A Épica

A palabra "épica" vén do latín epos ("poema heroico"), que, á súa vez, provén da palabra grega ἔπος: “palabra”, “obra”, “relato”, “canción”.

Así, podemos definir a épica como conxunto de manifestacións literarias que narran as fazañas lexendarias de diversos heroes históricos ou lendarios ou as orixes míticas dun pobo. Por este motivo, tamén recibe o nome de poesía heroica. 

A épica latina non xorde na tradición oral propia, senón que se iniciou desde o ámbito escrito a través da imitación dos autores gregos. 

Non obstante, aínda que é un xénero grego, soubo adoptar os seus trazos propios e deu lugar a obras de gran transcendencia nas literaturas modernas.

A épica como xénero literario xorde da admiración que o poeta sente ante personaxes de influencia colectiva, por oposición á lírica, que nace da necesidade de expresar sentimentos amorosos de tipo persoal. 

Neste xénero, normalmente o autor non acostuma adoptar unha posición obxectiva, porque recolle fazañas de heroes propios da súa cultura e demostra a admiración que lles profesa.

As características principais que identifican a épica como xénero son:

O tema

Normalmente, a épica canta as victorias e as fazañas dos seres heroicos máis recoñecidos por unha comunidade. Na épica grega, modelo da latina, narráronse as fazañas e aventuras dos heroes gregos e troianos que se enfrontaron na guerra de Troia (A Ilíada e a Odisea).

Figuras heroicas

Encarnan os valores morais e as actitudes sociais máis prezados pola cultura que os creou. 

Figuras retóricas

Sendo a épica un xénero de tradición oral, utilizábanse unhas fórmulas, que lle permitían ó rapsoda (o que relataba o poema épico) unha mellor memorización do texto.

Adoitan ser versos enteiros ou partes de verso que se repiten sobre un mesmo esquema métrico, e que serven como epítetos que caracterizan personaxes humanos ou divinos. 

Tamén os símiles ou as comparacións, moi frecuentes neste tipo de obras, indican o paso dun episodio a outro e imprímenlle plasticidade e viveza á narración, ademais de relaxar a atención tras momentos dunha tensión especial (narración dun combate, por exemplo).

O obxecto específico da poesía épica é cantar as fazañas dos reis e dos caudillos e as guerras funestas (Horacio). 

Os romanos, cuxas fazañas militares pasman ao mundo, produciron os seus primeiros poemas épicos a finais do século II a.C. 

Pero, nos séculos anteriores, poden rastrexarse indicios do que logo será a gran poesía épica. 

Elogia

Son inscricións funerarias en verso, en eloxio dun defunto. Son famosas, entre as conservadas, as que figuran en sepulcros de membros da familia dos Escipións. Narran o valor, os méritos diversos e as gloriosas fazañas do morto. Un exemplo: 

Carmina convivalia (cantos de banquetes)

Son os máis claros precedentes da poesía épica. Era costume nos primeiros séculos de Roma cantar, ao final dos banquetes, con acompañamento de frauta ou sen el, clarorum uirorum laudes atque virtutes, é dicir, as glorias e as valorosas fazañas dos antepasados ilustres.

Segundo Niebuhr, debeu de existir todo un ciclo épico de cantos heroicos, que serviron de base ás lendas de personaxes heroicos transmitidas logo polos historiadores (Tito Livio, sobre todo), cando se refiren aos primeiros tempos de Roma: lendas de Rómulo, Servio Tulio, Horacio Cocles, os Horacios e os Curiacios, Mucio Escévola, a moza Clelia, etc. A perda destes cantos heroicos, de transmisión oral, puido deberse á aparición da historiografía escrita, que recolleu o seu contido, e á influencia grega, que fixo desaparecer moitos elementos romanos autóctonos (como o verso saturnio).  

Época arcaica (III – II a.C) 

Destaca unha serie de autores que imitaron as estructuras da épica grega, adaptándoa ós temas xenuínos do pobo romano. Son os seguintes:

• • Livio Andrónico (284-204 a.C)

    • Escribiu Odussia (Odisea). Está considerado o primeiro poema épico romano. Trátase dunha transposición da Odisea de Homero ó ámbito latino. 

• • Gneo Nevio (275-201 a.C)

    • A súa obra Bellum poenicum (Guerra púnica) é o primeiro libro orixinal na épica romana. Reflicte un feito histórico contemporáneo do autor: a primeira guerra púnica. 

• • Ennio (239-169 a.C)

    • En Annales (Anais) narra a historia de Roma desde as súas orixes. Ennio foi, ata a chegada de Virxilio, o poeta nacional romano por excelencia.

Época clásica (I a.C. – I d.C.) 

Despois do período de crise profunda que vive Roma durante o final, da República, o goberno de Augusto propón unha rexeneración moral da sociedade romana. 

A obra poética desta época contribúe á exaltación destes valores morais da Roma arcaica. Magnifícanse os heroes romanos que encarnan estes valores. Os autores máis significativos da épica latina desta época son:

• • Virxilio (70-19 a.C)

    • Escribe a Eneida, poema épico-heroico que narra o periplo do heroe troiano Eneas. Este foxe da súa cidade, ó ser arrasada polos gregos, e chega ao Lacio onde, despois de loitar con diversos inimigos, logra fundar a nova Troia, por orde dos deuses. 

• Ovidio (43 a.C-17 d.C)

  • O seu poema Metamorfoses, a cabalo entre a épica e a didáctica, narra a historia do mundo dende a súa creación ata a época de Augusto en Roma, tendo polo medio máis de 250 de transformacións, podendo atopar a Xulio César converténdose nun astro. Esta é unha das obras máis influíntes sobre mitoloxía, a cal tería un papel fundamental para o desenvolvemento da literatura medieval no continente europeo.

• Lucano (39-65 d.C)

  • A Farsalia, poema épico-histórico, narra os acontecementos da guerra civil entre os xenerais Xulio César e Pompeio.

• Valerio Flaco (Argonáuticas) (45-90 d.C)

  • Trata do mito da expedición dos Argonautas na busca do vélaro de ouro, comandados por Xasón, na famosa nave Argo. 

  • Foi composta na 2ª metade do século I e quedou sen rematar pola morte do poeta.

• Papinio Estacio (Tebaida e Aquileida) (45-96 d.C)