตาลปุตฺโต ได้กล่าวถึงคำทั้งสองไว้ในเว็บไซต์ธรรมะเดลิเวอร์รี่ ไว้ดังนี้

          จิต คือธรรมชาติที่ทำหน้าที่เห็น, ได้ยิน, รับกลิ่น, รับรส, รู้สัมผัส ถูกต้อง ตลอดจนธรรมชาติที่ทำให้เกิดการนึกคิด สภาวะของจิตมีหลายอย่าง กล่าวโดยรวม ก็คือ การรู้อารมณ์ (อารมณ์ในที่นี้หมายถึง รูป, เสียง, กลิ่น, รส, สิ่งต่าง ๆ และเรื่องราวต่างๆ ที่จิตไปรับรู้)

          จิตเป็นนามธรรม และมีชื่อเรียกหลายชื่อ เช่น วิญญาณ, มโน, มนัส, มนินทรีย์, มโนธาตุ, มโนวิญญาณธาตุ และ มนายตนะ เป็นต้น

          เจตสิก คือ ธรรมชาติที่ประกอบกับจิต ปรุงแต่งจิต ทำให้เกิดความ รู้สึก นึก คิด ที่แตกต่างกัน ทั้งทางที่ดี(โสภณเจตสิก เช่น เมตตา กรุณา , หิริ-โอตัปปะ ฯลฯ) และทางที่ไม่ดี (อกุศลเจตสิก เช่น โมหะ โทสะ ฯลฯ)

          เจตสิกเป็นนามธรรม ที่เกิดร่วมกับจิต คือเกิดพร้อมกับจิต ดับพร้อมกับจิต รู้อารมณ์เดียวกันกับจิต และอาศัยที่เกิดที่เดียวกันกับจิต สภาพของจิต เป็นเพียงประธานในการรู้อารมณ์ แต่การที่จิตโกรธ หรือจิตโลภ เป็นเพราะ มีเจตสิกเข้าประกอบปรุงแต่งให้เกิดความโกรธหรือความโลภนั่นเอง จิต เปรียบเสมือนเม็ดยา เจตสิกเปรียบเสมือนตัวยาที่อยู่ในเม็ดยา หรืออีกตัวอย่างที่จะห็นได้ชัดเจนคือ ถ้าเราไม่มีน้ำ เราก็จะไม่มีน้ำเขียว น้ำเหลือ หรือน้ำส้ม ดังนั้นจิตก็เช่นเดียวกัน จิตจะเกิดโดย ไม่มีเจตสิกไม่ได้ และเจตสิกเกิดโดยไม่มีจิตก็ไม่ได้เช่นกัน

          จะเห็นว่า จิต และ เจตสิก เป็นสิ่งที่ต้องเกิดร่วมกันตลอดเวลา ดังนั้นจึงควรระลึกไว้อยู่เสมอว่าจิตและเจตสิกนั้นเป็นธรรมชาติที่ต้องเกิดร่วมกัน ต้องอิง อาศัยซึ่งกันและกัน และไม่สามารถแยกออกจากกันได้

แหล่งอ้างอิง

จรัส พยัคฆราชศํกดิ์ และ กวี อิศริวรรณ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรู้พื้นฐาน พระพุทธศาสนา ช่วงชั้นที่ 4 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : วัฒนาพานิช, 2548

พระมหาสมปอง ตาลปุตฺโต. "พระอภิธรรมที่ควรรู้มาก ๆ," ใน เว็บไซต์ธรรมะเดลิเวอร์รี่. (ม.ป.ป.). ที่มา: <http://www.dhammadelivery.com/teaching-detail.php?tea_id=158> 25 ธันวาคม 2550.