Η σύγχρονη ανταγωνιστική κοινωνία έχει ωθήσει τους ανθρώπους από μικρή ηλικία να επικεντρώνονται στην απόκτηση γνώσεων, με στόχο την εξασφάλιση μιας καλύτερης ζωής. Αυτό είναι αυτονόητο ότι έχει οδηγήσει στην παραμέληση της ψυχικής καλλιέργειας και της ανάπτυξης δεξιοτήτων σε κοινωνικούς και συναισθηματικούς τομείς, ως αποτέλεσμα της παγιωμένης εκπαιδευτικής πολιτικής που στηρίζεται αποκλειστικά στην καλλιέργεια της γνωστικής νοημοσύνης (IQ). Είναι όμως αυτό τελικά ωφέλιμο για την εξέλιξη του ατόμου ή η παραμέληση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο σε διάφορα στάδια της ζωής του;
Συναισθηματική και γνωστική νοημοσύνη
Πρόκειται για δυο διαφορετικές λειτουργίες με κοινή πηγή τον εγκέφαλο, οι οποίες ξεκινάνε από τους μετωπιαίους λοβούς. Διαδραματίζουν τον πιο ουσιαστικό ρόλο στην ανθρώπινη νοημοσύνη και παράλληλα στο περιβάλλον, όπου αναπτύσσονται τα άτομα αυτά. Βασίζονται σε διαφορετικά λειτουργικά τόξα, εντός του μετωπιαίου λοβού που προφανώς αλληλοεπηρεάζονται και φέρουν «μεικτό» αποτέλεσμα.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να χαρακτηρίσει κάποιος τα δικά του, καθώς και των άλλων ατόμων, συναισθήματα, να κάνει διάκριση μεταξύ τους, να τα ονομάσει κατάλληλα και να χρησιμοποιήσει τη συναισθηματική πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφοράς.
Η γνωστική νοημοσύνη, αναφέρεται στις νοητικές ικανότητες ενός ατόμου, όπως ο συλλογισμός, η επίλυση προβλημάτων και η αντίληψη. Συχνά μετριέται μέσω τεστ IQ και θεωρείται σημαντικός προγνωστικός παράγοντας επιτυχίας σε ορισμένους ακαδημαϊκούς και επαγγελματικούς τομείς.
Επιτυχία και νοημοσύνη
Στις μέρες μας, το άκουσμα και μόνο της λέξης «επιτυχία» παραπέμπει, τις περισσότερες φορές, στον υψηλό δείκτη ευφυίας (IQ) και τις άριστες γνωστικές ικανότητες που σχετίζονται με την μνήμη και την επίλυση προβλημάτων. Στην πραγματικότητα, όμως, ο υψηλός δείκτης ευφυΐας δεν αποτελεί εγγύηση για την επιτυχία, κάτι που καθορίζεται από την συναισθηματική νοημοσύνη σε συνδυασμό με τον δείκτη ευφυΐας. Ο δείκτης νοημοσύνης δείχνει το επίπεδο της γνωστικής πολυπλοκότητας που μπορεί να επιτύχει ένα άτομο και ίσως σε ένα βαθμό να καθορίζει τα ακαδημαϊκά του επιτεύγματα, ενώ η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί βασική προϋπόθεση για να γίνει κάποιος καλύτερος ηγέτης με κορυφαίες δεξιότητες διαχείρισης. Ψυχολόγοι, ερευνητές και εκπαιδευτικοί έχουν αποδείξει σήμερα ότι το ΙQ συνεισφέρει μόνο κατά 20% στη μελλοντική επιτυχία, ισορροπία και ευτυχία του ατόμου. Το σημαντικό υπόλοιπο 80% βασίζεται στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης (E.Q.) και λέγοντας συναισθηματική νοημοσύνη εννοούμε την ικανότητα του ατόμου, να ενεργεί με ωριμότητα, να ελέγχει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις και παρορμήσεις, να έχει αισιόδοξη σκέψη, ενσυναίσθηση και να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις.
Συναισθηματική νοημοσύνη και σχολείο
Τα περισσότερα σχολικά συστήματα επιδιώκουν να αναπτύξουν τη γνωστική νοημοσύνη. Η σχολική διδασκαλία και μάθηση περιορίζεται στη στείρα γνώση και αγνοεί σε μεγάλο βαθμό την αξία της βιωματικής μάθησης και των συναισθημάτων. Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών προετοιμάζουν τους μαθητές για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας και οδηγούν στην αύξηση του ανταγωνισμού, αντί για την επίτευξη της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Παρόλο που σιγά σιγά αρχίζουν να πραγματοποιούνται κάποιες ενέργειες για τον περιορισμό αυτού του φαινομένου, καταπνίγονται τις περισσότερες φορές από το αυστηρό ωρολόγιο πρόγραμμα.
Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι απολύτως αναγκαία, γιατί στις μέρες μας υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία για την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων. Μεγάλο ποσοστό των νέων (περίπου 1 στους 5) έχουν ψυχολογικά προβλήματα. Τα αγόρια έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν προβλήματα διαταραχής συμπεριφοράς και επιθετικότητας, ενώ τα κορίτσια προβλήματα κατάθλιψης και άγχους.
Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών μπορεί να θεωρηθεί ως βασικό μέσο πρόληψης αυτών των προβλημάτων αλλά και ως μέσο αντιμετώπισής τους. Δίνει στους νέους την αίσθηση της αυτο-αποτελεσματικότητας, της υποστήριξης από την οικογένεια, το σχολείο και τους φίλους. Ενισχύει την ικανότητα της αποτελεσματικής επικοινωνίας, της ανάπτυξης στενών και ουσιαστικών σχέσεων και της διαχείρισης των συναισθημάτων. Ενισχύει την αυτοεκτίμηση, τη συμπάθεια και την ευαισθησία απέναντι στους άλλους, δηλαδή την ουσιαστική συμμετοχή στη σχολική διαδικασία.
Η επαγγελματική εξέλιξη του ατόμου δεν καθορίζεται μόνο από τα πτυχία και τις θεωρητικές του γνώσεις. Ο άνθρωπος, όντας κοινωνικό ον, δίνει μεγάλη σημασία στην επικοινωνία και τις κοινωνικές δεξιότητες, έννοιες που βρίσκονται κάτω από μια ευρύτερη έννοια, την συναισθηματική νοημοσύνη. Η γνωστική νοημοσύνη είναι απαραίτητη στην σύγχρονη εποχή και αδιαπραγμάτευτο προσόν για την εξέλιξη του ατόμου, όμως δεν αποτελεί εγγύηση επιτυχίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να εστιάσει και στους δύο τομείς για να εξασφαλίσει ικανοποιητική ποιότητα ζωής και εργασίας.