Trong bệnh viện, chúng ta học từ sách vở, từ lớp học, từ hội thảo. Nhưng thứ định hình nghề nghiệp sâu nhất lại đến từ những người thầy thực tế – các đàn anh, đàn chị đi trước. Họ là người ta nhìn thấy mỗi ngày: cách họ hỏi bệnh, ký y lệnh, giải thích với người nhà, ứng xử với đồng nghiệp, giữ bình tĩnh trước ca khó, và lặng lẽ chịu trách nhiệm khi có sự cố.
Họ dạy bằng chính con người của họ.
Truyền nghề, không chỉ truyền kiến thức: Kỹ năng lâm sàng, tư duy ưu tiên, cách phối hợp đa ngành… đều được “kèm tay chỉ việc”.
Định hình y đức: Tôn trọng người bệnh, nói thật – nói đủ – nói dễ hiểu, không vụ lợi, không vô cảm.
Nặn nên tác phong chuyên nghiệp: Đúng giờ, chuẩn mực, cẩn trọng trong hồ sơ, lịch sự trong giao tiếp, biết nhận lỗi và sửa sai.
Xây văn hóa chất lượng: Giao tiếp chuẩn (SBAR/DATAS), báo cáo sự cố không đổ lỗi, học từ sai sót để hệ thống tốt hơn.
Trao cho đàn em “cái lưng tựa”: Cảm giác có người đứng sau bảo vệ khi làm đúng quy trình giúp đàn em dám hành động vì lợi ích người bệnh.
Giữ vững y đức: Không phán xét, không gợi ý chi phí ngoài quy định, không lợi dụng sự yếu thế của người bệnh/đồng nghiệp.
Giỏi mà khiêm: Tay nghề cao nhưng luôn lắng nghe, sẵn sàng hỏi lại khi chưa chắc, tôn trọng ý kiến điều dưỡng – dược – kỹ thuật viên.
Kỷ luật mà nhân văn: Nghiêm với quy trình, mềm với con người; góp ý thẳng thắn nhưng tôn trọng; phê bình trong riêng tư, khen ngợi công khai.
Nói năng chuẩn mực: Mỗi lời nói đều có trách nhiệm; tránh mỉa mai, nạt nộ, gán nhãn.
Nâng người, không nâng mình: Thành công chia cho tập thể; sai sót nhận về mình phần trách nhiệm.
Bắt nạt (bullying), bạo lực lời nói/phi ngôn ngữ: Quát mắng, hạ nhục, “tẩy chay”, giao việc trù dập.
Kiêu căng, quyền lực độc đoán: Áp đặt ý kiến, xem thường vai trò chuyên môn khác, phủ nhận dữ liệu.
Tạo áp lực không cần thiết: Giao việc mơ hồ, giờ chót; “đốt cháy” đàn em bằng kỳ vọng thiếu nguồn lực.
Văn hóa sợ hãi: Cấm đoán báo cáo sai sót; đổ lỗi cá nhân thay vì sửa hệ thống.
5 cam kết của đàn anh/đàn chị
Nêu gương trước khi lên lớp: Tôi làm đúng – rồi mới nói người khác làm theo.
Kèm cặp có cấu trúc: Mục tiêu rõ – hướng dẫn tay nghề – phản hồi cụ thể – hẹn đánh giá lại.
Khen đúng – góp ý trúng: Khen hành vi tốt; góp ý dựa trên dữ liệu, mô tả hành vi, không gắn nhãn con người.
Bảo vệ sự an toàn tâm lý: Khuyến khích hỏi, báo cáo sai sót; không chế giễu thất bại.
Mở cửa học hỏi: Chia sẻ tài liệu, cho đi ca mổ/ca thủ thuật phù hợp năng lực, giới thiệu cơ hội phát triển.
Quyền được hỏi – Trách nhiệm tự học trước khi hỏi.
Quyền được sai trong giới hạn an toàn – Trách nhiệm báo cáo và sửa sai.
Quyền được hướng dẫn – Trách nhiệm chủ động xin kèm cặp.
Quyền được tôn trọng – Trách nhiệm tôn trọng mọi vai trò.
Quyền được ghi nhận – Trách nhiệm đóng góp cho tập thể.
Chương trình mentorship chính thức: Ghép cặp cố vấn–học viên theo mục tiêu chuyên môn rõ ràng, có kế hoạch 3–6 tháng.
Quy tắc giao tiếp và phản hồi: Dùng SBAR/DATAS khi báo cáo; “BIFF”/“DESC” khi phản hồi hành vi; họp rút kinh nghiệm không đổ lỗi.
Khen thưởng định kỳ: Vinh danh “người thầy thực tế”, “đồng nghiệp truyền cảm hứng”, ghi nhận ca dạy – ca học tiêu biểu.
Kênh báo cáo bắt nạt ẩn danh: Cam kết bảo vệ người phản ánh; xử lý minh bạch.
Sổ tay y đức – tác phong: Ngắn gọn, dễ nhớ, treo tại phòng trực/phòng hành chính.
“Nghề y là nghề ‘người với người’ trước khi là ‘kỹ thuật với bệnh tật’.”
Đàn anh, đàn chị không chỉ truyền kỹ năng – họ truyền cách làm người thầy thuốc. Khi người đi trước giữ vững y đức, chuyên môn, tác phong; khi mỗi lời nói – cử chỉ đều nâng đỡ đồng nghiệp; khi không bắt nạt, không kiêu căng, không tạo áp lực vô lý – thì lớp đàn em sẽ lớn lên theo đúng hình hài tốt đẹp của nghề.
Và khi ấy, bệnh viện có thêm những người thầy thầm lặng mới – nối dài một truyền thống đáng tự hào.