Broekkantschans - Dorperbroekschans

HISTORISCH:

In 1568 was Willem van Oranje nog maar nauwelijks de Maas overgestoken, of zijn soldaten gingen al te keer in de kerk van Opglabbeek (Ubachs, 2000). De streek had in de eerste jaren van de Tachtigjarige Oorlog blijkbaar veel te duchten. In 1583 en 1584 moesten de inwoners van Opglabbeek naar Bree vluchten. In 1588 staken vrijbuiters en straatrovers huizen in Opglabbeek in brand. Tussen 1588 en 1590 waren de inwoners van Opglabbeek ‘wel den halven tijd’ naar Bree, Maaseik, Stokkem en de commanderij van Gruitrode gevlucht. De mensen lijken wel meer niet dan wel in hun dorp te vertoeven (Molemans en Mertens, 1984). Aangezien de bevolking ‘duer dese langduerighe orlogen eende degelijcx ruijten ende roeven van het crijchsvolk soe van d’eene als d’andere zijde, gecomen zijn in goote elendicheijt ende aermoede gemerck zij wijt geseten van enighe steeden om aldaer met hunne beesten ende meubels moghen vluchten…‘ kregen ze op 26 juni 1603 van prinsbisschop Ernest van Beieren toestemming om nabij het dorp ‘sterck te maecken zekere vlecke ende motte… bij maniere van een schantze oft fort..’ (Hansay, 1931; bijlage 1). In deze schans konden de inwoners vluchten met hun vee en bezittingen. De Prinsbisschop nam de schans in zijn hoge bescherming. Circa 41 gezinshoofden verwierven in 1603 een plaats op de schans. Dit komt overeen met ongeveer 225 inwoners, nagenoeg het gehele dorp (Molemans & Mertens, 1984). Toch blijkt dat men ook op de schans zelf niet compleet veilig was. Toen de Lorreinen op Goede Vrijdag 1651 Opglabbeek binnenvielen, hielden ze ook op de schans flink huis en gingen alle bezittingen verloren (Wassink & Nouwen, 2008). (RAAP-rapport, 2009).

Het schansreglement van Opglabbeek is grotendeel bewaard gebleven. Hieruit blijkt dat al relatief snel na de goedkeuring, op 30 juni 1603, met de bouw van de schans werd begonnen (Hansay, 1931). Vier bouwmeesters werden aangeduid die de inkomsten en uitgaven beheerden en hierover rekenschap moesten afleggen. Ze blijven in functie tot het werk voltooid is. Uit het schansreglement kan opgemaakt worden dat op de schans wallen aanwezig waren. Ook latere burgemeestersrekeningen geven een idee van enkele bestanddelen van de schans. In 1637 had de steenmetser de schans ‘gesteywecht’ (geplaveid?; Molemans & Mertens, 1984). In 1672 werden nog herstellingen uitgevoerd aan het ‘lappen’ van de brug, reparatie van de ‘rinbomen’ (grachtbomen) en de aankoop van bomen voor herstellingen aan de brug. In 1673 werd nog een schanshuis ‘getimmerd’ (Molemans & Mertens, 1984). Verder kunnen we nog wat informatie halen uit de historische gebeurtenissen. In 1651 staken de Lorreinen op de schans 19 huisjes in brand hetgeen wil zeggen dat er toen minstens 19 ‘plaetsen’ bestonden (Wassink & Nouwen, 2008). (RAAP-rapport, 2009).

KARTOGRAFISCH: (Google+ )

• Kaart: Ferraris. Ten zuid-oosten van het centrum bevond zich de schans en verschilldende schansvijvers.
• Kaart: vergelijkbaar beeld maar uit de atlas der buurtwegen. Verdergaand op de weergave zou men een dubbele wallengordel kunnen vermoeden.
• Kaart: detailbeeld van de schans (Atlas der Buurtwegen)
• Kaart: uittreksel uit de militaire kaart Vandermaelen (1851) met weergave van de schans.
• Satellietbeeld: de vermoedelijke schanslocatie is omcirkeld. Het lijkt alsof de schans zelf wat bruin-groener is getint, terwijl de grachten (met 'flessenhals' zelf donkerder groen overkomen. Ter plaatse lijkt het een gewone weide zonder verdere sporen. In de westelijk gelegen percelen bevinden zich wel diverse grachten en vijvers. Maar in hoeverre zijn dit nog restanten van de toenmalige situatie?
• Overname kadasterplan 1998 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).
• In 2009 werden 7 schansen onderzocht door het Archeologisch Adviesburo RAAP in opdracht van het agentschap R.O. Vlaanderen. De resultaten van de meetgegevens zijn hier weergegeven. Het ganse rapport vindt je hier terug (doss. 1977: RAAP-onderzoek naar 7 schansen: verslag + schema's).
• Kaart: visualisering van niveaus.
• Snede: Z-O snede
• Snedes: N-Z snede (in twee delen)
• Uittreksel uit het digitaal kadasterplan van 2012. De vroegere schans bevond zich op de percelen 878a en 878b/2. Perceel 876b is het noord-oostelijk deel van de schansgracht. Het zuid-westelijk deel dat iets hoger lag is niet meer als dusdanig opgesplitst. Op de percelen 879c, 879d en 880m6 bevonden zich de aansluitende vijvers. De schans sloot aan op de Schansstraat. Er zijn op dit plan geen verdere rechtstreekse verwijzingen (buiten het halve gracht-perceel) meer naar de voormalige schans.