Stenopus cyanoscelis – mała krewetka boksująca z niebieskimi nogami

Boksujący czyściciel

1. Nazewnictwo i klasyfikacja

• Nazwa naukowa: Stenopus cyanoscelis Herrick, 1891

• Nazwy zwyczajowe: Blue-legged banded coral shrimp (ang.), Blaubeinige Scherengarnele (niem.), エビ・ブルーレッグ (jap.)

• Systematyka:

  • Typ: Arthropoda

  • Gromada: Malacostraca

  • Rząd: Decapoda

  • Rodzina: Stenopodidae

  • Rodzaj: Stenopus

Gatunek należy do rodziny Stenopodidae, obejmującej niewielką liczbę krewetek znanych jako „krewetki boksujące” ze względu na charakterystyczne wydłużone szczypce.

2. Morfologia

Stenopus cyanoscelis osiąga długość ciała 4–6 cm. Ciało jest wydłużone i półprzezroczyste, z pasami barwy białej i czerwonej, podobnie jak u popularnego Stenopus hispidus. Cechą charakterystyczną są intensywnie niebieskie odnóża kroczne, kontrastujące z resztą ciała.

• Szczypce: Pierwsza para odnóży zakończona dużymi szczypcami, owłosionymi i służącymi do chwytania oraz czyszczenia.

• Odnóża kroczne: Druga i trzecia para szczypiec mniejsza, kolejne trzy pary tworzą niebiesko ubarwione nogi kroczne.

• Czułki: Bardzo długie, białe, pełnią funkcję sensoryczną i komunikacyjną.

• Odwłok: Segmentowany, zakończony wachlarzowatym uropodium i telsonem, ułatwiającym pływanie wsteczne.

3. Występowanie i siedlisko

Gatunek spotykany zarówno w Atlantyku zachodnim (Bahamy, Floryda, Karaiby, Bermudy), jak i w Indo-Pacyfiku (m.in. Malediwy, Indonezja, Filipiny, Papua-Nowa Gwinea, wybrzeża Australii, Mikronezja). Spotykany na rafach koralowych, w szczelinach i grotach na głębokości 5–40 m. Preferuje miejsca zacienione i chronione, często w pobliżu kolonii koralowców lub gąbek.

4. Zachowanie i interakcje

Stenopus cyanoscelis jest krewetką czyszczącą – usuwa pasożyty i martwy naskórek z ryb. W naturze tworzy „stacje czyszczące”, do których podpływają ryby rafowe. Jest terytorialna wobec innych przedstawicieli rodzaju Stenopus, często broni zajmowanej kryjówki. W akwarium bywa nieco skryta, ale chętnie prezentuje długie czułki, sygnalizując rybom gotowość do czyszczenia.

5. Dymorfizm płciowy

Różnice między samcem a samicą są subtelne. Samice są zazwyczaj nieco większe i masywniejsze, z szerszym odwłokiem przystosowanym do noszenia jaj. Samce mają smuklejszą sylwetkę. U obu płci szczypce są podobnie rozwinięte.

6. Dieta

W naturze żywi się pasożytami ryb, martwymi fragmentami skóry i śluzem, które usuwa podczas czyszczenia. Dodatkowo zjada drobne organizmy denne i resztki organiczne. W akwarium przyjmuje mrożone pokarmy (mysis, artemia, siekane owoce morza) oraz suchą karmę. Nie poluje aktywnie na zdrowe ryby, ale może chwytać bardzo małe bezkręgowce.

7. Warunki akwariowe 

Wielkość zbiornika

Minimalna pojemność to 50 litrów, ale zaleca się 100–200 litrów. Gatunek ten wymaga licznych kryjówek i obszaru, którego będzie bronił, dlatego im większy zbiornik, tym lepsze warunki i mniejsza agresja wobec innych zwierząt.

Wystrój akwarium

• Skała żywa: powinna tworzyć liczne szczeliny, groty i przewiewne konstrukcje, gdzie krewetka może się ukrywać w dzień.

• Podłoże: piasek aragonitowy lub drobny żwir, najlepiej w połączeniu z naturalną filtracją biologiczną.

• Oświetlenie: umiarkowane; gatunek preferuje miejsca zacienione, w silnym świetle staje się skryty.

Parametry wody

• Temperatura: 24–27 °C (stabilna, bez wahań dobowych powyżej 1–2 °C).

• Zasolenie: 1.022–1.025 (34–36 ppt).

• pH: 8.1–8.4.

• KH: 7–10 dKH.

• Amoniak, azotyny: niewykrywalne.

• Azotany: poniżej 10 mg/l – wyższe wartości mogą prowadzić do osłabienia i problemów w linieniu.

• Fosforany: poniżej 0,1 mg/l.

Filtracja i cyrkulacja

• Filtracja biologiczna: oparta na skale żywej, sumpie i odpieniaczu białek.

• Cyrkulacja: umiarkowana do silnej, ale z miejscami spokojnymi, gdzie krewetka może oczekiwać na ryby do czyszczenia.

• Podmiany wody: regularne, 10–15% co 1–2 tygodnie, utrzymujące wysoką jakość wody.

Aklimatyzacja i wrażliwość

Stenopus cyanoscelis jest wrażliwa na wahania parametrów i zanieczyszczenia metalami ciężkimi (miedź i metale ciężkie są toksyczne). Konieczna jest powolna aklimatyzacja po zakupie. W trakcie linienia wymaga stabilnych parametrów i odpowiedniego poziomu wapnia oraz magnezu.

Zachowanie w akwarium

• Terytorialność: nie należy trzymać więcej niż jednej pary w jednym zbiorniku, ponieważ osobniki obce zwalczają się, często aż do śmierci słabszego.

• Koegzystencja: dobrze współżyje z rybami rafowymi, które korzystają z jej usług czyszczących. Nie zagraża zdrowym rybom, ale może polować na bardzo drobne krewetki lub ślimaki.

• Aktywność: jest bardziej aktywna nocą, ale często wystawia czułki w dzień, wabiąc ryby.

Karmienie w akwarium

Choć pełni rolę krewetki czyszczącej, w akwarium nie można liczyć wyłącznie na pasożyty ryb jako źródło pożywienia. Należy regularnie podawać:

• mrożoną artemię, lasonogi, kryl drobny,

• siekane owoce morza (krewetki, małże, ryby),

• wysokiej jakości pokarmy suche i granulaty dla skorupiaków.

Karmienie powinno odbywać się 2–3 razy w tygodniu, najlepiej w pobliżu jej kryjówki, aby miała łatwy dostęp do pożywienia.

8. Rozmnażanie i larwy 

Dymorfizm płciowy i formowanie par

Samice są większe i mają szerszy odwłok, przystosowany do noszenia jaj. Samce są smuklejsze. W warunkach naturalnych oraz w akwarium Stenopus cyanoscelis tworzy monogamiczne pary, które wspólnie zajmują kryjówkę. Dobranie pary w akwarium jest trudne – obce osobniki się zwalczają, dlatego najlepiej nabyć młode w tym samym czasie i pozwolić im dobrać się naturalnie.

Kopulacja i zapłodnienie

Kopulacja odbywa się tuż po wylince samicy, gdy jej pancerz jest jeszcze miękki. Samiec przekazuje spermatofory, które zostają złożone na sternitach samicy. W krótkim czasie po zapłodnieniu samica składa jaja i przytwierdza je do pleopodów na spodniej stronie odwłoka.

Inkubacja jaj

• Samica nosi od kilkudziesięciu do ponad 200 jaj.

• Jaja są początkowo zielonkawe, z czasem ciemnieją.

• Okres inkubacji trwa około 14–21 dni w temperaturze 25–27 °C.

• Samica aktywnie porusza pleopodami, zapewniając jajom natlenienie i ochronę przed grzybami.

Wylęg i charakter larw

Po zakończeniu inkubacji samica uwalnia do wody larwy planktoniczne typu zoea. Są one mikroskopijne (ok. 2 mm długości), przezroczyste i unoszą się w toni wodnej. 

Rozwój larwalny

Larwy przechodzą liczne stadia rozwojowe – u Stenopus hispidus opisano ponad 12–16 stadiów zoea, a cały rozwój trwa do 4–5 miesięcy. U Stenopus cyanoscelis cykl nie został dokładnie opisany, ale prawdopodobnie jest zbliżony.

• Wymagają karmienia bardzo drobnym pokarmem planktonowym – wrotki (Brachionus plicatilis), naupliusy widłonogów, a następnie larwy artemii.

• W początkowych stadiach nie tolerują silnej filtracji ani zbyt dużego ruchu wody.

• Sukces w hodowli larwalnej wymaga specjalistycznych systemów akwarystycznych typu "karuzela".

Metamorfoza i osiedlenie

Po kilkunastu tygodniach larwy przechodzą metamorfozę i stają się młodocianymi krewetkami przypominającymi dorosłe osobniki. Dopiero wtedy zaczynają prowadzić osiadły tryb życia i wchodzą w interakcje z rybami jako czyściciele.

Trudności w hodowli

• Długi cykl larwalny (miesiące, a nie tygodnie, jak np. u niektórych Lysmata).

• Wysoka śmiertelność larw – wrażliwość na parametry wody, niedobory pokarmu i uszkodzenia mechaniczne.

• Brak doniesień o udanej, pełnej hodowli larw Stenopus cyanoscelis w warunkach hobbystycznych – większość prób kończy się na kilku pierwszych stadiach.

Znaczenie akwarystyczne

Choć w warunkach akwariowych dochodzi do rozrodu i samice regularnie noszą jaja, odchowanie młodych do stadium dorosłego jest praktycznie niewykonalne w typowych akwariach rafowych. Dlatego dostępne w handlu osobniki są najczęściej odławiane z natury, rzadziej – rozmnażane w specjalistycznych hodowlach badawczych.

9. Ciekawostki

• „Krewetka bokser” – potoczna nazwa pochodzi od charakterystycznych, dużych szczypiec noszonych w „uniesionej” pozycji, przypominającej gardę boksera.

• Monogamia – w odróżnieniu od wielu innych skorupiaków, Stenopus cyanoscelis żyje w trwałych parach. Partnerzy wspólnie zajmują kryjówkę i bronią jej przed intruzami.

• Symbioza z rybami – podobnie jak popularny Stenopus hispidus, ten gatunek prowadzi „stacje czyszczące”. Ryby podpływają i przyjmują charakterystyczną, nieruchomą postawę, pozwalając krewetce usuwać pasożyty oraz resztki martwej tkanki.

• Kolorystyka ostrzegawcza – czerwono-białe pasy i niebieskie odnóża są przykładem ubarwienia aposematycznego – sygnału, że krewetka nie jest łatwym celem dla drapieżnika. Ryby rafowe rozpoznają ten wzór jako „znak usług czyszczenia”.

• Długi cykl larwalny – w przeciwieństwie do wielu krewetek użytkowych (np. Lysmata), larwy Stenopus rozwijają się przez kilka miesięcy w toni wodnej. To powód, dla którego hodowla w akwarium praktycznie się nie udaje.

• Znaczenie w akwarystyce morskiej – gatunek chętnie utrzymywany w akwariach rafowych, bo nie niszczy koralowców ani bezkręgowców, a dodatkowo efektownie wygląda. Jednak jego agresja wobec innych krewetek ogranicza możliwość trzymania większej liczby osobników.

10. Bibliografia

• Calado, R. (2008). Marine Ornamental Shrimp: Biology, Aquaculture and Conservation. Wiley-Blackwell.

• Debelius, H. (2001). Crustacea Guide of the World. IKAN-Unterwasserarchiv.

• Humann, P., DeLoach, N. (2010). Reef Creature Identification – Florida, Caribbean, Bahamas. New World Publications.

• Gosliner, T., Behrens, D., Williams, G. (1996). Coral Reef Animals of the Indo-Pacific. Sea Challengers.

• WoRMS – World Register of Marine Species (2025). Stenopus cyanoscelis Herrick, 1891.

• Zhang, D., Lin, J. (2005). “Larval development of the banded coral shrimp Stenopus hispidus reared in the laboratory.” Journal of Crustacean Biology, 25(1), 141–152.

• Fiedler, G.C. (1998). “Functional, developmental and ecological aspects of cleaning symbioses in the sea.” Bulletin of Marine Science, 63(1), 19–60.