Rudna

HISTORIA

Miejscowość położona około 14 km na północ od Lubina, siedziba Urzędu Gminy. Początki osadnictwa na terenie obecnej wsi związane są z okresem Średniowiecza, lecz ślady pobytu pierwszych ludzi w tej okolicy sięgają czasów znacznie odleglejszych. Potwierdzają to liczne stanowiska archeologiczne z sąsiednich miejscowości. Z odległej o niespełna 2 km Starej Rudnej pochodzą luźne znaleziska z młodszego okresu epoki kamiennej – neolitu, cmentarzyska ciałopalne kultury łużyckiej oraz grodzisko i cmentarzysko wczesnośredniowieczne. W sąsiadującym przez miedzę z Rudną Brodowie zlokalizowano cmentarzysko ze środkowego okresu epoki brązu, a w samej Rudnej, jeszcze przed II Wojną Światową, odkryto skarb w postaci monet z okresu wpływów prowincjonalno – rzymskich (I - IV w.n.e.). Przypuszczalnie około 1270 roku w południowo - zachodniej części obecnej miejscowości książę głogowski Konrad I wzniósł nad Potokiem Rudnickim zamek obronny. Stał się on zalążkiem osady lokowanej na tzw. „surowym korzeniu” około 1280 roku. W miarę wzrostu zaludnienia powiększały się istniejące osady, ale też powstawały nowe, które często przybierały nazwy osad macierzystych. Dla ich odróżnienia przydawano rozmaite człony dyferencjacyjne jak: Mały, Wielki, Stary, Górny, Dolny itp. Podobnie jest w przypadku Rudnej, której nazwa została zapożyczona od sąsiedniej, starszej osady zwanej odtąd Starą Rudną (Antiqua Rudna – 1376 r.). Nazwa miejscowości wywodzi się z grupy nazw topograficznych, określających ukształtowanie terenu, cechy gruntu bądź szatę roślinną charakterystyczną dla danego miejsca. W tym przypadku nazwa wskazuje na rodzaj gleby zawierającej pokłady rudy darniowej, które były eksploatowane już w III - II wieku p.n.e. W zachowanych dokumentach zmieniała się nazwa miejscowości i przyjmowała różne brzmienie: Rudna (1347, 1376), Rawden (1474), Rauden (XVII wiek) oraz Raudten – do 1945 roku. Pierwotnie osada otoczona była wałem ziemnym, wzmocnionym fosą, ale prawdopodobnie na przełomie XIV i XV wieku miasto otoczono murami obronnymi z trzema basztami bramnymi: Głogowską, Ścinawską (Kamienną) i Polkowicką. XIV i XV wiek to okres rozkwitu miasta. W tym czasie, w sąsiedztwie bramy Ścinawskiej powstał szpital Św. Ducha (1450?), najprawdopodobniej z fundacji zakonu ścinawskiego. Miejscowi rzemieślnicy otrzymali liczne przywileje cechowe. Szczególne znaczenie miało prawo do organizowania corocznych targów bydła, na które często spędzano z głębi Polski po około 1000 sztuk. W następnym stuleciu w mieście organizowane były wielkie targi skórzane i futrzarskie. Najwięcej jednak sławy przysporzyła miastu miejscowa szkoła parafialna, która w 1522 roku została podniesiona do rangi gimnazjum. Znaczna część jej wychowanków kontynuowała studia na różnych uczelniach europejskich. Do połowy XVIII wieku zabudowa Rudnej, podobnie jak większości ówczesnych miast śląskich, w przeważającej części składała się z budynków drewnianych, krytych gontem lub słomą. Z tego też względu istniało bardzo duże zagrożenie pożarami, które kilkakrotnie trawiły znaczne obszary miasta. Najgroźniejsze miały miejsce w latach 1442, 1471 i 1642. Ten ostatni związany jest z Wojną Trzydziestoletnią (1618 – 1648), a jego sprawcami byli Szwedzi, którzy spalili prawie wszystkie zabudowania, a miejscową ludność zmusili do ucieczki. Około 700 osób udało się wówczas do polskiego Rawicza. Zniszczeniu uległ wówczas również średniowieczny zamek książęcy. Odbudowa miasta przebiegała powoli. Większe ożywienie gospodarcze przyniosła dopiero budowa linii kolejowej Wrocław – Berlin. W 1901 roku wybudowano tu dworzec kolejowy, a w 1908 roku płatkarnię z młynem. Do wybuchu II Wojny Światowej w mieście czynny był również tartak, cegielnia oraz zakład produkujący mechanizmy do wiatraków. Podczas wojny niedaleko dworca kolejowego znajdował się podobóz jeńców wojennych – najpierw polskich, a potem francuskich.. W trakcie działań wojennych w 1945 roku Rudna uległa około 50% zniszczeniu, co w głównej mierze przyczyniło się do utraty praw miejskich. Zniszczeniu uległo wówczas szereg barokowych kamienic w Rynku wraz z barokowym ratuszem, wzniesionym w latach 1770 – 1773 z fundacji Fryderyka II Wielkiego. Ratusz został odbudowany w 1999 roku. Dzięki inicjatywie władz samorządu gminy, na podstawie zachowanych dokumentów i fotografii, oraz przy zastosowaniu najnowszych metod fotogrametrii, wiernie odtworzono jego bryłę sprzed 1945 roku.

ZABYTKI

Niestety, zachowało się niewiele obiektów zabytkowych, świadczących o dawnej świetności Rudnej. Do czasów współczesnych zachowały się jedynie dwa obiekty o znaczeniu historyczno – zabytkowym: kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. (wcześniej - Św. Katarzyny) oraz kościół pw. z 1335 roku.

PRAWOSŁAWNY KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO (wcześniej św. Katarzyny).

Pierwszy, drewniany kościół w Rudnej zbudowano w połowie XIV wieku. W latach 1366 i 1370 jest on wymieniany wśród innych kościołów podlegających Archiprezbiteriatowi w Ścinawie. Świątynia ta spłonęła w 1442 roku i na jej miejscu w latach 1474 – 1500, wzniesiono obecny kościół murowany z kamienia i cegły.

W 1523 roku obiekt został przejęty przez ewangelików i w ich posiadaniu był do kwietnia 1694 roku, kiedy to ponownie przejęli go katolicy. W tym czasie pozbawieni świątyni ewangelicy, na nabożeństwa udawali się do kościołów w Gawronach lub Rynarcicach. Taki stan trwał do 11 sierpnia 1707 roku. Wówczas to, w myśl ustaleń Konwencji w Altranstädt, świątynia została zwrócona ewangelikom i w ich władaniu była do 1945 roku. W 1947 roku poewangelicką świątynię przejęli przesiedleńcy narodowości ukraińskiej i łemkowskiej. Po zaadoptowaniu jej do potrzeb liturgicznych dla tej społeczności pełni ona do chwili obecnej funkcję parafialnego kościoła prawosławnego. Obecnie jest to obiekt zbudowany w stylu późnogotyckim, zorientowany, jednonawowy z wyodrębnionym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Mury wzmocnione są licznymi przyporami. Na osi fasady zachodniej znajduje się wysoka, czworoboczna wieża z 1622 roku, zwieńczona w 1793 roku barokowym, cebulastym hełmem z ażurową latarnią. W mury wieży wmurowano kamienny krzyż pokutny. Portal zachodni i okna części nawowej są o wykroju ostrołukowym lub odcinkowym. Okna zakrystii – eliptyczne. Całość przykryta dwuspadowymi dachami ceramicznym, dobudówki – pulpitowymi. Strop świątyni jest płaski, kasetonowy, prezbiterium zwieńczone jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wnętrzu zachowały się liczne epitafia z XVII i XVIII wieku, barokowy ołtarz oraz renesansowa ambona (kazalnica) z początku XVII wieku. Po obu stronach nawy znajdują się dwukondygnacjowe empory z XVIII wieku. Na uwagę zasługuje centralny ikonostas (tzw. carskie wrota).

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY TRÓJCY ŚWIĘTEJ

Po powtórnym przejęciu kościoła pw. św. Katarzyny przez ewangelików, w 1707 roku, miejscowym katolikom na cele religijne udostępniono stary ratusz, położony przy bramie ścinawskiej. Po przeprowadzeniu niezbędnych prac adaptacyjnych od 1708 roku w kaplicy odbywały się nabożeństwa dla katolików z Rudnej oraz sąsiednich miejscowości. Obecną świątynię katolicką wzniesiono w latach 1859 – 1862 na rozwidleniu dróg dojazdowych do Rynku od strony południowej. Jest to zorientowana budowla neogotycka wzniesiona z cegły na rzucie prostokątnym. Jednonawowy obiekt typu salowego posiada trójbocznie zamknięte prezbiterium, nakryte sklepieniem żebrowym. Od strony zachodniej do nawy dobudowana jest prostokątna wieża, która od poziomu kalenicy dachu nawy przechodzi w oktagon. Zwieńczona jest wysokim, ostrosłupowym hełmem. Otwory okienne i drzwiowe mają wykrój ostrołukowy. Świątynia wzmocniona jest przyporami. Całość przykryta jest dwupołaciowymi dachami ceramicznymi. We wnętrzu zachowały się elementy wyposażenia pochodzące z okresu budowy świątyni.