Horacio (65 - 8 a. C.)

Horacio viviu nunha Roma esgotada e cansa de guerras, que buscaba a paz e a tranquilidade. Naceu no sur de Italia nunha familia de libertos. Tivo, sen embargo, unha boa educación en Roma e Atenas. Tomou parte na batalla de Filipos ao lado dos asasinos de César, Bruto e Casio. Tras o seu regreso a Roma fíxose amigo de Virxilio, quen o introduciu no círculo de Mecenas, e a través deste puido coñecer a Augusto.

Os poetas do círculo de Mecenas eran de clase acomodada, pero Horacio necesitaba un medio de vida, e o que conseguiu de Mecenas e Augusto foi vivir un ocio moi confortable na cidade e no campo. Estar baixo o padroado de Mecenas era estar baixo o patronato do goberno, e o poeta víase moralmente obrigado a facer propaganda da súa política, algo que non casa ben coa independencia da que presumía o poeta.

No período triunviral Horacio aínda mostra nos Épodos e Sátiras o libre arbitrio republicano e a escasa simpatía polos triunviros. Nas súas mans os Épodos son unha fórmula de expresión da intimidade do poeta, impregnada de acerbitas (acritude, agresividade), atenta ós conflictos persoais e públicos dentro dun ton de pesimismo xuvenil. Mecenas reúne a Horacio cos do seu círculo e convénceo para que apoie o proxecto político de Octavio, e este apoio sería moi forte máis adiante. Horacio coida da súa imaxe en posición patronizada e afirma que a súa aceptación é un proceso honroso baseado no mérito, e que o círculo é un grupo de homes coa mesma mentalidade, e que na súa relación co patrón non había nada degradante. 

Horacio entende neste momento que o seu espírito poético necesita renovación: a expresión persoal non está sometida a un estado de ánimo inmutable e pesimista, senón que recibe o influxo do ambiente que o rodea ó mesmo tempo que se deixa levar polo cambio constante das súas propias emocións. Esta obsesión por abrirse ao exterior quizá o levase a centrar o seu traballo poético nas Odas. 

Horacio estaba orgulloso de ser o primeiro en facer poesía lírica en latín. A musicalidade da métrica eólica permítelle expresar todo o universo afectivo sen caer na monotonía dos xéneros tradicionais que ligaban o metro a un tema determinado e viceversa. 

Nos primeiros libros de Odas (I, II, III) Horacio desempeña o papel dun Alceo, cidadán fondamente comprometido, que escribía patrióticamente sobre temas candentes do momento, pero que non deixaba de pensar que na marxe desa obriga había un espazo para o ocio, o amor e o viño. A mesma fusión das dúas poesías gregas que se dera cos neotéricos advírtese en Horacio; de feito, o poeta de Venusa non só leva adiante o programa dos poetas do círculo de Catulo senón que os supera. Se ben hai opinións distintas sobre a poesía horaciana, catalogándoa como fría, intelectual, cerebral, etc, quen mellor nos podería achegar a una visión máis equilibrada é Nietzche: 

”Nunca ata o día de hoxe tiven un gozo similar con ningún poeta como o que me proporcionou sempre una Oda de Horacio. Os logros destas obras son difíciles de acadar noutras linguas. Este mosaico de palabras, no que cada unha, pola súa sonoridade, pola súa posición, polo seu significado, extende a súa influencia á dereita, á esquerda e sobre todo ó conxunto; este mínimum na extensión e número de símbolos, o máximum de eficacia obtido polos mesmos, é moi romano e, ó meu ver, elegante sobre todo”. 

Son moitos críticos os que poñen máis énfase na perfección, na harmonía do conxunto, na soltura do manexo dos recursos da lingua, na novidade da súa técnica. Tomando as Odas en conxunto, a variedade e complexidade temática e a riqueza métrica son os aspectos máis significativos, aínda que moitos dos temas son reelaboración de temas xa tratados en Épodos. Horacio quere que os seus temas preferidos poidan expresarse en diferentes formas estróficas e que nunca unha forma escravice a un tema ou o seu tratamento. 

Nas Odas, o pensamento de Horacio, a súa melancolía, o seu sentido epicúreo da vida, a súa incredulidade e desconfianza, a renuncia ás grandes ambicións son obxecto da súa contemplación artística; os principios da aurea mediocritas, de se contentar con pouco, de reter o momento que foxe, de esperar tranquilo a morte, transfórmanse en efusións dunha experiencia interior. 

Os grandes temas da lírica horaciana son o amor, a amizade, os himnos, os banquetes, a natureza, as reflexións filosóficas (o tempo, a morte, o destino do home e a súa posición no mundo, a sabedoría) e vitais e políticas. 

Unha cuarta parte das Odas pode considerarse poesía amorosa, pero desde a distancia, desde a crítica, desde o cinismo. Non fala das súas paixóns nin das súas emocións, descríbeas como se non fosen con el. É neste punto onde se afasta de Catulo. Esta actitude non debe de sorprendernos vindo como ven dun epicúreo que considera o amor como un conxunto de penas e preocupacións que a el non lle afectan nin o inmutan. 

A Oda 1.5 contén a mensaxe típica horaciana: o amor, a ocupación do ocio, é unha ocupación efímera, que se esvae como o fume, indigna de confianza e que pode ser dolorosa.

Na Oda 3.28 Horacio preséntase como o poeta do viño e o amor e contén outra mensaxe moi horaciana: é día de festa, e polo tanto tempo de ocio: hai que beber viño, tocar música e facer o amor. (Tradución de Jaume Juan. Ed. Bosch 1987.) 

Aínda que Horacio algunha que outra vez perde o seu proverbial equilibrio deixándose levar polo panexírico fácil, chegou a crear un método para facer poesía pública mediante un proceso de asociación e sustitución, moi parecido ó de Virxilio na Eneida (Oda 3.5 ).

Na oda III, 30, que comeza co famoso verso non omnis moriar, fai referencia á inmortalidade que o autor espera lograr da súa obra.

Na oda II 10 aparece o tópico aurea mediocritas, que se refire ó xusto medio no que se atopa a virtude. Fai referencia ó ideal de vida, ser felices co necesario.

Na oda I, 11 aparece o tópico carpe diem. O pasado xa non existe, xa non podemos modificalo, se nos foi das mans. O futuro aínda non chegou, e non sabemos se chegará. Só temos o presente, pero tan fugaz, que en seguida convértese en pasado e é o futuro quen se converte en presente. Por iso, carpe diem, aproveita o día de hoxe.

Aquí temos de novo o tópico literario do carpe diem horaciano, da man do poeta toledano Garcilaso de la Vega (1498-1536)

A singularidade deste grupo de poemas, desde a perspectiva dos xéneros literarios, radica en que ese mundo está contido dentro dos moldes da poesía lírica, que aparece así, grazas á versatilidade métrica e rítmica, como o xénero non caracterizado, o que quere dicir que serve para todo, fronte a disciplina estricta do resto dos xéneros. 

En Odas hai poesía subxectiva e obxectiva sen que sexa fácil marcar un lindeiro, poesía de ton elevado, pero tamén de tipo epigramático, poesía de contido mitolóxico, pero tamén das cousas cotiás: esta actitude integradora é a manifestación da supremacía da aurea mediocritas. 

É admirable que consiga sintetizar el só a Alceo, Safo, Alcman, Teognis, Tirteo, Calino, Anacreonte e Píndaro, sin esquecer ao gran Calímaco, toda a lírica grega en molde latino. Esta poesía proporcionoulle os moldes rítmicos. A poesía lírica latina tivo en Catulo e Horacio os poeta máis senlleiros, ao longo da historia houbo outros pero inspirados en concepcións artísticas e literarias diferentes. 

Odas

As Odas, que Horacio chamou Carmina, marcan o cumio da poesía lírica latina. Son 104 composicións reunidas en catro libros; están escritas en ton solemne e severo e abranguen temas moi variados: sentimentos persoais, escenas da vida diaria, exaltacións patrióticas, ideais da vida epicúrea, escenas mitolóxicas... Cada poema é coma unha estructura arquitectónica, cada verso vai ensamblado perfectamente co seguinte. 

O poeta sabe da súa fama futura e quere que os seus poemas sirvan de canon, de modelo para outros, nas súas composicións predomina o formal sobre o subxectivo, a diferencia de Catulo. A melancolía, o escepticismo, o desfrute do momento presente (carpe diem), o contentarse con pouco (aurea mediocritas), a inmortalidade da propia obra (exegi monumentum aere perennium (...) non omnis moriar...) insértanse nos poemas de Horacio pero en forma de situacións ou reflexións tópicas, non como elementos vivenciais do poeta. 

Épodos

Os Épodos (dezasete pezas), inspirados na lírica grega. É coñecido de xeito especial o que comeza por «Beatus ille» que Frei Luís de León traduciu primeiro e imitou despois na súa Oda á vida retirada. 

Aínda que normalmente esta obra vai incluída no xénero literario da Sátira, nalgúns deles hai composicións impregnadas do espírito lírico das Odas.