Embedded Files
Tijdens de Godsdienstoorlogen, in de loop van de jaren 1570 werden een aantal (versterkte) hoeven in de provincie Antwerpen bezet door Spaanse soldaten tijdens het beleg van Mechelen.
In deze periode werd zo een 'hof' (winningshoeve) een schrans, zoals er meerdere waren.
De benaming schrans (met r) komt voor vluchtschansen in een relatief omgrensde zone van Heist, via Herselt en Veerle tot Eindhout.
Gans de regio werd verwoest in de nazomer van 1592. Nadien herrezen heel wat van deze versterkte hoeves.
Of deze als verschansing werden gebruikt door de lokale buurtbevolking is in veel gevallen twijfelachtig.
Er is een Schransstraat in Geel, St-Katelijne-Waver, Putte, Olen en Boortmeerbeek
Een eenduidige verklaring voor de benaming schrans is er tot op heden niet. Volgende mogelijkheden worden geopperd:
Het werkwoord schransen wordt gebruikt voor 'veel en gulzig' eten. Waren de armere boeren jalours op de rijkere die woonden in grote omgrachte hoeves? Mogelijk verwijst het schransen naar die grotere rijkdom. In deze zwaar belaagde grenszone van het toch wel rijkere Hertogdom Brabant met het arme Noordelijke deel van het graafschap Loon konden deze boeren zich inderdaad meer permitteren.
In het kaartenboek van de abdij Park is de schans van Messelbroek weergegeven als Scharans. Op latere kaarten van de omschreven regio komt de benaming ook voor met 'r'. Op de Vandermaelen kaart is zelfs de Koerselse schans (algemeen als dusdanig bekend) weergegeven als schrans. De Ferrariskaarten werden opgemeten door Caporaux en Cannonniers uit het Franse leger. Speelt hier de moeilijkheid die Franstalige landmeters en kaartenmakers hadden met de 'sch'-klank? En kon dit dordringen tot de volksmond?
Navolgende sites vergen nog extra onderzoek om zeker te zijn of ze in het schansenverhaal thuis horen:
Langsheen de randen van de Kempen bevinden zich een aantal domeinen die ook omgracht zijn en 'schans' of 'schrans'- namen dragen (of gelegen zijn in een 'Schransstraat'). Waarschijnlijk ging het om lokale versterkte (privé-)sites. De benaming sch(r)ans wordt inderdaad ook gebruikt voor versterkte hoeves en/of militaire bolwerken. Of ze ook ooit als toevluchtsoord hebben gediend voor de lokale bevolking dient verder te worden onderzocht.
ANTWERPEN
Berchem, verwijzing naar 'de Schans' in: Geschiedenis van Berchem tot bij de aanvang der XXste eeuw.
Berlaar, Spoorweglei 26-28, Hoeve Elink Schrans, IBE-10004
Berlaar: 1709: 'het velt voort schrans' (Excerpten Gaillard R.A.A., Gem. Berlaar, varia)
Bevel: De Bevelschrans (Het schrans zoo genoemd omdat dees pachthof gansch met water omringd is): J.B.Stockmans, De geschiedenis der gemeenten Kessel, Bevel, Nijlen, Emblehem en Gestel.
Boechout, Olieslagerijstraat 16, Schranshoeven, IBE-12547, Schranshoeve, Boshoek-schranske
Boechout, Vremde, Schrans bij Grote Hoeve
Bonheiden, Rijmenam, Schranshoeflei 7, Schranshoeve, IBE-3088
Booischot, 1694: 'Secker huijs... in de nieuwe schransse tot Booisschot' (Exerpten Gaillard R.A.A., Heist-op-den-Berg, pak 2, 1964, f.26).
Dessel, Schans 21, Landhuis De Schans, IBE-75560
Deurne (Antwerpen), Turnhoutsebaan, Schranshoeve, IBE-11339, Schranshoeve
Edegem, Drie Eikenstraat 628-636, Hazeschranshoeven, IBE-12923 (naam duikt slechts op in 1780)
Ekeren (Antwerpen), Klein Hagelkruis 64, Hoeve Withoef of Schanshoeve, IBE-11365
Grobbendonk, Kasteelstraat 4, Hoeve 'Het Schranshof' of 'Schrans De Vries', IBE-85515 - Schrans De Vries
Grobbendonk, Bouwel, Binnenheide 19, Hoeve Echelpoelschrans, IBE-46975
Grobbendonk, Bouwel, Stationlei 42, Hoeve Bouwelhoef of Schrans van Bouwel, IBE-47007
Heist-op-den-Berg, Beersel: postkaart met voorstelling van: "Pachthoeve-Beersel-Schrans"
Heist-op-den-Berg, Itegem, Keldermansschransstraat 7, "Keldermanssschrans", Artikel Valère Keldermans
Herselt, Hooilaar, Hooilaar
Herselt, Kipdorp, Schrans Kipdorp - Kipdorp,
Herselt, Voortjesheide, Voortjesheide
Herselt, Osseneersel schrans, Osseneersel schrans
Herselt, Ramsel, Vosdonken, Vosdonken
Herselt, Bergom, Het Fort, Het Fort.
Herentals, Noorderwijk, Schransstraat 10, 'Schranshoeve' of 'Schrans van Lankem', IBE-47265
Hulshout, Houtvenne, Provinciebaan 6, 'Hoeve Koudenberg Schrans', IBE-41065
Hulshout, Houtvenne, Koudenbergschranshoeve
Kontich, Pierstraat 76, 'Schrnasken' of 'Schranshoeve' of 'Kenneschrans', IBE-13515
Kontich, Pierstraat 180, 'Lillaarschrans' of 'Lillaarhoeve', IBE-13522
Lier, Galgeveld 72, 'Molendonckschranshoeve', IBE-10315
Lier, Hagenbroek-Noord 27, Schranshoeve, IBE-10381
Lier, Ouderijstraat 19, 'Waterschranshoeve', IBE-10599
Lille, Kerkstraat 79, Hoeve De Schrans, IBE-47419 - Hoeve de Schrans (Kerkstraat)
Lint, Schranshoevelaan 73-75, Schranshoeve, IBE-13735
Mortsel, Deurnestraat 163, Hoeve 'De Schrans', IBE-13589
Putte, Bredestraat 91, Kleine Schranshoeve, IBE-2934
Putte, Beerzel, Molenstraat 17, 'Beerzelse schrans' of 'Wijnskenshoebe', IBE-2461
Ranst, Oelegem, Binnenweg 5, 'Het Schranske' of 'Hoeve van Sombeke', IBE-13948
Schilde, 's Gravenwezel, Moerstraat 26, 'Schranshoeve' of 'Kloosterhoeve' of 'De Schrans', IBE-14175
St-Katelijne-Waver, Onze-Lieve-Vrouw-Waver, Schrans 10, Schranshoeve, IBE-3295 - Schranshoeve
Vlimmeren, Beerse: verwijzing in De Vlierbes IV,1988 nr. 33 naar de jongensschool "Schransdries"
Westerlo, Heultje, Goorheide, Schanshoeve, IBE-41258
Waarloos (Kontich), Kriekelaarstraat 2, 'Kriekelarenschrans', IBE-13708
Wommelgem, Schranshoevebaan 35, Schranshoeve, IBE-14439
VLAAMS-BRABANT
Begijnendijk, Betekom, Corneel Vissenakenplein, de Schrans (Ferraris-VDM-Atlas Buurtwegen)
Zemst, Eppegem, Stijn Streuvelslaan 92, Hoeve De Schrans, IBE-41012, 't Schrans
Bibliografie
Sch(r)ansen in de Provincie Antwerpen, Heemkundig handboekje voor de Antwerpse Regio, driemaandelijks tijdschrift van het Gitsehotelbuurschap VZW, Borgerhout, 1990, jrg 38, nr. 2 (deel I)
F.Verbiest, Sch(r)ansen in de Provincie Antwerpen, Heemkundig handboekje voor de Antwerpse Regio, driemaandelijks tijdschrift van het Gitsehotelbuurschap VZW, Borgerhout, 1991, jrg 39, nr. 2 (deel II).
Sch(r)ansen in de Provincie Antwerpen, Heemkundig handboekje voor de Antwerpse Regio, driemaandelijks tijdschrift van het Gitsehotelbuurschap VZW, Borgerhout, 1991, jrg 39, nr. 3 (deel III).
Sch(r)ansen in de Provincie Antwerpen, Heemkundig handboekje voor de Antwerpse Regio, driemaandelijks tijdschrift van het Gitsehotelbuurschap VZW, Borgerhout, 1992, jrg 40, nr. 2 (deel IV).
Google Sites
Report abuse