Embedded Files
Het Vierhouterbos bestaat al heel lang. In de Middeleeuwen voorzag het de boeren van Vierhouten van hout. Vervolgens is het bos lange tijd particulier bezit en wordt het gebruikt voor houtprodutie en jacht. Nu is het een terrein van Staatsbosbeheer.
In dit item worden verleden en heden van het Vierhouterbos verkend.
Kastanjegroep
De kastanjegroep in het Vierhouterbos
Op de foto een groep oude tamme kastanjes in het Vierhouterbos. De geschiedenis van die groep bomen was in 2020 onderwerp van onderzoek, waarbij via Twitter door diverse geïnteresseerden gegevens verden uitgewisseld. Lees meer in het Over-Veluwsch Webblad: 'De kastanjegroep in het Vierhouterbos'.
Boombos
Het Vierhouterbos kent vele hectares boombos. Nu zijn het voornamelijk beuken, maar in de Middeleeuwen was het eikenbos. Boombos komt ook op andere plaatsen op de Veluwe voor. Over boombos is in 1995 een artikel in het Nederlands Bosbouw Tijdschrift verschenen met veel informatie: https://edepot.wur.nl/114933
Boombos in het Vierhouterbos , langs de weg Vierhouten-Gortel, september 2020
NV Het Vierhouter Bosch
De Mothoek, het tijdschrift van de Heemkundige Vereniging Nuwenspete, schonk in het eerste nummer in 2020 aandacht aan het Vierhouterbos. Uit het Boschhuis, de voormalige boswachterswoning bij het Vierhouterbos, was een oorkonde te voorschijn gekomen die daar bij de bouw in 1938 was ingemetseld en de redactie van De Mothoek kreeg de beschikking over archiefstukken van de NV Het Vierhouter Bosch. Daar waren de notulen bij van de vergaderingen van aandeelhouders van de NV. Zo kwam documentatie ter beschikking over de periode van de eeuw dat de NV en later de BV eigenaar was van het bos.
Notulenboek van de vergaderingen van aandeelhouders in de NV Het Vierhouter Bosch
Eigenaren van het Vierhouterbos
Over-Veluwsch Webblad (6e jaargang, 2020) en de Mothoek (2020-2) publiceerden digitaal resp. op papier over de eigenaren van het Vierhouterbos en er is nog een artikel in voorbereiding.
Het Vierhouterbos begon als malenbos, de boeren uit Vierhouten hadden er een aandeel in. Geleidelijk raakte het bos los van de Vierhouter boerderijen en werden de aandelen los verhandeld.
De familie Van Westervelt verzamelde de aandelen in het Vierhouterbos in de loop van de 18e en begin 19e eeuw. Vierhouten viel destijds onder het ambt Barneveld. Veel verwervingen zijn terug de vinden in het Oud Rechterlijk Archief van Barneveld, scans zijn beschikbaar via de website van het Gelders Archief.
Twee notariële akten uit 1841 markeren het einde van de maalschap. De verkopers hadden het Vierhouterbos verkregen binnen de Middeleeuwse juridische structuur, zij waren de laatste twee malen. Zij verkopen hun twee ongedeelde helften aan dezelfde koper, die daarmee enig eigenaar werd.
De koper overlijdt kort na de aankoop, maar het bos blijft in de familie tot zij na 140 jaar het bos verkopen aan de Staat. Het Vierhouterbos wordt nu beheerd door Staatbosbeheer.
Het artikel staat hier
Pinetum
Achterop de kaart “Welkom bij de boswachter”, uitgegeven door Staatsbosbeheer en Falkplan, die ik in 1996 kocht in de plaatselijke boekhandel, werd een pinetum vermeld in het Vierhouterbos. Da’s interessant. De naaldbomenverzameling bleek niet moeilijk te vinden, vanaf de parkeerplaats Gortelseweg het pad naar het zuiden en weldra aan de linkerhand.
Het verhaal van het pinetum begint in 1933 en in 1936 duikt het voor het eerst op in de notulen van de aandeelhouders.
30 sept 1936, “Perceel 79 en daaraan grenzend gedeelte van 74 (hertenbosch) zal op stam worden geveild met verplichting tot rooien, waarna het tot pinetum ontgonnen zal worden. Ieder der 3 aanwezige heren verklaren zich bereid hiervoor f 10 aan te bieden ten einde klein plantsoen voor de kwekerij daarvoor aan te kopen.”
27 sept 1938, “Wat de hervorming betreft van de dennenkamp Reyerskopje en 36 bunder betreft alsmede de aanleg van het Bosch-pinetum, zullen de kosten zooveel mogelijk worden gebracht op de werkverschaffing ad 90 % toeslag.” .. “De voorzitter stelt voor dat ieder der aandeelhouders een gift geeft van f 100 voor aankoop van plantsoen als feestgave voor het 100 j. bestaan.” Voor zo’n gift blijken twee van de drie aanwezige aandeelhouders wel te voelen, maar er is niet genotuleerd of het is doorgegaan.
In de stukken van de NV duikt het pinetum nog een paar keer op, in overzichten. Het pinetum staat daar in 1978 op met een omvang van 2,7 ha. divers naaldhout en in 1983 met 2,1 hectare.
Door het Pinetum (in 1933 begon de aanleg) is een deel van de Lankertsweg opgeheven en werd de weg iets verlegd. Elke zichzelf respecterende boseigenaar moest zich in die tijd profileren met een Pinetum om te achterhalen welke exoten geschikt waren voor houtproductie. Het Pinetum is ook een tijd rondom van een raster voorzien (ter bescherming van aanplant) en in jaren 60 van een grote kraal. We vingen jaarlijks op de 3 voederplaatsen (Reijersveldje, Boonenveldje en Lammertsveldje nl. in de vangkraal (ronde kleine kraal met doorsnede van 15-20 mtr en daarachter selecteerhokken met valluiken) een 30-40 volwassen wilde zwijnen vóór de aanvang van de jaarlijkse drijfjachten in november tot maart en deze zwijnen werden in grote kratten met afmetingen L 200cm x B 50 cm x H 125 cm (zoals je ze nu ziet in wildsafariprogramma uit Afrika) vervoerd naar het Pinetum. Deze zwijnen waren dan in quarantaine beschermd tegen afschot tijdens de drijfjachten en werden in maart weer losgelaten. Je ziet nog een open plek in het Pinetum (bij de Abies Grandis en Zilversparren) waar ze gevoerd werden. Er stond een kleine hut voor opslag van mais en voederbieten. (Uit e-mails van Henk Prins, juli 2020).
Een inventaris of kaart met de verschillende naaldboomsoorten in het pinetum is niet boven water gekomen. Zoiets is er wel geweest, maar zat niet bij de stukken die de redactie van de Mothoek ter beschikking kreeg. Het pinetum is ook niet voor publiek toegankelijk. Het onderzoek naar het pinetum ligt voorlopig in de ijskast.
Het Pinetum in januari 2009.
Gardenbos
Aan de Noordwestkant van het Vierhouterbos ligt het Gardenbos, dat deel uitmaakte van het Vierhouterbos tot het in 1930 werd verkocht. Het Gardenbos staat bij de start van het kadaster in 1832 te boek als hakhout en bij de verschillende eigendomsoverdrachten in de 19e eeuw wordt het steeds als hakhout omschreven. Later komen er ook dennen bij.
Volgens de bronnen zijn er oude hakhoutstoven, een markeboom, een oude den en laanbeplanting langs de grensweg te zien.
Kaartje uit de notulen van de NV in 1930 met de te verkopen percelen van het Gardenbos. De overdracht vond in 1941 plaats, zo staat linksonder in rood genoteerd, en zo is het ook in het kadaster te vinden.
Het bezien van de oude boselementen in het Gardenbos moet wachten, het bos is zomer 2020 wegens werkzaamheden afgesloten.
Hutten van eekschillers
"Aangezien thans het seizoen van het eikenschillen is aangebroken, is het mijn voornemen de bewoning der keten of verblijven van eikenschilkloppers na te gaan .. Naar mij wordt medegedeeld, bevinden zich in het Vierhoutense Bosch, gelegen in Uwe gemeente, dergelijke verblijven. .. door een Uwer Politie-beambten tijdens mijn onderzoek in loco, aanwijzing der juiste plaats zoude kunnen gedaan worden." Was getekend, de Inspecteur van de Volksgezondheid.
Uit de bevindingen van de Inspecteur: " .. dat de drie hutten in het Vierhoutensche bosch uitsluitend als dagverblijf gebezigd werden. Wegens het beëindigen der werkzaamheden in die bosschen en het opruimen der hutten, was ik niet in de gelegenheid ook daar een plaatselijk onderzoek in te stellen."
Bron: Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe, Archief Gemeentebestuur Ermelo 1796 - 1912 inventarisnummer 161, ingekomen stukken 1910 - 1911. Het eerste citaat komt uit een brief van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid van 25 mei 1910 aan de burgemeester. Het tweede citaat komt uit de bijlage bij een brief van Gedeputeerde Staten van Gelderland van 29 Maart 1911.
Bronnen
Henk Prins, zoon van de laatste boswachter van de NV (later BV) ‘Het Vierhouter Bosch’ en opgegroeid in het Boschhuis.
Erfgoedatlas. Jan Neefjes en Hans Bleumink, Erfgoedatlas Gemeente Nunspeet, uitg. Waanders, 2016.
Wilco van den Top, Vierhouten, Veluws oord in beeld en woord.
Kadaster. Kadastrale kaarten en leggers in het Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe, vestiging Nunspeet.
Krantenbanken van het Streekarchivariaat Noordwest Veluwe en Delpher van de Koninklijke Bibliotheek.
Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe, https://www.streekarchivariaat.nl/index.php
Boswachtersblog Lennard Jasper https://www.boswachtersblog.nl/veluwe/2017/09/01/vierhouterbos-geschiedenis-maalmannen-eekschillers-en-boeren/
TopoGPS en Esri explorer zijn apps
TopoTijdreis, website van het Kadaster
HisGis Gelderland
Gelders Archief
Redactie van De Mothoek
Heemkundige Vereniging Nuwenspete
Geldersche Volksalmanak. In de almanakken van 1851 en 1864 staan artikelen waarin het Vierhouterbos aan de orde komt, de almanak van 1856 geeft informatie over het Gortelse bos en vergelijkt het met andere bosmaalschappen.
Google Sites
Report abuse