Gerhagen

Op 26.08.1622 werd vergunning afgeleverd om, na beëindiging van het twaalfjarig bestand (1609-1621), de in onbruik geraakte schansen van de Reydt en Schoot opnieuw bruikbaar te maken en nieuwe schansen op te richten in Engsbergen en Gerhagen (?).

De benaming Gerhagenschans komt slechts één keer voor in een verkoopakte uit het begin van de 18de eeuw. Een perceel in de buurt was door de dorpschirurgijn ‘meester’ Frederik de Vivi door erfkoop van de gemeente verkregen. Zijn zoon Jan de Vivi verkocht het land in 1701 aan kapelaan Hugo Broekhoven voor 50 gulden of 10 dukaten. Het gebied grensde aan drie zijden aan gemeente-eigendom en ten noorden aan ‘Therhaegense scansse’. De koper mocht het land binnen de vesten gebruiken.

Gezien Gerhagen nochthans slechts een kleine entiteit vormde en geen echt gehucht, en er verder geen duidelijke verwijzingen zijn naar deze schans blijft er enige twijfel. Ook in de herinnering van oudere personen blijkt er geen link te zijn naar een vroegere schans.

Op 19de-eeuwse kaarten (zoals de Atlas der buurtwegen uit ca.1841), is de omgrachting van het perceel, waar de schans op gelegen was, nog zichtbaar. Op de Topografische kaart Vandermaelen (1846-1854) wordt de ingang van de schans langs de noordwestelijke kant gesitueerd. Ter wordt wel een structuur teruggevonden die overeenkomt met deze van de schansen. Een deel van de oude grachten is nu nog openbaar domein.

LIGGING: langs de jagersweg, schuin tegenover de woning van de huidige pachter, niet ver van de Sparrenweg

Kaart: situering van de schans tov. het gehucht. Uittreksel uit de Atas der Buurtwegen (1846).

Satellietbeeld : situering van de schans in het huidige landschap.

Kaart rechts: militaire kaart Vandermaelen (1851) met weergave van een schans.

Foto: In het Loois Archief en Documentatiecentrum is een maquette ten toon- gesteld gemaakt naar de schans van Gerhagen. De grachten, wallen en ophaalbrug zijn mooi weergegeven. Te bezichtigen onder het gemeentehuis op de eerste zaterdag en derde donderdag van iedere maand.

Vandertmaelen, 1851.

Van de schikking van de huizen of schutsels op een schans is niets echt geweten. In de voorstelling van C. Lowis (landmeter van Averbode: 1650-1680) zijn de schansen vol gepropt met kriskras door elkaar staande minibouwsels.

Op een aantal schansen werd de kavelverdeling op een bepaald ogenblik omgezet in eigendom. Dit komt voor in de Atlas der Buurtwegen bij de schansen van Paal, Heusden, Koersel, Vurten, Mellaar... In al deze voorbeelden zijn de schansperceeltjes uitgelijnd langs doorgangsweggetjes.

Een verwijzing naar een opstelling in kringvorm rond een groot binnenplein werd tot op heden nergens terug gevonden.

Normaal was er ook een wat belangrijker schanshuis dat werd bewoond als permanente bewaking van de schans. Daarnaast was een bakhuis en een opslagruimte voor wat voedsel. Een waterput moest zorgen voor drinkbaar water.

EXTRA FOTO'S

Google+

BIBLIOGRAFIE & INFO:

  • Schansbrochure Archeologiedagen - De Merode - 2022