ARAZO EGOERA
Substantzia bat sutan jartzen dugunean, batzuetan bere tenperatura igotzen da; besteetan, aldiz, ez da aldatzen. Zergatik?
Galdera honi erantzuna emateko, gai honetan ikasiko dugu:
Materiaren egoerak: Zer den solido bat, likido bat, gas bat, plasma eta kristal likido bat.
Teoria zinetikoa
Gasen legeak: Boyle-Mariotte, Gay-Lussac eta Charlesen legeak
Egoera aldaketak
HASTEKO
Gehienetan materia hiru egoera fisiko hauetako batean aurkituko dugu: solido-egoeran, likido-egoeran edo gas-egoeran.
1.1 Materiaren beste egoera batzuk
Plasma: Gas egoeraren antzekoa da, baina kasu horretan, materia osatzen duten partikulek karga elektrikoa izaten dute. Izarretan, materia plasma-egoeran egoten da.
Plasmazko telebista-pantailetako gasak ere egoera horretan egoten dira.
Kristal likidoa: Zenbait substantzia ordenatuta dauden likidoen partikulez osatuta egoten dira, kristal solidoak balira bezala. Partikula horien tenperatura edo haietara iristen den korronte elektrikoa aldatzen denean, partikula horien orientazioa aldatu egiten da. Hori dela eta, substantzia horren kolorea aldatu egin daiteke.
Substantzia horiek erabiltzen dira, besteak beste, sakelako telefonoen, kalkulagailuen eta argazki kamera digitalen LCD pantailak egiteko.
ARIKETAK: 2,3,4,5
2. TEORIA ZINETIKOA:
· Materia oso partikula txikiz osatuta dago. Materiaren egoeraren arabera, partikulak elkarri estuki edo ez hain estuki lotuta daude.
· Partikulak mugitu egiten dira. Zenbat eta bizkorrago mugitu partikula horiek, orduan eta handiagoa izaten da materiaren tenperatura.
2.1 Teoria zinetikoa eta solidoak
Barne egitura: Solidoak elkarri estu lotuta daude, eta egitura zurrun bat osatzen dute. Bibrazio-mugimendu txiki bat besterik ez dute. Mugimendu hori handitu egiten da gorputza berotzen denean, eta txikitu, hozten denean.
2.2 Teoria zinetikoa eta likidoak
Barne egitura: Likidoetan, partikulek multzo txikiak osatzen dituzte, eta multzo horiek bata bestearen gainean irrista daitezke. Partikulen bibrazioa solidoena baino handiagoa da. Mugimendu hori handitu egiten da gorputza berotzen denean, eta txikitu, hozten denean.
2.3 Teoria zinetikoa eta gasak
Barne egitura: Gas egoeran, partikulen arteko indarrak hain dira ahulak, hauek askatasun osoz mugitzen direla.
Irakurri 36 eta 37 orriak eta egin 8,9,11,12
3. Bilatu hurrengo zientzialari buruzko informazioa (haien bizitza eta ikerketa garrantzitsuenak) : Jaques Charles, Gay-Lussac , Robert Boyle eta Edmé Mariotte
Gasetan presioa, bolumena eta tenperatura erlazionaturik daude P V T
Taula bete
ARIKETAK: 13,14,15, 16
4. TEORIA ZINETIKOA ETA EGOERA ALDAKETAK:
Solido egoeratik likido egoerara gertatzen den aldaketari urtze deritzo, eta alderantzizko aldaketari, solidotze. Substantzia puruen kasuan, biak tenperatura berean gertatzen dira. Tenperatura horri urtze-tenperatura edo urtze-puntu deritzo.
Likido egoeratik gas egoerara gertatzen den aldaketari lurruntze deritzo. Egoera aldaketa likidoaren masa guztian gertatzen denean, irakite deritzo. Gas egoeratik likido egoerara gertatzen den aldaketari kondentsazio deritzo. Substantzia puruen kasuan, biak tenperatura berean gertatzen dira. Tenperatura horri irakite tenperatura edo irakite puntu deritzo.
Egoera aldaketa gertatzen denean, substantzia jasaten duen beroa partikulen arteko indarrak apurtzeko erabiltzen da. Ondorioz, indarrak ahultzen dira eta tenperatura , nahiz eta substantzia berotu, ez da aldatzen.
Bereizi irakitea eta lurruntzea
Lurruntzea: Likidoaren gainazalean soilik gertatzen da, edozein tenperatura. Lurruntzea handiagoa izango da: tenperatura igotzen bada, likidoaren azalera handitzen bada edo gas partikulak likidotik urruntzen badira.
Irakitea: Likidoaren masa guztian gertatzen da, tenperatura jakin batean: irakite tenperaturan. Kasu horretan berdin dio likidoaren azalerak. Likidoa irakite tenperaturara iristean soilik hasten da irakiten.
Laukiak bete:
ARIKETAK: 24,25, 26
BERRIKUSI: ariketak 32, 34, 35, 40, 41
5. URAREN EGOERA ETA METEOROLOGIA: Irakurri fenomeno meteorologikoen definizioak eta egin: 28,29, 30, 31, 52
BERRIKUSI FUNTSEZKOA
Ariketak teoria zinetikoa: 46,47,48
Ariketak grafikoak: 49,50, 54
Kahoot . Ikusi ahal izateko, kontua egin behar duzu, kahoot-en, eta public kahoot-en barruan bilatu alchaarani. Bertan , ikastaro honetan erabiltzen ari diren guztiak daude.