Ang Sinaunang Ehipto

Tinaguriang Pamana ng Nile ni Herodotus, ang ilog Nile ang nagbibigay-buhay sa hilagang-silangan ng disyerto ng Aprika. Ito ay may haba na 4,160 milya mula sa bundok ng Kilimanjaro sa Tanzania at dumadaloy paakyat papuntang dagat Mediterranian. Napapalibutan ang bansang Ehipto ng mga disyerto: Disyerto ng Sinai sa silangan, Disyerto ng Nubian sa timog, at kanluran ang Disyerto ng Sahara.

Ang kronolohiya ng Ehipto ay kadalasang binabase sa mga kasulatan ni Manetho, isang Ehipsyanong pari sa panahon ni Paraon Ptolemy II. Ngunit, sa patuloy na pag-aaral ng mga Egyptologist sa arkiyolohiya, may mga dalubhasang nagpapanukala ng historical revisionism sa timeline nito. Isa na rito si David Rohl, kung saan ang pagpapaikli ng ikatlong dark age ng Ehipto ang mag-uusod sa mga naunang dinastiya nito. Ang bagong kronolohiya ng Ehipto na pinapanukala nila Rohl ay umaalinsabay sa kronolohiya ayon sa Bibliya. Hindi lahat ay sumasang-ayon sa panukala nila Rohl dahil nakaangkla ang pagpapanahon ng mga karatig-bansa sa Ehipto. Datapwat marami nang lumilitaw na mga ebidensya na maaaring magpatunay dito.

Mula sa pampang ng ilog Nile, sumibol ang mga malalayang pamayanan na tinawag na nomes na pinamamahalaan ng mga nomarchs. Nang lumaon, nabuo ang dalawang kaharian nito na naayon sa daloy ng ilog Nile. Ang Upper Egypt mula sa disyerto ng Libya hanggang Abu Simbel, samantalang ang Lower Egypt ay nasa bahagi ng Nile Delta.

Ang mga Ehipsyano ay natutong mag-iriga at maglakbay gamit ang ilog Nile. Noon din naimbento ang hieroglyphics, ang sistema ng pagsulat ng gumamit ng mga larawan bilang simbolo o salita. 

Noong 3,100 BCE, si Menes o Narmer mula sa Upper Egypt ay sinakop ang Lower Egypt at pinag-isa ang kaharian. Sa Memphis ang kanyang kabisera. Bilang pag-alala ng kanyang mga paghahari, ginawa ang Narmer Palette samantala ang korona ng mga paraon (politikal at panrelihiyong pinuno ng Ehipto) ay pinagsamang korona ng Lower at Upper Egypt.

Si Djoser ang unang paraon na nagpagawa ng piramide, ang Step Pyramid sa Saqqara. Ito ay sa pamamatnubay ng kanyang arkitekto at vizier na si Imhotep. Mula sa mastaba o malaking parihabang istruktura na karaniwang libingan sa Ehipto, pinagpatong-patong ito ni Imhotep na nagbunga sa hagdan-hagdang disenyo nito.

Si Sneferu ang kilala bilang paraon na nagpagawa ng unang tunay na piramide. Ang kanyang pamumuno ay panahon ng eksperimentasyon, partikular na sa arkitektura.

Namana ni Khufu (Cheops) ang trono mula kay Sneferu, gayundin ang paraan ng pagpagawa ng piramide. Ang kanyang anak na si Khafre at apo na si Menkaure ay sumunod sa kanyang mga yapak na pagpapatayo ng mga pyramide sa Giza mula 4,500 BCE.

Ang huling paraon ng panahong ito ay si Pepi II, ang pinakamahabang namuno sa lahat ng hari sa loob ng 94 taon. Pagkamatay niya, ayon kay Fekri Hassan, nasadlak ang Ehipto sa matinding tagtuyot at kagutuman dahil sa climate change. Natuyo ang Nile, na pati ang lawa ng Moeris kung kaya walang matanim ang tao.

Nagkagulo at nag-agawan sa kapangyarihan. Sa tindi ng paghihirap ng mga tao ay hindi na nila naiembalsado ang mga patay, bagkus ay kinakain pa ang ilan sa mga ito.

Binigyan niya si Jose ng bagong pangalan: Zafenat-panea. At ipinakasal sa kanya si Asenat na anak ni Potifera, ang pari sa Heliopolis. Bilang gobernador, pinamahalaan ni Jose ang buong lupain ng Egipto. - Genesis 41:45

Tinaguriang si Amenemhat III ang pinakamahusay na pinuno ng panahong ito na namayani sa loob ng 45 taon. Ngunit pinagpapalagay na sa likod niya ay ang Hebreong vizier na si Joseph o Zaphnath-Paaneah. Si Joseph ay binenta bilang alipin, inakusahang nanggahasa ng asawa ng kapitan ng hukbo, at nakulong ng walang sala. Siya ay may talento sa pagpapaliwanag ng mga panaginip, kung saan napayuhan niya ang paraon na mag-imbak para sa parating na tagtuyot. Dahil dito, nagpahukay ang paraon ng mga lagusan upang mapalalim ang kanal papunta sa Lawa Moeris at nagpatayo ng mga imbakan para dito. Datapwat pinagdedebatehan pa rin ang pagpapananahon at palaisipan ang di-napangalanang paraon ni Joseph ay may mga lumalabas na arkeolohiyang ebidensya ukol sa kanya.

Nang malaki na ang bata, dinala siya ng kanyang ina sa prinsesa, at siya'y itinuring na anak nito. Sinabi niya, “Iniahon ko siya sa tubig, kaya Moises ang ipapangalan ko sa kanya.” - Exodo 2:10

Si Moses o Mousos ay anak ni Amram at Jochebed, kapatid ni Aaron at Miriam, lahi ni Levi. Siya ay lumaking prinsipe sa Ehipsyanong palasyo at naglingkod upang protektahan ang Ehipto laban sa Nubia. Matapos makapatay ng isang Ehipsyano na nagmalupit sa aliping Hebreo, tumakas si Moses sa Midian. Nang tawagin ng Diyos ng Israel ay bumalik siya sa panunungkulan ni Dudimose II upang palayain ang mga aliping Hebreo. Siya ang kinikilalang sumulat ng limang libro sa Torah o Pentateuch, na tinuturing na banal na aklat ng mga Hudyo, Kristiyano, at Muslim. Sa pagsulat niya nito gamit ang proto-Semitic writing ang nagbunsod sa pagkagawa ng unang alpabeto na naipasa sa mga Phoenicians.

Ang pamumuno ni Dudimose II bumagsak ang Gitnang Kaharian. Siya ang pinagpapalagay na paraon ng Exodo, na isa sa mga kasulatan sa kanyang panahon ang naglarawan ng mga sumusunod na pangyayari:

Nay, but the heart is violent. Plague stalks through the land and blood is everywhere. . . . Nay, but the river is blood. Does a man drink from it? As a human he rejects it. He thirsts for water. . . . Nay, but gates, columns and walls are consumed with fire. … Nay but men are few. He that lays his brother in the ground is everywhere. . . . Nay but the son of the high-born man is no longer to be recognized. . . . The stranger people from outside are come into Egypt. . . . Nay, but corn has perished everywhere. People are stripped of clothing, perfume, and oil. Everyone says “there is no more.” The storehouse is bare. . . . It has come to this. The king has been taken away by poor men. — Ipuwer Papyrus, Leiden Museum

Ito ay tila alinsunod sa sampung plagues na pinadala ng Diyos ng Israel laban sa paraon ng Ehipto. Nang umalis na ang mga Hebreo sa pagdaan sa Red Sea, nalunod ang hukbong Ehipsyano kasama ang paraon. Kung kaya mahina ang Ehipto at nasakop ng mga dayuhang Hyksos.

"Tutimaos: In his reign, for what cause I know not, a blast of God smote us; and unexpectedly, from the regions of the East, invaders of obscure race marched in confidence of victory against our land (Egypt). By main force they easily seized it without striking a blow and having overpowered the rulers of the land, they then burned our cities ruthlessly, razed to the ground the temples of the gods and treated all our natives with cruel hostility, massacring some and leading into slavery the wives and children of others."

Dalawang teorya ang pinanukala ng mga dalubhasa: Una, maaaring mga Hebreo ang mga Hyksos na dumami at kinamuhian ng mga Ehipsyano. O ikalawa, ang mga Amalekites na kumalaban sa Israel paglabas nito sa Ehipto. Ang mga Amalekites ay wala na sapagkat nalipol sila ni Haring Saul. Anuman ang katauhan ng mga Hyksos ay napalayas ito ng mga Ehipsyano sa pag-usbong ng ika-17 dinastiya sa imperyo.

Sa tagisan nila Octavian at Mark Anthony bilang susunod na emperador ng Roma, natalo ang huli sa Labanan ng Actium noong September 2, 31 BC. Nalinlang si Mark Antony na nagpakamatay si Cleopatra kaya sinaksak niya ang kanyang sarili. Nakarating ito kay Cleopatra kung kaya hinayaan niyang kagatin siya ng isang asp. Kung kaya nasakop nang tuluyan ng mga Romano ang Ehipto at naging probinsya nito.