Chelidonura varians

Elegancki drapieżnik polujący na płazińce

1. Nazewnictwo i klasyfikacja

Nazwa naukowa: Chelidonura varians Eliot, 1903
Nazwy zwyczajowe: Blue velvet headshield slug (ang.), Chelidonure bleue (fr.), Blaukopfschildschnecke (niem.), niebieska gładzica wirków (pl.)

Systematyka:

Królestwo: Animalia
Typ: Mollusca
Gromada: Gastropoda
Podgromada: Heterobranchia
Rząd: Cephalaspidea
Rodzina: Aglajidae
Rodzaj: Chelidonura
Gatunek: C. varians

Chelidonura varians to przedstawiciel gładzicowców (Cephalaspidea) – prymitywnej, ale wyspecjalizowanej grupy nagoskrzelnych ślimaków morskich, które zamiast typowej muszli wykształciły spłaszczone ciało i charakterystyczne „tarczki głowowe” ułatwiające poruszanie się po podłożu.

2. Morfologia i cechy szczególne

C. varians osiąga 3–5 cm długości, rzadziej do 7 cm. Ciało jest silnie spłaszczone grzbietobrzusznie, elastyczne i śluzowate, z wyraźnym podziałem na część przednią i tylną. Głowa zakończona jest parą rozwidlonych wyrostków czuciowych (tzw. „tarczek głowowych”), które służą do wykrywania chemicznych śladów ofiary w podłożu.

Kolorystyka to charakterystyczna, intensywnie granatowa lub aksamitnoniebieska barwa z kontrastującymi pomarańczowymi, żółtymi lub złotymi liniami biegnącymi wzdłuż ciała. Tylna część zakończona jest dwoma długimi, ogonowatymi wyrostkami – ich długość i ruchliwość pomagają w orientacji i mogą pełnić funkcję wabika.

Brak muszli u dorosłych osobników jest typową cechą rodzaju Chelidonura. Układ nerwowy i narządy zmysłów są silnie wyspecjalizowane do tropienia ruchu i chemicznych sygnałów płazińców.

3. Występowanie i siedlisko

Gatunek szeroko rozpowszechniony w tropikalnym Indo-Pacyfiku – od Morza Czerwonego i wschodniego wybrzeża Afryki, przez Ocean Indyjski, po zachodni i centralny Pacyfik (Filipiny, Indonezja, Papua-Nowa Gwinea, Mikronezja, Fidżi, północna Australia, południowa Japonia).

Zasiedla płytkie laguny, przybrzeżne rafy i piaszczysto-koralowe stoki do głębokości ok. 20 m. Preferuje miejsca bogate w detrytus i mikrofaunę bentosową, gdzie występują populacje drobnych wirków – jego głównej ofiary.

4. Zachowanie i interakcje ekologiczne

Chelidonura varians jest aktywnym drapieżnikiem, który poluje głównie nocą i o zmierzchu. Porusza się powoli, pełzając po podłożu i „wąchając” chemiczne ślady ofiar. Gdy wykryje wirka, podąża jego tropem, a następnie chwyta go przednią częścią ciała i połyka w całości.

Gatunek wykazuje silnie wyspecjalizowaną dietę – większość osobników nie akceptuje innego pokarmu niż drobne płazińce. Ta wąska specjalizacja czyni go ważnym elementem naturalnej kontroli populacji wirków, a także cennym sprzymierzeńcem w akwariach rafowych zmagających się z plagą małych płazińców.

Chelidonura varians nie jest agresywna wobec innych bezkręgowców i zwykle ignoruje ryby i skorupiaki. Jej obecność może jednak wpłynąć na strukturę mikrofauny bentosowej poprzez eliminację płazińców z łańcucha troficznego.

5. Dymorfizm płciowy

U tego gatunku nie występuje klasyczny dymorfizm płciowy – C. varians jest obojnakiem (hermafrodytą jednoczesnym). Każdy osobnik posiada zarówno męskie, jak i żeńskie narządy rozrodcze i może pełnić obie role w czasie kopulacji. Zewnętrzne różnice między partnerami nie występują.

6. Dieta i sposób odżywiania

Podstawą diety Chelidonura varians są wolnożyjące płazińce – głównie drobne wirkowate (Turbellaria) z rzędu Acoela i Rhabditophora. Gatunek ten wykorzystuje wysoce wyspecjalizowany zmysł chemiczny do tropienia ofiar, które połyka w całości.

W akwarium często odmawia przyjmowania jakiegokolwiek innego pokarmu. Po wyeliminowaniu populacji wirków może zginąć z głodu, jeśli nie znajdzie odpowiedniego pożywienia. Próby karmienia alternatywnymi źródłami białka (np. mrożonymi skorupiakami) rzadko kończą się sukcesem.

7. Warunki akwariowe

Utrzymanie Chelidonura varians w akwarium jest stosunkowo trudne i wymaga bardzo specyficznych warunków środowiskowych, które jak najdokładniej odtwarzają jej naturalne siedlisko – płytkie, tropikalne laguny i piaszczysto-koralowe strefy raf z bogatą mikrofauną bentosową. Gatunek ten nie ma dużych wymagań technicznych, ale jego przeżycie w niewoli zależy niemal wyłącznie od dostępności naturalnego pokarmu oraz stabilności parametrów wody.

Minimalna wielkość zbiornika i aranżacja:

Zalecana minimalna objętość akwarium to 100 litrów, przy czym w praktyce lepsze rezultaty osiąga się w zbiornikach 150–200 l i większych.
Najważniejszym elementem aranżacji jest drobnoziarniste podłoże (piasek aragonitowy 0,5–1 mm), które umożliwia ślimakowi sprawne poruszanie się i tropienie ofiar.
Konieczna jest obecność stref bogatych w detrytus i mikrofaunę, z zakamarkami zbudowanymi z żywej skały oraz obszarami półcienia.
Gatunek preferuje spokojne, płaskie przestrzenie dna, w których łatwo lokalizuje płazińce.

Parametry fizykochemiczne wody:
Chelidonura varians jest bardzo wrażliwa na wszelkie wahania parametrów wody i nie toleruje gwałtownych zmian środowiskowych. Optymalne wartości przedstawiają się następująco:

Temperatura: 24–27 °C – wartości poniżej 23 °C spowalniają metabolizm i żerowanie, powyżej 28 °C skracają długość życia.
Zasolenie: 1.023–1.026
pH: 8.1–8.4
KH: 7–10 dKH ,
NO₃: < 10 mg/l ,
PO₄: < 0.05 mg/l ,
Ca: 400–450 mg/l,
Mg: 1250–1350 mg/l .

Gatunek jest bardzo wrażliwy na miedź i metale ciężkie – wszelkie preparaty lecznicze zawierające te substancje są śmiertelne.

Cyrkulacja i filtracja:

Ruch wody powinien być umiarkowany, z kilkoma spokojnymi strefami przy dnie. Zbyt silna cyrkulacja utrudnia pełzanie i żerowanie.
Pompy cyrkulacyjne powinny być zabezpieczone przed wciągnięciem ślimaków. Najlepiej używać pomp z prefiltrem z małymi otworami ok 2 mm lub w postaci siatki.
Filtracja biologiczna musi być stabilna i wydajna – nawet śladowe ilości amoniaku lub azotynów mogą być śmiertelne.
Filtracja mechaniczna oraz odpieniacz są zalecane, ale nie powinny usuwać całkowicie mikrofauny z toni wodnej.

Oświetlenie:

Gatunek nie ma specjalnych wymagań świetlnych – umiarkowane lub słabe światło jest wystarczające.
Zalecany naturalny cykl dzienny: 10–12 h światła i 12–14 h ciemności.
Silne światło nie szkodzi bezpośrednio Chelidonura varians.

Pokarm i mikrofauna:
Dostępność odpowiedniego pokarmu jest absolutnie kluczowa. Chelidonura varians żywi się wyłącznie drobnymi płazińcami i odmawia przyjmowania innego pokarmu. Po wyeliminowaniu populacji ofiar najczęściej umiera z głodu w ciągu 2–4 tygodni. Jako pokarm dla Cheliodonura varians można hodować fotosyntetyzujące wirki, które szybko się rozmnażają w mocno oświetlonych zbiornikach z wodą bogatą w mikroelementy potrzebne do fotosyntezy.

Gatunek należy wprowadzać do akwarium tylko wtedy, gdy obecna jest populacja wirków.
W dojrzałych zbiornikach z refugium i bogatą mikrofauną szanse na długie przeżycie są większe.
Brak jest skutecznych metod karmienia alternatywnego.

Kompatybilność i obsada towarzysząca:

Chelidonura varians jest całkowicie pokojowa i bezpieczna dla ryb, koralowców i bezkręgowców.
Jak większość nagoskrzelnych z rodziny Aglajidae Cheliodonura varians syntetyzuje lub kumuluje metabolity wtórne odstraszające drapieżniki. Jej jaskrawe, kontrastowe ubarwienie ostrzega potencjalnych napastników o toksyczności lub niestrawności.
Chelidonura varians jest na tyle dobrze chroniona chemicznie i mało atrakcyjna pokarmowo, że żadne krewetki, ryby i kraby trzymane w akwariach jej nie zjadają. Jeżeli zniknie z akwarium, przyczyną jest zwykle zagłodzenie (brak wirków, którymi się żywi), uszkodzenie mechaniczne lub śmierć ze starości a nie drapieżnictwo.

8. Rozmnażanie i larwy

Rozmnażanie Chelidonura varians jest zjawiskiem fascynującym biologicznie, lecz bardzo trudnym do zaobserwowania i niemal niemożliwym do przeprowadzenia w warunkach akwariowych. Gatunek ten jest obojnakiem jednoczesnym (hermafrodytą), co oznacza, że każdy osobnik posiada zarówno funkcjonalne męskie, jak i żeńskie narządy rozrodcze. Pomimo tej cechy, do zapłodnienia nie dochodzi na drodze samozapłodnienia – konieczna jest obecność partnera i wzajemna wymiana gamet.

Kopulacja:
Podczas godów dwa osobniki ustawiają się głowami w przeciwnych kierunkach i zbliżają swoje ciała w taki sposób, aby mogło dojść do jednoczesnego przekazania plemników. Kopulacja trwa zwykle od 15 do 60 minut i odbywa się w nocy lub o zmierzchu, często w ukryciu, między skałami lub w piaszczystych zagłębieniach. Po akcie obie strony posiadają zapłodnione komórki jajowe.

W naturalnym środowisku gody są silnie sezonowe – obserwuje się je głównie w porze ciepłej (w tropikach: od późnej wiosny do wczesnej jesieni), co prawdopodobnie związane jest z dostępnością planktonu i optymalnymi warunkami rozwoju larw.

Składanie jaj:
Kilka dni po kopulacji Chelidonura varians składa galaretowate sznury jaj, które przytwierdza do twardych powierzchni – najczęściej fragmentów skał, muszli lub porośniętych algami elementów podłoża. Jaja są mikroskopijne (średnio 80–100 µm średnicy) i zamknięte w cienkiej, przezroczystej otoczce. Cały sznur może zawierać od kilkuset do kilku tysięcy jaj, w zależności od wielkości i kondycji osobnika.

Złożone pakiety jaj są bardzo delikatne i wrażliwe na zanieczyszczenia wody oraz wahania temperatury. W naturze dojrzewają w ciągu 4–7 dni, po czym następuje wylęg larw.

Stadium larwalne (weliger):
Wylęgające się larwy to klasyczne weligery – mikroskopijne, wolno pływające larwy planktotroficzne wyposażone w maleńką muszlę i dwie rzęski skrzelopodobne umożliwiające poruszanie się w toni wodnej. W tym stadium larwy unoszą się z prądami wody i odżywiają się drobnym planktonem (fitoplanktonem, wrotkami, mikroglonami).

Stadium planktoniczne trwa od kilkunastu dni do kilku tygodni – długość rozwoju zależy od temperatury, zasolenia i dostępności pokarmu. Po osiągnięciu odpowiedniego rozmiaru i stopnia rozwoju larwy opadają na dno, tracą muszlę i przechodzą metamorfozę w postać młodocianą przypominającą miniaturową wersję dorosłego osobnika.

Problemy z rozmnażaniem w akwarium:
Rozmnażanie Chelidonura varians w niewoli praktycznie się nie udaje – nie tylko z powodu trudności w doprowadzeniu do kopulacji, ale przede wszystkim ze względu na planktotroficzny charakter larw. Wymagają one:

mikroskopijnego pokarmu planktonowego w dużej ilości,
stabilnych warunków chemicznych i fizycznych wody,
odpowiedniego przepływu i cyrkulacji, który utrzyma je w toni wodnej.

W warunkach akwariowych larwy zwykle giną w ciągu 1–3 dni po wylęgu z powodu braku odpowiedniego pokarmu lub uszkodzeń mechanicznych (np. przez filtrację). Z tego powodu Chelidonura varians nie jest dotychczas rozmnażana w hodowlach kontrolowanych, a wszystkie osobniki obecne w handlu pochodzą z odłowu.

Cykl rozwojowy – podsumowanie:

Kopulacja – wzajemna wymiana gamet między dwoma osobnikami.
Składanie jaj – galaretowate sznury zawierające setki–tysiące mikroskopijnych jaj.
Wylęg – po 4–7 dniach pojawiają się planktotroficzne larwy weliger.
Stadium planktoniczne – trwa od 2 do 4 tygodni, w tym czasie larwy unoszą się z planktonem.
Metamorfoza – opadnięcie na dno, utrata muszli i przejście w stadium młodociane.
Dorosły osobnik – osiąga dojrzałość płciową po kilku tygodniach od metamorfozy.

9. Ciekawostki i znaczenie biologiczne

Chelidonura varians jest jednym z nielicznych bezkręgowców skutecznie polujących na drobne wirki pasożytujące na koralach, dlatego bywa stosowana jako naturalny „środek biologiczny” w akwarystyce morskiej.
Jej nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego chelidon („jaskółka”) i oura („ogon”), co nawiązuje do charakterystycznych rozwidlonych wyrostków ogonowych.
Gatunek ten nie posiada żadnych mechanizmów obronnych poza kamuflażem i unikalną dietą – większość drapieżników omija go z powodu niskiej wartości odżywczej i trudnego do strawienia śluzu.
Obserwacje terenowe wskazują, że C. varians może być wskaźnikiem obecności bogatych populacji wirków w ekosystemie rafowym.

10. Bibliografia

Rudman, W.B. (1998). Chelidonura varians Eliot, 1903. Sea Slug Forum. Australian Museum, Sydney.
Gosliner, T.M., Behrens, D.W., & Valdés, Á. (2008). Indo-Pacific Nudibranchs and Sea Slugs. Sea Challengers Natural History Books.
Malaquias, M.A.E., & Reid, D.G. (2008). Systematics and phylogeny of the Aglajidae (Gastropoda: Cephalaspidea). Zoological Journal of the Linnean Society, 153: 453–543.
Yonow, N. (2012). Sea Slugs of the Red Sea. Pensoft Publishers.

Malaquias, M.A.E. & Reid, D.G. (2008). Systematics and phylogeny of the Aglajidae (Gastropoda: Cephalaspidea). Zoological Journal of the Linnean Society, 153: 453–543.
Coleman, N. (2008). 1001 Nudibranchs. Neville Coleman’s Underwater Geographic.

Page updated

Google Sites

Report abuse