Dziewin

HISTORIA

Miejscowość położona na wysokiej skarpie starorzecza Odry w odległości około 5 km na południowy wschód od Ścinawy. Najstarsze ślady pobytu człowieka na tych terenach związane są z młodszą epoką kamienną – neolitem. Świadczą o tym znaleziska dość liczne, ale pojedynczych przedmiotów z tego okresu. Ślady osadnictwa ze znacznie późniejszego okresu wpływów prowincjonalno – rzymskich (I–V wiek n.e.) zlokalizowano w wyniku badań powierzchniowych, lecz do chwili obecnej nie zostały one dostatecznie przebadane archeologicznie. Według niepotwierdzonych źródeł wzmianka o słowiańskiej osadzie rybackiej Dziewin po raz pierwszy pojawia się około roku 800 toku. Następne informacje pochodzą dopiero z XIII wieku. W 1209 roku książę Henryk II Pobożny oddał wieś o nazwie Devin pod zwierzchnictwo kościoła farnego w Ścinawie. Kolejna wzmianka o miejscowości związana jest ze słynną Księgą Henrykowską, którą spisał w latach 1268 – 1273, Piotr – opat zakonu cystersów w Henrykowie koło Ząbkowic Śląskich. Zapis ten dotyczy darowania posiadłości klasztorowi przez księcia śląskiego Bolesława II Rogatkę. Wzmianka z 1218 roku odnosi się do istniejącego tu dworu myśliwskiego książąt piastowskich. Późniejsze dokumenty wymieniają różne formy nazwy miejscowości: Dewin (1273,1287),Dieban (1322), Debon (1580), Diebian (1587). Ostatecznie zniemczona forma nazwy osady brzmiała Diebham, a następnie Dieban i w takiej postaci pozostała do 1945 roku. Po wyzwoleniu przez pewien okres używano nazwy Dziewień. W 1287 roku włodarzem Dziewina został Otton von Zedlitz, który kupił wieś od księcia głogowskiego Henryka III. W rękach tego rodu pozostawał on przez prawie 200 lat. W 1479 roku właścicielem majątku był Krzysztof von Talkenstein, zaś w pierwszych latach XVI wieku, miejscowe dobra objęli w posiadanie Albrecht i Karol Podiebradowie, którzy już w 1508 roku przekazali je, w wyniku zamiany na majątek w Domaszkowie (obecnie w powiecie wołowskim), rodzinie von Kanitz. Prawdopodobnie wieś aż do tego właśnie roku zachowała lokację na prawie polskim.

ZABYTKI

Do współczesnych nam czasów zachowały się dwa obiekty o charakterze zabytkowo – historycznym. Pierwszym z nich jest wspomniany kościół (obecnie filialny) pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła. Drugim są ruiny renesansowego dworu.

KOŚCIÓŁ ŚWIĘTYCH PIOTRA I PAWŁA

Miejscowy kościół jako parafialny wzmiankowany był bardzo wcześnie, bo już w 1284 roku. Nie znamy dokładnie losów świątyni w wiekach średnich. Od czasów reformacji do zakończenia II wojny światowej kościół był użytkowany przez ewangelików. Świątynia została poważnie uszkodzona w czasie działań wojennych w styczniu 1945 roku. Po zajęciu miejscowości przez Rosjan kościół został splądrowany przez „wyzwolicieli”, którzy urządzili tu stajnię dla swoich koni. Odbudowę świątyni prowadzono w latach 1947 i 1963. Obecnie jest to wzniesiona w XIV wieku zorientowana, gotycka budowla jednonawowa, wzmocniona licznymi przyporami. Od strony zachodniej znajduje się masywna wieża o renesansowych szczytach, dobudowana w końcu XVI wieku. Całości dopełnia wydzielone, trójbocznie zakończone prezbiterium, do której od strony północnej przylega kaplica grzebalna (mauzoleum). Natomiast na całej długości ściany południowej do prezbiterium przylega prostokątna zakrystia. We wnętrzu zachowało się wiele interesujących zabytków, z których wyróżnia się manierystyczna ambona z 1595 roku, barokowy ołtarz z 1660 roku i kamienne, późnogotyckie sakramentarium oraz chrzcielnica. Znajduje się tu także rokokowy prospekt organowy z XVIII wieku. Zachowały się również piękne epitafia z XVII i XVIII wieku, wykonane w czerwonym piaskowcu oraz kilkanaście nagrobków z lat 1538 – 1608. Na uwagę zasługuje, znajdująca się w kościelnej kruchcie płyta poświęcona założycielowi dziewińskiego majoratu, Hansowi Casparowi von Schweinitz (1725 – 1803).

RUINY RENESANSOWEGO DWORU

W 1508 roku, w wyniku zamiany z książętami Albrechtem i Karolem z Podiebradu, Dziewin przeszedł w ręce Fryderyka von Kanitz, który postanowił zbudować dwór dla swoich synów i córek. Dlatego też na portalu z 1558 roku umieścił napis: „Ten dom jest zaczęty i wybudowany przez szlachetnych i czcigodnych Lassala, Sigmunda i Wolfa von Kanitz, nierozłącznych braci z Dziewina, w 1558 roku. Bóg da nam i naszym potomkom swoje bogate błogosławieństwo doczesne i wieczne”. Jednak to nie bracia postawili dwór, tylko ich ojciec. Jak się okazało, trzeci z nich jeszcze się nie urodził, gdy powstała powyższa sentencja. Pierwszą część dworu ukończono w 1561 roku, a kolejną 5 lat później. Stało się to powodem umieszczenia kolejnego portalu, na którym tym razem występuje dwóch „nierozłącznych braci”. Ówczesna budowla miała kształt litery L. Jeszcze przed 1580 rokiem dobudowano kilka pomieszczeń i w ten sposób plan rezydencji zmienił się na U. Frontowa elewacja otrzymała także piękny wysoki 3-kondygnacyjny szczyt. Był on przebudowany w końcu XVII wieku przez następnego włodarza dziewińskich włości, Hansa Friedricha von Mutschelnitz. Z tego okresu (1700) pochodzi dobudowane barokowe skrzydło wschodnie oraz nieistniejący już ogród ozdobny, z którego pozostała jedynie okrągła fontanna. W 1722 roku Hans Friedrich przekazał cały majątek bratankowi swojej żony, Hansowi von Schweinitz und Krain. Gdy w 1798 roku Dziewin został siedzibą ordynacji, rozpoczęto zmieniać i urozmaicać oprawę rezydencji. Ozdobny ogród przekształcono w park, który krajobrazowy charakterz centralnie położoną polaną uzyskał ostatecznie w drugiej połowie XIX wieku. Z tego też okresu pochodzi większość zabudowań folwarcznych, które wzniesiono około 1868 roku. Rodzina von Schweinitz zarządzała majątkiem w Dziewinie aż do początku 1945 roku. Ostatnim właścicielem majątku (od 1930 roku) był Erich von Schweinitz und Krain.

PAŁAC

Niezniszczony podczas II wojny światowej dwór, został znacjonalizowany i był używany przez miejscowy PGR. Opuszczony w latach 80. XX wieku, ten wysokiej klasy zabytek, mało znana perła renesansu w Dziewinie, popada w coraz większą ruinę. Pałac w stanie obecnym jest założeniem, wzniesionym na planie prostokąta z niewielkim dziedzińcem i dobudowaną oficyną, dwukondygnacyjny, trzytraktowy. Cały obiekt jest nakryty, znacznie zniszczonymi dziś, dachami ceramicznymi, ograniczonymi wolutowymi szczytami z ozdobnymi sterczynami. Budynek pałacu znajduje się w stanie daleko posuniętej ruiny. W niegdyś bogato dekorowanych polichromią i sztukateriami pomieszczeniach zachowały się jedynie fragmenty oryginalnego belkowania i stropy kolebkowo – krzyżowe. Ciekawie prezentują się renesansowe, kamienne obramienia okien oraz renesansowe i barokowe portale wejściowe. Obecnie zachowała się już tylko połowa dachu i 8 z 11 renesansowych szczytów. Obok dworu znajduje się kordegarda i kilka budynków gospodarczych. Niestety, pomimo starań wielu osób, ciągle nie udało się uratować największego renesansowego dworu w Polsce. Za dworem rozciąga się zdewastowany dziś, dziewiętnastowieczny park.