Xéneros literarios

A palabra «xénero» procede do latín genus, “xénero, clase, especie”. En literatura, como noutros campos, o xénero é un criterio que permite a distinción e a clasificación: xénero é cada unha das categorías en que se poden agrupar obras que participan dunhas características esenciais e que se ateñen a unhas regras comúns.

Pero ás veces un xénero pode elixir diversas formas para expresarse, como a filosofía, que pode ser atopada en prosa ou verso. Outras, un xénero como a Épica pode converterse nun vehículo de transmisión de contidos científicos, un obxectivo que en principio non estaba na finalidade dos textos épicos.

A influenza grega

A literatura latina desenvolveuse desde os seus comezos, alá polo século III a.C., nun ambiente impregnado de helenismo, de tal xeito que a influencia de modelos gregos é perceptible nas obras latinas de todos os xéneros literarios.

A influencia grega estivo presente na sociedade romana desde a época dos reis etruscos (séculos VII-VI a.C.), pero non sempre foi directa nin se lle deu a mesma acolleita. Para a plebe romana o influxo grego era antigo e estaba moi enraizado na linguaxe, nos costumes ou na relixión, como resultado das relacións comerciais e do trato con escravos helenizados. No caso da nobreza, o helenismo penetrou durante os séculos III-II a.C. de xeito artificial, como un refinamento que acompañou os refugallos de guerra das cidades gregas de Italia e das potencias helenísticas orientais, e calou tan fondo que as familias nobres non tiñan reparos en facer que os seus fillos fosen educados por pedagogos gregos traídos como prisioneiros.

Creouse unha nobreza filohelena, pero fronte a ela houbo sectores que por orgullo preferían manterse afastados das formas de vida gregas, dos intereses comerciais e da relación cos vencidos. Con todo, pese ás sospeitas que espertaba e as diversas reaccións conservadoras, triunfaron os intereses políticos e económicos e o helenismo acabou por impoñerse, á vez que o coñecemento da lingua grega fíxose xa indispensable.

A literatura latina naceu como unha manifestación máis dese helenismo asimilado conscientemente entre a aristocracia dirixente. Aínda que se seguiron os prototipos gregos, as tendencias itálicas non chegaron a desaparecer nas obras dos autores latinos e serviron para dar un selo propio ás dignas imitacións da arte dos gregos, que en ocasións chegaron a superar.

Os autores latinos sentiron o desexo de opoñer á cultura grega unha cultura «nacional», por máis que fose elaborada a semellanza daquela. No entanto, é un erro tachar aos romanos de pouco orixinais, porque a  orixinalidade só se considerou criterio para a creación estética desde fins do século XVIII. 

Na Literatura Latina, convencionalmente, distínguense os seguintes xéneros literarios.

Sen embargo, hai que ter en conta que toda clasificación é relativa, e, aínda con esta distinción, hai moitas obras que poderían encaixar noutros xéneros diferentes ó que pertencen. Todo depende do criterio empregado á hora de facer dita clasificación.

Por exemplo, un texto de Cicerón podería embarcarse na epistolografía, pola súa forma, ou ben na filosofía, polo seu contido.

A Fábula Togata

É un tipo de comedia clásica romana.

En contraposición á fábula paliata, que partía da tradución e adaptación dunha comedia nova grega, a 'togata' tiña orixe romana porque usaba personaxes, lugares e costumes romanos, e o seu nome débese a un atuendo, en paralelismo ao que ocorre coa paliata (de pallium, unha vestimenta típicamente grega): á toga, unha peza de vestir propia dos romanos.

Estímase que o máximo cultivo ou apoxeo da fábula togata deuse entre o 218 e o ano 77 a. C. Non tivo demasiado éxito entre os romanos.

Traxedia

A traxedia é unha forma dramática cuxos personaxes protagonistas vense enfrontados de xeito misterioso, invencible e inevitable, contra o destino ou os deuses. En Roma a traxedia non acadou demasiado éxito, as obras normalmente líanse e non soían ser representadas. Había dous tipos: a Fabula crepidata e a Fabula praetexta.

A oratoria é a arte de falar diante dun auditorio (ars dicendi) coa finalidade de agradalo e persuadilo nalgún sentido. O orador (orator) é o artífice (artifex), quen elabora e pronuncia o discurso (oratio). O coñecemento e dominio das regras desta arte, denominadas no seu conxunto retórica (rhetorica), é a elocuencia (eloquentia). O orador debe ser, pois, un experto na arte de falar (dicendi peritus).

Posidonio de Rodas, mestre de Cicerón, incluiu a retórica entre as chamadas artes liberais, que eran sete: retórica, dialéctica, gramática, música, aritmética, xeometría e astronomía. As tres primeiras pasaron á Idade Media agrupadas co nome de trivium, e as catro restantes, co de quadrivium.

A retórica floreceu nas cidades democráticas de Grecia no século V a.C. Foron os sicilianos Córax e Tisias quen elaboraron as primeiras teorías sobre as técnicas expositivas útiles para o orador. Esas teorías foron desenvolvidas polos sofistas Protágoras e Gorxias, e máis tarde sistematizadas por Aristóteles na súa Ars rhetorica. As escolas de retórica espalláronse polas cidades máis importantes do mundo grego.

A conquista no século III- II a.C. do sur de Italia e illa de Sicilia (Magna Grecia) permitiu aos romanos coñece-la cultura grega.

Autores principais e épocas

Anteriores a Cicerón (século III-II a.C)

Entre outros destacaron:

• Marco Porcio Catón (234 a. C. - 149 a. C.) nacionalista sen concesións e inimigo de todo o grego, representa a «conciencia moral» da sociedade do seu tempo.

• Escipión Emiliano  (185 a. C. - 129 a. C.) e o seu círculo representan a impregnación da cultura romana pola grega.

Pero tamén se podería falar de outros como César (100 a. C-44 a. C.) e Marco Antonio ( 83 a. C.- 30 a. C.), contemporáneos de Cicerón.

Cicerón (s I a. C.)

• Marco Tulio Cicerón, (106 a. C. -  43 a. C.) en latín Marcus Tullius Cicero, foi un xurista, político, filósofo, escritor, e orador romano. É considerado un dos máis grandes retóricos e estilistas da prosa en latín da República romana.

Posteriores a Cicerón (s. I d.C)

Entre outros destacan:

• Marco Fabio Quintiliano  ( 35 d. C – 95 d. C) que naceu en Hispania e estudou en Roma, onde abriu unha escola de retórica. É o máis importante educador de Roma, deixounos, co seu Institutio oratoria, o tratado de retórica máis completo de toda a antigüidade.

• Cornelio Tácito   (55 d.C.-120 d. C) no seu Dialogus de oratoribus, preocúpase da decadencia da oratoria.

A palabra grega ἔπος significa “narración”. A poesía épica é aquela que narra as fazañas de heroes históricos ou lendarios. Por este motivo, tamén recibe o nome de poesía heroica. 

A épica como xénero literario xorde da admiración que o poeta sente ante personaxes de influencia colectiva, por oposición á lírica, que nace da necesidade de expresar sentimentos amorosos de tipo persoal. Neste xénero, normalmente o autor non acostuma adoptar unha posición obxectiva, porque recolle fazañas de heroes propios da súa cultura e demostra a admiración que lles profesa. 

A súa orixe

Na maior parte das culturas, a épica comezou sendo oral e cantada, feito que non se produce no caso da épica latina. 

A forma

Sempre está escrita en verso e emprega unha versificación maxestosa e lenta. Así, nas literaturas grega e romana, os poetas servíronse do hexámetro. 

O tema

Normalmente, a épica canta as victorias e as fazañas dos seres heroicos máis recoñecidos por unha comunidade. Na épica grega, modelo da latina, narráronse as fazañas e aventuras dos heroes gregos e troianos que se enfrontaron na guerra de Troia (A Ilíada e a Odisea).

Figuras heroicas

Encarnan os valores morais e as actitudes sociais máis prezados pola cultura que os creou. 

Figuras retóricas

Sendo a épica un xénero de tradición oral, utilizábanse unhas fórmulas (Apolo, que fere de lonxe), que lle permitían ó rapsoda (o que relataba o poema épico) unha mellor memorización do texto. Adoitan ser versos enteiros ou partes de verso que se repiten sobre un mesmo esquema métrico, e que serven como epítetos que caracterizan personaxes humanos ou divinos. 

Tamén os símiles ou as comparacións, moi frecuentes neste tipo de obras, indican o paso dun episodio a outro e imprímenlle plasticidade e viveza á narración, ademais de relaxar a atención tras momentos dunha tensión especial (narración dun combate, por exemplo).

Antecedentes

Grecia (literarios): Homero e Hesíodo. 

Roma (preliterarios): Antes dos finais do século II, que é cando aparecen os primeiros poemas épicos, poden rastrexarse indicios do que logo será a gran poesía épica. 

• Carmina convivalia: Son os máis claros precedentes da poesía épica. Era costume nos primeiros séculos de Roma cantar, ao final dos banquetes, con acompañamento de frauta ou sen el, clarorum uirorum laudes atque virtutes, é dicir, as glorias e as valorosas fazañas dos antepasados ilustres.

• Carmina triumphalia: Eran cantos de soldados, onde se celebraban neles as fazañas do xeneral e as súas propias na guerra.

• Neniae: Nas honras fúnebres de personaxes ilustres, os parentes nun principio, e logo mulleres contratadas para iso, as praeficae ou plañideiras, recitaban unha fúnebre melopea co eloxio do defunto, das súas virtudes e dos seus feitos heroicos.

• Elogia: Son inscricións funerarias en verso, en eloxio dun defunto.

Etapas

1. Época arcaica (III – II a.C): Livio Andrónico: Tradución da Odisea

2. Época clásica (I a.C. – I d.C.): Virxilio: A Eneida, na que presenta a fundación de Roma, cunha orixe mítica relacionada coa destrución de Troia, para poder outorgarlle unha orixe gloriosa. Eneas, príncipe de Troia, é capaz de escapar da súa destrución e, despois dunha longa viaxe polo mar Mediterráneo, chega ata Roma. Os seus descendentes, Rómulo e Remo, serán os que funden a cidade.

3. Época posclásica (I. d.C.): Silio Itálico: Púnica, poema que conta a Segunda Guerra Púnica entre Roma e Cartago, desde o abandono de Eneas a Dido; Lucano: A Farsalia, primeira obra épica que non inclúe ningunha intervención dos deuses, polo que recibiu numerosas críticas acusándoo de que non era un poeta, senon un historiador.  Conta a guerra civil que empezou no 49 a. C. e finalizou catro años más tarde entre os partidarios de Xulio César e os membros máis conservadores do Senado.

A poesía didáctica, que pode ser considerada un subxénero dentro da Épica, tamén coñecido como épica científica, é a expresión en hexámetro dactílico de contidos científico-técnicos coa finalidade de instruír. É posta en dúbida como xénero pero a popularidade acadada en Roma fixo que se estudie separada da épica. 

Autores:

• Lucrecio: De rerum natura; Proclama a realidade do home nun universo sen deuses e intenta liberalo do seu temor a morte.

• Virxilio: Georgica; Cuxa intención e glosar e informar sobre as labores agrícolas, ademais era unha loa da vida rural.

• Horacio: Ars Poetica; Ensalza os modelos gregos como modelos e proporciona consellos técnicos aos poetas novatos.

• Ovidio: 

  • Fasti; Nesta obra Ovidio trata de ilustrar o calendario romano explicando a orixe do nome dos meses, das festas e as características astronómicas de cada momento.

  • Ars Amandi; Facilita unha serie de consellos sobre as relacións amorosas: dónde atopar as mulleres, cómo conquistalas, como manter o amor, etc.

  • Medicamina faciei femineae; Ovidio defende o uso de cosméticos e proporcioa cinco recetas para tratamentos faciais.

  • Remedia Amoris; Este poema ten como obxectivo enseñar, en particular a homes xoves, como evitar a idealización da muller amada e procurar axuda en caso de que o amor traia desesperación e desgraza.

Falando de xénero literario, a sátira (satura), trátase quizá do único non importado de Grecia. Na obra de Quintiliano (Instituto oratoria, X, 2, 93) podemos atopar unha frase que di: "Satura quidem tota nostra est", é dicir,  A sátira é toda nosa.

Este xénero literario foi inventado por Lucilio na segunda metade do século II a.C., e a falta de documentos anteriores lévanos a impoñer que os autores principais deste xénero en Roma foron Horacio, Persio e Xuvenal. Tiveron influenzas da Comedia Antiga, xa que podemos atopar rasgos como o de nomear a personaxes vivos ou mortos, que se convertían nos protagonistas das bromas e chistes fronte ao público, así como da chamada poesía de escarnio helenística ou silografía, coas súas diatribas político-culturais. 

Dende o punto de vista filolóxico, o termo "satura" presenta un amplo abano de significados, pero principalmente significa burla ou mofa.

E etimoloxicamente deriva de "satur", que en latín arcaico podíase denominar a un prato que consistía nunha mestura de ingredientes ou ben un prato con ofrendas de frutos diversos para os deuses.

 Pertencen á epistolografía todas aquelas obras escritas en forma de carta.

Tratábanse temas de contido variado: a filosofía, a poesía didáctica, un tratado de poética…

Características:

• • Permitía coñecer feitos históricos e o latín vulgar empregado entre dous amigos

  • Non se elaborou unha teoría sobre a arte da epistolografía, a excepción de pequenos apartados nos tratados de Retórica.

Tipos de cartas

• • Carta privada: estas cartas non tiñan como obxectivo ser publicadas.

  • Carta pública: están dirixidas a un público amplo, e tratan sobre temas xerais.

  • Carta oficial: o seu obxectivo era establecer unha relación oficial entre individuos ou comunidades.

  • Carta aberta: expóñense propias conviccións morais, políticas ou sociais, e están dirixidas e un público amplo, a quen se trata de influír.

  • Carta doutrinal ou científica: trata sobre cuestións morais, filosóficas ou científicas.

  • Carta proemio ou de dedicación: trátase dunha introdución a unha obra literaria, na que se menciona o destinatario da mesma.

  • Carta poética: cultivouse moito en Roma. Eran epístolas en verso de conido variado e dirixidas a un personaxe determinado. As máis importantes son as de Horacio e as que Ovidio escribe dende o desterro.

Autores

• Ovidio: Heroidas (cartas de amor escritas e dirixidas ós seus amados polos personaxes femininos da literatura e da mitoloxía), Epistulae ex Ponto e Tristia (obra escrita en catro libros para ilustrar a tristeza e a desolación lonxe de Roma).

• Cicerón: Foi o máximo expoñente deste xénero.  Conservamos unhas 900 cartas súas. Obras: Epistulae ad familiares, ad Atticum, ad Quintum fratrem, ad Marcum Brutum.

• Séneca: Cartas a Lucio (un importante tratado sobre filosofía e a dirección espiritual)

• Plinio o Xove: a súa obra (10 libros) aportou moitos detalles sobre a época: paisaxes, vida social, cuestións educativas. Mantén cartas co emperador Traxano sobre temas de goberno.

Unha novela é un relato extenso en prosa sobre temas ficticios. Este xénero apareceu en época moi tardía (a comezos de nosa era), foi pouco cultivado en Grecia e en Roma e sempre tivo un carácter secundario. A novela afastábase demasiado dos cánones clásicos e satisfacía a un público que desexaba evadirse con este tipo obras que, ao dicir de Macrobio, eran pura diversión. Na Antigüidade non houbo un término específico para referirse ao tipo de obra que hoxe chamamos «novela»; os gregos chamárono mýthos, historía ou mythistoría, termos que os romanos adaptaron como mythus, historia e mythistoria.

A novela non está tan estrictamente delimitada desde o punto de vista formal e temático como os outros xéneros considerados «clásicos». A súa orixe é moi incerta, pero puido xurdir a partir da fusión de elementos tomados doutros xéneros, algúns dos cales xa estaban en decadencia: os relatos épicos, que proporcionaron a base narrativa; o mimo, que aportou a variedade de temas, os efectos burlescos, e ata eróticos; a fábula milesia, tipo de relato popular curto que resaltaba tamén os aspectos licenciosos; a sátira menípea, coa súa mestura de prosa e verso e o seu espírito caricaturesco; e a diatriba filosófica da escola cínica, exercida polos oradores peregrinantes, cos seus artificios retóricos, as súas anécdotas e a súa unión do serio e o burlesco. Todos estes elementos repártense en desigual medida na novela grega e na latina, segundo veremos.

As viaxes están sempre presentes xa que os personaxes están en contínuo movemento. As aventuras vincúlanse a miúdo cun motivo relixioso (Príapo, Isis, etc.)

 A novela grega

As novelas gregas axústanse a un modelo no que se combinan o relato de amor co de viaxes e aventuras fantásticas, de modo análogo ao das novelas bizantinas de épocas posteriores: dous mozos que viven o seu amor nun ambiente idílico sofren moitas peripecias: separacións, raptos, naufraxios, guerras, viaxes a países exóticos, etc. A este patrón corresponden as obras Dafnis e Cloe de Longo (s. II-III d.C.?), considerada como precedente da novela pastoril, e Teáxenes e Cariclea (tamén chamada As Etiópicas) de Heliodoro de Emesa (s. III d.C.).

Outro autor grego, Luciano de Samosata (125-192 d.C.), acentúa o elemento fantástico ata o disparate na súa Historia verdadeira, na que narra insólitas aventuras de personaxes que chegan a alcanzar ata a lúa.

Novela latina: O Satiricón de Petronio

Petronio é o autor a quen se atribúe a composición da novela titulada O Satiricón. Aínda que a cuestión sobre a identidade deste personaxe segue aberta, e hai quen o sitúan en data tardía (s. III d.C.), imponse a opinión de quen consideran que se trata do Petronio (c. 27-66 d.C.) que viviu en época de Nerón e foi chamado Arbiter elegantiarum, ao cal refírese o historiador Tácito, describíndoo como un home refinado e orixinal.

Este Petronio foi amigo de Nerón e, acusado como Séneca e Lucano de participar nunha conxura para matar ao emperador, suicidouse.

O Satiricón, cualificado como novela polo seu carácter narrativo e a súa estrutura aberta, compoñíase de vinte libros, dos cales consérvanse os libros XV e XVI e fragmentos do libro XIV.

O argumento dos fragmentos conservados é o seguinte:

A acción iníciase na cidade de Campania. Encolpo é un individuo bohemio que vai en busca do seu namorado Ascilto, e atópao en compañía de Xitón, un mozo polo que ambos rivalizarán; logo úneselles outro compañeiro de aventuras, Agamenón, e todos xuntos diríxense a unha cea en casa dun novo rico, onde ten lugar o pasaje máis coñecido da obra, o banquete de Trimalción. Logo Encolpio atoparase co poeta Eumolpo, que lle contará unha historia e recitaralle un poema sobre Troia. Encolpio, Xitón e o poeta deciden embarcarse para fuxir de Ascilto, pero o barco naufraga preto da cidade de Crotona; alí Eumolpo finxirase un home adiñeirado, pero doente e sen herdeiros, para aproveitarse dos cazadores de herdanzas.

Novela latina: O Asno de Ouro de Apuleio

Apuleio (124-180 d.C.) era norteafricano, nacido na colonia de Madaura, en Numidia. A súa variada obra reflexa o barroquismo propio da época dos antoninos e a formación retórica que recibira en Cartago, Atenas e Roma. Cultivou a filosofía (dicía ser platónico), a gramática e a retórica (chegou a exercer de avogado) interesouse polas relixións orientais, os cultos mistéricos e a maxia (foi acusado de feiticería, aínda que resultou absolto).

Da súa obra destaca a novela O Asno de ouro (Asinus aureus) chamada tamén Metamorfose. A cuestión da orixinalidade desta obra segue aberta. Ao parecer Apuleio inspirouse nun relato curto, Lucio ou o asno, do autor grego Lucio de Patrás, de quen Luciano de Samosata fixo tamén un resumo. No entanto, Apuleio introduce novidades no argumento dos autores gregos: insire varias novelas breves na narración orixinal e pon un final no que a deusa Isis intervén ex machina para salvar ao protagonista, elementos que non están no texto grego.

A novela conta en primeira persoa as peripecias de Lucio, un mercador corintio que se atopa viaxando por Tesalia e que se converte accidentalmente en asno, conservando, con todo, a súa alma humana.

Coa figura de asno entra ao servizo de distintos amos, coma se dunha novela picaresca tratásese: bandidos, comerciantes, soldados, falsos sacerdotes, escravos, etc. Aínda que non ten o don da palabra, Lucio observa e describe todas as capas da sociedade de modo vívido e realista.

A prosa como medio de expresión da divulgación científica, a compilación técnica ou a erudición.

A súas características son a procura de claridade e concisión, a precisión terminolóxica e frecuentes neoloxismos, en especial do grego, emprego de sustantivos abstractos e usos morfo-sintácticos propios do latín vulgar.

Autores

• Plinio o vello, (Como 23 d.C.-Catellmare 79 d.C.)., morreu víctima da súa curiosidade científica, ao mirar a erupción  do volcán do Vesubio, que asolagou as cidade de Pompeia e Herculano. (s. I d. C.) A súa obra, Naturalis Historia, constitúe un auténtico tratado enciclopédico da Antigüidade, xa que abarca diversos temas da ciencia.

• Vitruvio (90 a.C.-20 d.C.) foi un arquitecto romano. A súa obra trata de temas artesáns de arquitectura. Fai louvanza a Augusto, por considerar o seu oficio máis ca o de un artesán. (s. I a. C.) De architectura (obra de referencia para os artistas do Renacemento)

• M. T. Varrón (Rieti 116-27 a.C.) foi un militar romano orixinario da clase ecuestre. Polígrafo, erudito. Conservamos enteira a obra De re rustica (tópicos de agricultura) e fragmentariamente De lingua latina (estudio lingüístico do latín: etimoloxía, morfoloxía, sintaxe). A el debémoslle os conceptos de flexión ou derivación.

 Xénero menor poético que consiste nunha composición curta, de ficción, cuxos personaxes son animais.

As súas características son o emprego do senario iámbico e o seu carácter alegórico, xa que están escritas xeralmente en verso e os personaxes que interveñen ou dialogan son, xeralmente, animais. Ten elementos satíricos, burlescos e afán moralizante, constitúe unha reivindicación burlona do pobo fronte aos privilexiados. Trátase dun xénero que xorde como reacción á poesía de ton elevado e solemne, ás veces formulado de forma expresa. Os seus personaxes son seres vulgares e insignificantes cos que se pretende ensinar algo moral ou útil. É o que coñecemos como moralexa. 

A orixe de estos relatos é remoto e probablemente debe relacionarse coa literatura oriental. O papel das fábulas de animais na India e nas culturas de Mesopotamia é coñecido desde fai tempo. Seguramente os xonios, habitantes das colonias gregas de Asia Menor, foron quen actuaron de intermediarios na transmisión de esta tradición á súa propia cultura, a cal, desde época moi temperá, recolleu algunhas destas historias dentro de obras literarias pertencentes a outros xéneros. Ata o s. VI a.C. as fábulas non acadarían a  categoría de xénero na literatura grega, grazas á figura de Esopo, un persoaxe de características semimíticas e cuxa vida está chea de lendas de dudosa autenticidade: por el, a fábula de animais denomínase «fábula esópica».

Fedro

Viviu no século I d.C., probablemente ata o reinado de Nerón. No seu tempo foi case ignorado e os poucos datos que temos sobre a súa vida foron entresacados da súa propia obra. Compuxo una extensa obra que, baixo o título de Fabulae Aesiopeae, agrupa cento 23 fábulas organizadas en cinco libros. 

Aínda que inicialmente a súa intención era reproducir os textos de Esopo, paulatinamente iría introducindo referencias máis ou menos directas a sociedade romana do seu tempo, con frecuencia marcadas por un tono decididamente crítico, dirixido especialmente cara quen ostentaban o poder.

No seu cuarto libro encontramos a fábula "De vulpe et uva" (a raposa e as uvas)

Recursos sobre Fedro na rede

• Textos completos de Fedro en Latín

• Fábulas escogidas (Biblioteca Virtual Cervantes)

• Fábulas de Fedro con tradución italiana

• Fábulas de Fedro con tradución inglesa e axuda gramatical e vocabulario en noDictionaries

• Ilustracións das fábulas de Fedro (Flickr)

Agrúpanse neste xénero todas as composicións poéticas que expresan emocións e sentimentos e teñen un enfoque persoal e subxectivo.

O nome deriva da palabra grega λυρικός, que era un instrumento musical de corda co que se acompañaban os poetas.

Aínda se poden percibir nos nomes das composicións poéticas as reminiscencias musicais do inicio: balada, de bailare (“bailar”); soneto, de sonitus (“son”, “nota musical”); oda, de οδέ (“canción”); salmo, de ψαλμους (“música de arpa”)

Entre os romanos, sobresaliron na lírica Horacio e Catulo.

Entre os subxéneros da lírica destacan:

A égloga

Nunha paisaxe idílica, rodeados dunha natureza idealizada, uns pastores dialogan sobre temas xeralmente amorosos; tamén rivalizan para demostrar quén é mellor músico e poeta. Neste subxénero sobresae Virxilio.

A elexía

Na literatura grecolatina, o criterio que definía a elexía non era fundamentalmente temático senón formal, considerábase elexía a calquera poema composto no metro elexíaco, que alterna un verso hexámetro e outro pentámetro, o que se coñece como dístico elexíaco.

Seguindo modelos gregos, nos que a elexía servía para tratar temas sociais e políticos, os autores latinos introduciron outros temas referidos ó amor, á vida e á morte.

Catulo, Tibulo, Propercio e Ovidio son os máximos representantes.

En xeneral asociouse á temática amorosa, sendo os poetas elexíacos latinos Tibulo e Propercio exemplos de poetas eminentemente eróticos. 

O epigrama

É unha composición poética que expresa un só pensamento festivo de forma inxeniosa.

Destaca Marco Valerio Marcial, coa súa obra Epigramas, que se compón de quince libros de versos.

A oda

É unha composición de tema elevado a través da cal o poeta expresa os seus sentimentos e as súas reflexións sobre asuntos relacionados coa vida, a natureza, con algún personaxe relevante dunha época...

• Horacio é o poeta máis destacado. 

Xénero en prosa. Ás veces en forma dialogada ou en forma de carta.

É o estudo dos problemas fundamentales acerca de cuestións como a existencia, o coñecemento, a verdade, a moral, a beleza, a mente e a linguaxe. Este xénero tamén abrangue outros temas, que hoxe consideraríamos ensaios políticos, como poden ser o caso de De Republica ou De legibus, ambas obras de Cicerón.

Cómpre destacar dous autores: Séneca e Cicerón. Dúas obras de Séneca son Da felicidade e Cartas a Lucilio. A primeira obra presenta o pensamento moral do propio Séneca, e a segunda 124 cartas dirixidas a Lucilio, por entonces procurador romano de Sicilia. Algunhas das obras filosóficas de Cicerón son: De Republica, De legibus, De Senectute, Tusculanae disputationes, etc.  

Sen embargo, estes autores tamén trataron outros xéneros: no caso de Séneca a traxedia e, Cicerón, a Oratoria e a Epistolografía.

Fragmento de Laelius de amicitia de Cicerón de The Latin Library e da República tamén de Cicerón.

Naceu en Roma como imitación dos historiadores gregos. É un xénero literario no que se narran os sucesos da historia cunha linguaxe fermosa.

A partir do século V a.C comezouse en Grecia a facer referencia a feitos acontecidos nun pasado máis ou menos próximo, pero desvinculados das tradicións épicas.

A historiografía nace con Heródoto (484-420 a.C) e Tucídides (465-395 a.C), os primeiros historiadores da Antigüedade. Polibio, que foi levado como refén a Roma no 168 a.C, sería quen introduciría o xénero da historiografía, co cuño grego, en Roma.

A historiografía grega presentaba unha visión do mundo racionalista. A partir de Polibio a historiografía romana afastouse desa visión grega da historia, xa que non lles importaba o "porqué" senón o "para que", e intentaban atopar no pasado unha xustificación do seu poder presente.

A época Arcaica ( III-I a.C.) 

• Os primeiros analistas, que escriben en grego, como: Fabio Pictor, e L. Cincio Alimento.

• Catón coa súa obra Origenes (Orixe), el foi o primeiro en escribir unha obra histórica en Latín.

• Analistas posteriores, que xa escriben en latín, como: Casio Hemina, Mucio Escévola, Valerio Antias e Claudio Cuadrigario

A época clásica ( I a.C - I d.C.)

• Xulio César que escribe as razóns das súas acción. A súa obra é : Comentarii de bello gallico e Comentarii de bello civili , chamadas Comentarii,  como nome xenérico.

• Salustio, destacan obras como : Catilina (Bellum Catilinae ou CatiIina,  Iugurtha (Bellum lugurthinum) e Historias (Historiae).

• Cornelio Nepote escribiu De viris illustribus,  De excellentibus ducibus, unha Vida de Catón o Vello e unha Vida de Ático.

A época post Clásica (I d.C)

• Suetonio. Obras : De viris illustribus, e completa De duodecim Caesarum vita (Vida dos doce Césares).

• Cornelio Tácito cultivou a biografía con De vita et moribus Iulii Agricolae, escribiu tamén Germania, Historiae (parcialmente conservada) e Annales.

• Tito Livio na súa obra, Ad urbe Condita, pretende narrar a historia interior e exterior de Roma, dende a súa fundación ata a morte de Augusto.

A época decadente ( S.II-IV d.C)

• Floro: escribiu dous libros da producción de Tito Livio.

• Eutropio: escribiu Breviarium ab urbe condita, outro resumo da obra de Livio