Labroides dimidiatus – „wargatek czyszczący”

Niezastąpiony sanitariusz raf koralowych

1. Nazewnictwo i klasyfikacja

• Nazwa naukowa: Labroides dimidiatus (Valenciennes, 1839)

• Nazwy zwyczajowe: Bluestreak cleaner wrasse (ang.), Labre nettoyeur à bande bleue (fr.), Putzerlippfisch (niem.), ホンソメワケベラ (jap.)
  
  

• Systematyka:

  • Królestwo: Animalia

  • Typ: Chordata

  • Gromada: Actinopterygii

  • Rząd: Labriformes

  • Rodzina: Labridae

  • Rodzaj: Labroides

  • Gatunek: L. dimidiatus

2. Morfologia

Ciało wydłużone, bocznie spłaszczone, dorasta do 12–14 cm długości. Charakterystyczny jest czarny pas biegnący od pyska przez oko aż do nasady płetwy ogonowej, kontrastujący z białym, srebrzystym lub niebieskawym tłem. Płetwy są półprzezroczyste, czasem z delikatnym błękitnym odcieniem. Smukły, spiczasty pysk jest wyspecjalizowany do wyciągania pasożytów ze skóry i skrzeli innych ryb. Brak różnic w ubarwieniu między płciami.

3. Występowanie i siedlisko

L. dimidiatus jest szeroko rozpowszechniony w Indo-Pacyfiku – od Morza Czerwonego i wschodnich wybrzeży Afryki po Hawaje i Polinezję Francuską. Zasiedla rafy przybrzeżne, laguny i zbocza rafowe, zwykle na głębokości 1–40 m. Wybiera miejsca o dużej różnorodności ryb, gdzie zakłada tzw. stacje czyszczące.

4. Zachowanie i interakcje

Gatunek ten odgrywa kluczową rolę w ekosystemach rafowych jako czyściciel. Ryba przyciąga klientów kołyszącym ruchem ciała i przyjmując charakterystyczną pozycję. Usuwa pasożyty z powierzchni skóry, pyska i skrzeli innych ryb. Co ciekawe, w badaniach obserwowano, że L. dimidiatus potrafi „oszukiwać”, podszczypując śluz zamiast pasożytów, co prowadzi do utraty zaufania klientów. Drapieżniki tolerują jego obecność i nie traktują jako zdobyczy.

5. Dymorfizm płciowy

Nie występuje dymorfizm kolorystyczny. Samce osiągają większe rozmiary niż samice. Gatunek jest hermafrodytą – wszystkie osobniki dojrzewają jako samice, a dominujące mogą zmienić płeć na męską w przypadku braku samca. Struktura społeczna ma zwykle formę haremu – jeden samiec i kilka samic.

6. Dieta

W naturze L. dimidiatus żywi się głównie pasożytami ektoplazmatycznymi (np. widłonogami), martwymi fragmentami nabłonka i śluzem skórnym. W akwariach przeżywalność jest niska, ponieważ większość osobników odmawia przyjmowania pokarmów zastępczych. Niektóre uczą się jeść mrożoną artemię, mysis czy drobno siekane owoce morza, lecz wymaga to intensywnej opieki i częstego karmienia.

7. Warunki akwariowe 

Labroides dimidiatus jest uznawany za jedną z najtrudniejszych ryb rafowych do utrzymania w akwarium, mimo że jest często spotykany w handlu. Głównym problemem jest jego wyspecjalizowana dieta i związane z tym ryzyko głodzenia w warunkach sztucznych.

• Wielkość zbiornika: minimum 300–400 litrów dla pojedynczego osobnika; większe akwaria (powyżej 600 l) są preferowane, ponieważ zapewniają większą liczbę potencjalnych „klientów”. W małych zbiornikach ryba szybko traci źródło pokarmu i ginie.
  
  

• Parametry wody:

  • Temperatura: 24–28 °C

  • Zasolenie: 1.023–1.025 SG

  • pH: 8,1–8,4

  • KH: 7–10 dKH

  • Amoniak i azotyny: 0 ppm (ryba bardzo wrażliwa na skażenie wody)

  • Azotany: < 10 ppm
    
    

• Karmienie:
  
  

  • W naturze odżywia się niemal wyłącznie pasożytami i śluzem ryb. W akwarium należy próbować przyzwyczaić go do mrożonej artemii, mysis, drobno siekanych krewetek i ryb. Niektóre osobniki mogą przyjmować granulat dla ryb mięsożernych, ale jest to rzadkość.

  • Zaleca się karmienie wieloma małymi porcjami dziennie (4–6 razy), ponieważ w naturze żeruje niemal bez przerwy.

• Zachowanie w akwarium:

  • Zakładają „stacje czyszczące” nawet w akwariach i mogą podejmować próby czyszczenia innych ryb – jednak w warunkach sztucznych klienci są zbyt nieliczni, aby zapewnić wystarczającą ilość pokarmu.

  • W stresie mogą podszczypywać skórę i śluz innych ryb, nawet jeśli nie są one zarażone pasożytami, co czasami prowadzi do konfliktów.
    
    

• Towarzystwo:

  • Najlepiej trzymać pojedynczo albo w haremie (jeden samiec, kilka samic) w dużym akwarium.

  • Nie jest agresywny wobec innych ryb, choć może dochodzić do rywalizacji z innymi Labroides.
    
    

8. Rozmnażanie i larwy

Tarło odbywa się w haremach w godzinach popołudniowych. Samiec i samica wspólnie unoszą się w toni i uwalniają gamety. Jaja są pelagiczne, a larwy planktotroficzne, wymagające bardzo drobnego planktonu. Brak udanych prób rozmnożenia i wychowu w akwarystyce prywatnej – jedynie pojedyncze obserwacje tarła w dużych instytucjach.

9. Ciekawostki

• Gatunek jest kluczowym modelem w badaniach nad mutualizmem i komunikacją międzygatunkową.

• Został opisany przypadek mimikry – brzydal Aspidontus taeniatus naśladuje jego ubarwienie, by podstępnie odgryzać płetwy klientów.

• Ryby-klienci potrafią ustawiać się w kolejce do stacji czyszczącej.

10. Bibliografia

• Allen, G. R., Steene, R., Humann, P., DeLoach, N. (2003). Reef Fish Identification: Tropical Pacific. New World Publications.

• Côté, I. M. (2000). Evolution and ecology of cleaning symbioses in the sea. Oceanography and Marine Biology: An Annual Review, 38, 311–355.

• Kuwamura, T., Nakashima, Y., Yogo, Y. (1994). Sex change in either direction by growth-rate advantage in the cleaner wrasse, Labroides dimidiatus. Behavioral Ecology, 5(4), 434–438.

• Michael, S. W. (1999). Marine Fishes: 500+ Essential-to-Know Aquarium Species. Microcosm Ltd.

• Moe, M. A. (2009). The Marine Aquarium Handbook: Beginner to Breeder. Green Turtle Publications.

• Randall, J. E., Allen, G. R., Steene, R. C. (1997). Fishes of the Great Barrier Reef and Coral Sea. University of Hawaii Press.

• Sprung, J., Delbeek, J. C. (1994). The Reef Aquarium. Vol. 1. Ricordea Publishing.

• Wickler, W. (1963). Zur Stammesgeschichte des „Sozialverhaltens” bei Fischen. Zeitschrift für Tierpsychologie, 20(5), 489–498.

• Obserwacje własne