Doryrhamphus melanopleura 

Mały, kolorowy mieszkaniec raf koralowych

1. Nazewnictwo i klasyfikacja

• Nazwa naukowa: Doryrhamphus melanopleura (Fowler, 1938)

• Nazwy zwyczajowe: Bluestripe Pipefish (ang.), Schwarzgestreifte Seenadel (niem.), イシナギカマス (jap.)

• Rodzina: Syngnathidae

• Rząd: Syngnathiformes

• Typ: Chordata

Doryrhamphus melanopleura to smukła, barwna ryba rafowa, ceniona w akwarystyce morskiej ze względu na ubarwienie i spokojne usposobienie.

2. Morfologia

Jej ciało jest cienkie, sztywne i segmentowane, pokryte pierścieniami kostnymi. Ciało wydłużone, cienkie i sztywne, długości 8–12 cm. Głowa mała z charakterystycznym, rurkowatym pyskiem do zasysania pokarmu. Ubarwienie kontrastowe: pomarańczowe ciało z granatowym pasem biegnącym wzdłuż brzucha. Płetwy przezroczyste, grzbietowa niewielka, a ogon zakończony szeroką, tarczowatą płetwą w barwach pomarańczowo- granatowych.

3. Występowanie i siedlisko

Występuje w tropikalnym Indo-Pacyfiku: od Wysp Ryukyu (Japonia), przez Filipiny i Indonezję, po Nową Gwineę, Wyspy Salomona i Fidżi. Preferuje rafy koralowe, laguny i stoki zewnętrzne na głębokości 2–25 m. Zwykle kryje się w szczelinach, pod nawisami lub wśród gałęzi koralowców.

4. Zachowanie i interakcje

Gatunek żyje w parach lub niewielkich grupach. W naturze pełni częściowo rolę „czyściciela”, usuwając drobne pasożyty z powierzchni innych ryb. Jest spokojny, terytorialny wobec przedstawicieli własnego gatunku. W akwarium większość czasu spędza w pobliżu kryjówek, wykonując powolne ruchy i patrolując otoczenie.

5. Dymorfizm płciowy

Samce posiadają dobrze rozwiniętą torbę lęgową na spodniej stronie ogona, w której noszą jaja. W okresie rozrodczym torba jest wyraźnie pogrubiona. Samice są smuklejsze i pozbawione torby.

6. Dieta

W naturze odżywia się planktonem – głównie widłonogami, wrotkami i larwami skorupiaków. W akwarium wymaga żywych, drobnych pokarmów planktonowych (widłonogi Tigriopus, Acartia, wrotki, małe Artemia, małe lasonogi i kiełże, małe równonogi). Z czasem może zaakceptować mrożonki (wrotki, widłonogi, ikra homara). Ze względu na niewielki ryjek pokarm musi być bardzo drobny.

7. Warunki akwariowe 

Doryrhamphus melanopleura należy do ryb delikatnych i wymagających, dlatego jego utrzymanie wymaga odpowiedniego przygotowania zbiornika oraz diety.

Wielkość akwarium:

• Minimalna objętość to około 30–150 litrów, przy czym w praktyce lepsze są większe zbiorniki. Pozwalają one na stabilniejsze warunki i łatwiejsze karmienie.
  
  

Wystrój i aranżacja:

• Konieczne są liczne kryjówki z żywej skały, jaskiń i szczelin, w których ryba może odpoczywać.

• Makroglony (np. Caulerpa, Graccilaria, Halimeda, Halymenia) lub gęste fragmenty korali miękkich mogą zwiększyć poczucie bezpieczeństwa.

• Akwarium powinno mieć wydzielone spokojne strefy z umiarkowanym przepływem wody, gdzie iglicznia może swobodnie polować.
  
  

Parametry wody:

• Temperatura: 24–27 °C

• Zasolenie: 1,020–1,025

• pH: 8,1–8,4

• KH: 7–9 dKH

• Azotany (NO₃⁻) < 10 mg/l, fosforany (PO₄³⁻) bliskie zeru

• Stabilność parametrów ma kluczowe znaczenie – gatunek źle znosi nagłe wahania.
  
  

Filtracja i cyrkulacja:

• Woda powinna być bardzo dobrze filtrowana biologicznie.

• Cyrkulacja średnia – zbyt silny prąd utrudnia żerowanie, zbyt słaby sprzyja osiadaniu detrytusu. Najlepiej zapewnić strefy o różnej sile przepływu.
  
  

Karmienie w akwarium:

• Gatunek trudny w karmieniu – wymaga częstego, małymi porcjami podawania pokarmów.

• Najlepiej reaguje na żywe: widłonogi Tigriopus, Acartia, wrotki, małe artemia, małe lasonogi i kiełże, małe równonogi

• Po aklimatyzacji część osobników przyjmuje mrożonki: wrotki, widłonogi, ikra homara

• Minimalnie 2–3 karmienia dziennie, optymalnie więcej w małych porcjach.
  
  

Towarzystwo:

• Najlepiej trzymać w parach – iglicznie są terytorialne i mogą walczyć z przedstawicielami własnego gatunku, jeśli nie tworzą dobranej pary.

• Bezpieczne są małe, spokojne ryby (Gobiodony, Mandaryny), małe krewetki, małe kraby, rozgwiazdy, ślimaki wężowidła.

• Unikać agresywnych i szybkich ryb (np. wargacze, pokolce) oraz dużych krewetek.

• Nie stanowią zagrożenia dla innych gatunków ryb, koralowców, krewetek i krabów
  
  

Zachowanie w akwarium:

• Większość dnia spędza unosząc się w pobliżu skał lub w „strefie swojego terytorium”.

• Aktywnie patroluje otoczenie w poszukiwaniu planktonu i drobnych skorupiaków.

• W dużych akwariach może próbować funkcji czyściciela – podpływa do większych ryb, skubiąc pasożyty z ich skóry.
  
  

Uwagi specjalne:

• Ryba delikatna – źle znosi transport i aklimatyzację. Po wpuszczeniu do akwarium wymaga kilku dni spokoju i obserwacji.

• Ze względu na specyficzne wymagania pokarmowe najlepiej nadaje się do akwariów prowadzonych przez doświadczonych akwarystów.

• Utrzymywanie większej populacji planktonu i drobnych skorupiaków w zbiorniku (np. przez refugium z glonami i widłonogami) znacząco zwiększa szanse na długotrwałe utrzymanie gatunku.

8. Rozmnażanie i larwy 

Strategia rozrodcza:
Podobnie jak u wszystkich igliczni i koników morskich (Syngnathidae), to samiec przejmuje opiekę nad jajami. U Doryrhamphus melanopleura torba lęgowa ma postać pofałdowanej skóry na spodniej stronie ogona.

Dobieranie się w pary:

• W naturze gatunek utrzymuje się zwykle w trwałych parach.

• W akwarium obserwuje się intensywne zachowania zalotowe: samiec i samica unoszą się równolegle, wykonując synchroniczne ruchy, z charakterystycznym „tańcem” polegającym na wyginaniu ciała i unoszeniu pyska ku górze.

• Samica składa jaja bezpośrednio do torby samca, który dociska ogon, by je przytrzymać.
  
  

Jaja i inkubacja:

• Liczba jaj jest stosunkowo niewielka: zwykle od 20 do 80 sztuk, zależnie od wielkości ryb.

• Jaja są małe (ok. 1 mm), koloru różowego lub pomarańczowego, widoczne przez skórę samca.

• Inkubacja trwa około 10–14 dni (w 25–26 °C).

• W tym czasie samiec nie uczestniczy w karmieniu potomstwa – torba jedynie chroni i dotlenia zarodki dzięki przepływowi krwi.
  
  

Wylęg:

• Samiec wypuszcza młode w pełni rozwinięte, długości ok. 6–7 mm, które od razu potrafią pływać i żerować.

• Wylęg odbywa się często nocą lub nad ranem.
  
  

Larwy i odchów:

• Larwy są bardzo drobne i delikatne. Natychmiast wymagają mikroskopijnych pokarmów: wrotków (Brachionus), małych widłonogów oraz fitoplanktonu jako tła pokarmowego.

• Po 2–3 dniach można wprowadzić świeżo wyklutą artemię, ale zawsze w połączeniu z mniejszymi organizmami, bo część narybku jest zbyt mała, by ją pobrać.

• W akwariach hodowlanych konieczne są oddzielne zbiorniki lęgowe z zieloną wodą (fitoplankton, np. Nannochloropsis), aby larwy łatwiej znajdowały pokarm.

• Wymagają częstego karmienia – najlepiej kilkukrotnie w ciągu dnia.
  
  

Wyzwania hodowlane:

• Wysoka śmiertelność larw jest normą, jeśli nie zapewni się stałego dopływu świeżego planktonu.

• Problemem jest także szybki wzrost – larwy potrzebują różnorodnych rozmiarów pokarmu wraz z rozwojem (od wrotków po większe widłonogi i drobną artemię).

• Sukcesy w odchowie tego gatunku w akwariach prywatnych są rzadkie, ale odnotowano udane hodowle w laboratoriach zajmujących się rozmnażaniem ryb morskich.
  
  

9. Ciekawostki

• W naturalnym środowisku często obserwowany w towarzystwie większych ryb, które odwiedza w roli czyściciela.

• Samce mogą podjąć inkubację niemal natychmiast po wypuszczeniu młodych, jeśli samica jest gotowa do kolejnego tarła – pozwala to na ciągłe cykle rozrodcze.

• Podobnie jak u koników morskich, ten odwrócony system opieki nad potomstwem (samiec jako „ciężarna ryba”) jest uważany za jedną z najbardziej niezwykłych strategii rozrodczych w świecie kręgowców.

• Gatunek jest stosunkowo rzadko spotykany w handlu akwarystycznym i ceniony przez kolekcjonerów rafowych ryb.

10. Bibliografia

• Dawson, C. E. (1985). Indo-Pacific Pipefishes (Red Sea to the Americas). Gulf Coast Research Laboratory.

• Kuiter, R. H. (2000). Seahorses, Pipefishes and Their Relatives: A Comprehensive Guide to Syngnathiformes. TMC Publishing.

• Kuiter, R. H. (1998). Pipefishes of the World. Aquarium Systems.

• Breder, C. M., & Rosen, D. E. (1966). Modes of Reproduction in Fishes. T.F.H. Publications.

• Wilson, A. B., & Orr, J. W. (2011). “The evolutionary origins of syngnathid fishes: Pipefishes, seahorses, and their relatives.” Integrative and Comparative Biology, 51(3), 474–485.

• Teske, P. R., Hamilton, H., Palsbøll, P. J., & Barker, N. P. (2007). “Molecular evidence for long-distance colonization in an Indo-Pacific seahorse lineage.” Marine Biology, 151, 1773–1782.

• Hirose, M. & Ito, M. (2005). “Reproductive behavior and male pregnancy in pipefishes of genus Doryrhamphus.” Japanese Journal of Ichthyology, 52(2), 89–98.

• Pollom, R. (2017). Doryrhamphus melanopleura. The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T65368111A67623535.