Η Γυναίκα στην Ευρώπη

Το έμφυλο μισθολογικό χάσμα είναι η διαφορά μεταξύ των μέσων ετήσιων αποδοχών γυναικών και ανδρών, η οποία το 2020 ανερχόταν στην ΕΕ στο 13%. Ορισμένοι από τους λόγους για τις διαφορές στις αμοιβές των δύο φύλων είναι διαρθρωτικοί και σχετίζονται με διαφορές που αφορούν την εργασία, το μορφωτικό επίπεδο και την επαγγελματική εμπειρία.

Τα αίτια αυτού του φαινομένου είναι αρχικά τα μεγάλα ποσοστά μερικής απασχόλησης των γυναικών και οι διακοπές σταδιοδρομίας λόγω οικογενειακών ευθυνών. Επιπλέον, πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει το γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες εργάζονται σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις, ενώ λιγότερες βρίσκονται σε διευθυντικές θέσεις, λαμβάνοντας όμως μισθούς χαμηλότερους από τους άνδρες ομόλογούς τους. Έτσι, με λιγότερα χρήματα διαθέσιμα για αποταμίευση και επένδυση, τα χάσματα αυτά διευρύνονται και οι γυναίκες αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού σε μεγαλύτερη ηλικία. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το συνταξιοδοτικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων ξεπερνούσε το 28% στην ΕΕ το 2020.

Ανάλογες διαφορές διακρίνονται και στον ψηφιακό τομέα. Στην Ευρώπη και στον τομέα των ΤΠΕ –έναν παραδοσιακά ανδροκρατούμενο τομέα- οι γυναίκες συμμετέχουν μόνο κατά το 30%. Μόλις το 19% των διευθυντικών στελεχών είναι γυναίκες, ενώ η αντιστοιχία γυναικών αποφοίτων πληροφορικής σε σχέση με τους άνδρες αποφοίτους είναι 3 προς 10 και μόνο 9 στους 100 προγραμματιστές στην Ευρώπη είναι γυναίκες.

Κάποιες δράσεις πρέπει να γίνουν πραγματικότητα και να ληφθούν ορισμένα μέτρα για να εξομαλυνθεί η συγκεκριμένη ανισότητα. Παραδείγματος χάριν αποτελεσματική θα μπορούσε να είναι η κατάρτιση σε θέματα ΤΠΕ για την εκμάθηση χειρισμού Η/Υ και την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων, ώστε να μπορούν οι εργαζόμενες να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις που φέρνει η Κοινωνία της Πληροφορίας. Επίσης, προγράμματα διά βίου μάθησης και κατάρτισης σε νέες τεχνολογίες (με την παροχή αντίστοιχων πιστοποιήσεων) πρέπει να εφαρμοστούν σε σχέση με την ηλεκτρονική επιχειρηματικότητα και τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης. Μπορεί ακόμη να αξιοποιηθεί το διαδίκτυο για την εύρεση εργασίας και σχετικών πληροφοριών, ενώ η επέκταση της e-learning εκπαίδευσης θα συντελούσε στη μείωση του κόστους και του χρόνου της εκπαίδευσης.

Η Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεως κατά των Γυναικών (CEDAW) είναι ένα διεθνές νομικό εργαλείο, το οποίο «επιβάλλει» στις χώρες που την έχουν επικυρώσει να εξαλείψουν τις διακρίσεις κατά των γυναικών σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς της καθημερινότητάς τους και προωθεί τα ίσα δικαιώματα μεταξύ των φύλων.

Τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν τη Σύμβαση CEDAW στις 18 Δεκεμβρίου του 1979. Η Σύμβαση CEDAW ως το 2016 είχε επικυρωθεί από 189 χώρες. Η Ελλάδα την επικύρωσε το 1983.

Η κάθε χώρα μέσω της επικύρωσης της σύμβασης αναλαμβάνει την υποχρέωση να εγγυηθεί την ισότητα και την τήρηση της ίσης αντιμετώπισης μεταξύ γυναικών και ανδρών, από τη στιγμή της γέννησής τους ως την τελευταία στιγμή της ζωής τους.

1. Άρθρο 1: Ορισμός των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών και των κοριτσιών

Η διάκριση εις βάρος των γυναικών σημαίνει να βιώνουν διαφορετική μεταχείριση από ό,τι οι άνδρες, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να απολαύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους.

2. Άρθρο 2: Υποχρεώσεις για την εξάλειψη των διακρίσεων

Οι χώρες είναι υποχρεωμένες να αναλάβουν δράση για τον τερματισμό των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών σε όλες τις μορφές τους, θεσπίζοντας νόμους και υιοθετώντας πολιτικές για την προστασία των γυναικών από διακρίσεις και συμπεριλαμβάνοντας την αρχή της ισότητας στο Σύνταγμα και σε άλλες εθνικές νομοθεσίες.

3. Άρθρο 3: Κατάλληλα μέτρα

Οι χώρες πρέπει να λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, για να εξασφαλίσουν ότι οι γυναίκες μπορούν να απολαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και τις θεμελιώδεις ελευθερίες σε κάθε πτυχή της κοινωνικής τους ζωής.

4. Άρθρο 4: Ειδικά Πρόσκαιρα Μέτρα

Οι χώρες πρέπει να υιοθετήσουν Ειδικά Πρόσκαιρα Μέτρα για την επιτάχυνση της προόδου προς την ισότητα των φύλων και την εξάλειψη των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών.

5. Άρθρο 5: Στερεότυπα φύλου

Οι χώρες πρέπει να εργαστούν για να αλλάξουν βλαβερά στερεότυπα σχετικά με το φύλο (για τις γυναίκες ή τους άνδρες) που διαιωνίζουν τις διακρίσεις εις βάρος ενός εκ των δύο φύλων.

6. Άρθρο 6: Εμπορία γυναικών και εκμετάλλευση της πορνείας

Οι χώρες πρέπει να τερματίσουν την εκμετάλλευση της πορνείας και της εμπορίας γυναικών.

7. Άρθρο 7: Πολιτική και δημόσια ζωή

Οι χώρες πρέπει να εξαλείψουν τις διακρίσεις κατά των γυναικών στην πολιτική και τη δημόσια ζωή.

8. Άρθρο 8: Συμμετοχή σε διεθνές επίπεδο

Οι χώρες πρέπει να εξασφαλίσουν το δικαίωμα των γυναικών να εκπροσωπούν τη χώρα τους σε διεθνές επίπεδο και να συμμετέχουν στις εργασίες διεθνών οργανισμών.

9. Άρθρο 9: Υπηκοότητα

Οι χώρες πρέπει να εγγυώνται ότι οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες για να αποκτήσουν, να διατηρήσουν ή να αλλάξουν την υπηκοότητά τους και την υπηκοότητα των παιδιών τους. Οι χώρες πρέπει να επιτρέπουν στις γυναίκες να μεταφέρουν την υπηκοότητά τους στους αλλοδαπούς συζύγους τους σε ισότιμη βάση με τους άνδρες.

10. Άρθρο 10: Εκπαίδευση

Οι χώρες πρέπει να τερματίσουν τις διακρίσεις εις βάρος των γυναικών και να τους εξασφαλίσουν ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση.

11. Άρθρο 11: Εργασία

Οι χώρες πρέπει να εξαλείψουν τις διακρίσεις εις βάρος των γυναικών στην απασχόληση και να μεριμνήσουν για την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών στην επιλογή του επαγγέλματός τους, καθώς και ίδιων απολαβών με εκείνες των ανδρών για τις εργασίες ίσης αξίας.

12. Άρθρο 12: Υγειονομική περίθαλψη και οικογενειακός προγραμματισμός

Οι χώρες πρέπει να εγγυώνται ίση πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και να διασφαλίζουν ότι οι γυναίκες έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες για οικογενειακό προγραμματισμό, αλλά και σε υπηρεσίες που αφορούν την εγγυμοσύνη και τον τοκετό.

13. Άρθρο 13: Οικονομία και κοινωνική ζωή

Οι χώρες πρέπει να εξαλείψουν τις διακρίσεις κατά των γυναικών στον τομέα της οικονομίας και στην κοινωνική ζωή.

14. Άρθρο 14: Γυναίκες σε αγροτικές περιοχές

Οι χώρες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα ειδικά προβλήματα που βιώνουν και τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι γυναίκες της υπαίθρου, οι οποίες ασχολούνται συστηματικά με τις αγροτικές εργασίες, στην επιβίωση των οικογενειών τους.

15. Άρθρο 15: Ισότητα ενώπιον του Νόμου

Οι χώρες πρέπει να εγγυώνται την ισότητα των γυναικών με τους άνδρες ενώπιον των δικαστηρίων και του νόμου, συμπεριλαμβανομένης της ίσης πρόσβασης σε νομικές συμβουλές, υπηρεσίες και πόρους.

16. Άρθρο 16: Γάμος και οικογενειακή ζωή

Οι χώρες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες στην επιλογή των συντρόφων τους, όποτε αποφασίσουν να παντρευτούν, ότι έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν αν θα παντρευτούν ή όχι, αλλά και αν θα γεννήσουν παιδιά ή αν θα υιοθετήσουν. Στην ανατροφή των παιδιών θα πρέπει και οι άντρες και οι γυναίκες να έχουν ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις. Ο γάμος ενός ανήλικου κοριτσιού δεν έχει νομική ισχύ και οι χώρες πρέπει να λάβουν μέτρα για να καθορίσουν την ελάχιστη ηλικία για τη σύναψη γάμου.

Η στρατηγική της ΕΕ για την ισότητα των φύλων υλοποιεί τη δέσμευση της Επιτροπής ως προς την επίτευξη μιας Ένωσης ισότητας. Η στρατηγική παρουσιάζει στόχους πολιτικής και δράσεις για την επίτευξη σημαντικής προόδου έως το 2025 προς μια Ευρώπη με ισότητα των φύλων. Στόχος είναι μια Ένωση στην οποία οι γυναίκες και οι άνδρες, σε όλη την πολυμορφία τους, θα είναι ελεύθεροι να χαράξουν την πορεία που αυτοί επιλέγουν στη ζωή τους, θα έχουν ίσες ευκαιρίες ανέλιξης και θα μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα και να αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στην ευρωπαϊκή κοινωνία μας.

Οι κύριοι στόχοι είναι: να σταματήσει η έμφυλη βία· να αμφισβητηθούν τα έμφυλα στερεότυπα· να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των φύλων στην αγορά εργασίας· να επιτευχθεί η ίση συμμετοχή των δύο φύλων σε διάφορους τομείς της οικονομίας· να αντιμετωπισθεί το μισθολογικό και το συνταξιοδοτικό χάσμα μεταξύ των φύλων· να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφορά τη φροντίδα και να επιτευχθεί η ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στην πολιτική. Η στρατηγική ακολουθεί μια διττή προσέγγιση συνεκτίμησης της διάστασης του φύλου σε συνδυασμό με στοχευμένες δράσεις. Αν και η στρατηγική επικεντρώνεται σε δράσεις εντός της ΕΕ, είναι συνεπής με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών.

Ως ένα από τα πρώτα παραδοτέα της στρατηγικής, στις 4 Μαρτίου του 2021 η Επιτροπή πρότεινε δεσμευτικά μέτρα για τη μισθολογική διαφάνεια, ενώ στις 8 Μαρτίου του 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη νέα πρόταση σε επίπεδο ΕΕ για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, με σκοπό να καθιερώσει στοχευμένους κανόνες σχετικά με τα δικαιώματα της ομάδας θυμάτων εγκληματικών πράξεων και να ποινικοποιήσει τις μορφές βίας κατά των γυναικών στον κυβερνοχώρο.

Στόχος της ΕΕ είναι να εξασφαλίσει στις γυναίκες τις ίδιες ευκαιρίες µε τους άνδρες στον χώρο εργασίας, όπως ίση αμοιβή, και να διευκολύνει την επίτευξη καλύτερης ισορροπίας μεταξύ του επαγγέλματος και των άλλων τομέων της ζωής τους.

Στις ειδικές δράσεις που βοηθούν τις γυναίκες να βρουν μια θέση εργασίας περιλαμβάνονται προγράμματα μετεκπαίδευσης και βελτίωσης δεξιοτήτων. Προγράμματα που βοηθούν τις γυναίκες να επιστρέψουν στην εργασία τους μετά από διακοπή της σταδιοδρομίας τους, για παράδειγμα µέσω της παροχής ποιοτικής φροντίδας των παιδιών τους και ατομικής καθοδήγησης, καθώς και µέσω της αύξησης της ευαισθητοποίησης των εργοδοτών σχετικά µε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Παράλληλα, θεσπίζονται αυστηρότεροι έλεγχοι στα αίτια προσλήψεως και απολύσεως. Η ΕΕ εργάζεται για να βοηθήσει τις γυναίκες να σπάσουν τη «γυάλινη οροφή» στις θέσεις εξουσίας και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα.

Η ΕΕ έχει να επιδείξει σπουδαία κατορθώματα στον τομέα της ισότητας των δυο φύλων και είναι επίσης ελπιδοφόρο το γεγονός ότι δεν επαναπαύεται στις επιτυχίες της ούτε εθελοτυφλεί προσποιούμενη ότι το χάσμα ανάμεσα στα δυο φύλα δε συνεχίζει να υφίσταται. Στόχος είναι η συνεχής προσπάθεια για να δώσουμε στις γυναίκες τις θέσεις που τους αξίζουν.

Έρευνες δείχνουν πως οι γυναίκες εκπροσωπούνται λιγότερο σε ηγετικές θέσεις από ό,τι οι άνδρες σε διάφορους τομείς, όπως η πολιτική, η οικονομία, η επιστήμη και η έρευνα. Μάλιστα, μόνο το 7,5% των προέδρων των διοικητικών συμβουλίων και το 7,7% των διευθυντικών στελεχών είναι γυναίκες.

Με την πάροδο του χρόνου, το ποσοστό των εκλεγμένων γυναικών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αυξηθεί. Μόνο 31 γυναίκες ήταν μέλη από το 1952 μέχρι τις πρώτες εκλογές του 1979. Το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών στο πρώτο εκλεγμένο με άμεση ψηφοφορία Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν 15,2%. Το ποσοστό των εκλεγμένων γυναικών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αυξάνεται συνεχώς και σήμερα ανέρχεται στο 39,3%.

Από τον Ιανουάριο του 2022, τη θέση του πρόεδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέχει γυναίκα: η Μαλτέζα ευρωβουλευτής Ρομπέρτα Μετσόλα. Στην τρέχουσα κοινοβουλευτική περίοδο, 8 από τους 14 αντιπροέδρους είναι γυναίκες, περισσότερες από την προηγούμενη περίοδο που ήταν μόνο πέντε.

Το 2019, δυο ευρωπαϊκά όργανα είχαν για πρώτη φορά γυναίκες στη θέση του προέδρου. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έγινε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με το Κολέγιο Επιτρόπων να απαρτίζεται από 12 γυναίκες και 14 άντρες. Επίσης, η Κριστίν Λαγκάρντ έγινε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ύστερα από ψήφισμα του Κοινοβουλίου που ζητούσε τον διορισμό περισσότερων γυναικών σε κορυφαίες θέσεις του οικονομικού και νομισματικού τομέα.

Για πρώτη φορά καταλήφθηκε από γυναίκα και η θέση του Γενικού Γραμματέα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από την κ. Μαριλένα Τσίρλη, η οποία είναι και Ελληνίδα.

Ωστόσο, από τα 27 κράτη της ΕΕ, μόνο 4 έχουν για αρχηγό κράτους γυναίκα - αναφερόμαστε με αλφαβητική σειρά στη Δανία (Mette Frederiksen), στην Εσθονία (Kaja Kallas), στη Σουηδία (Magdalena Andersson) και στη Φιλανδία (Sanna Marin).

Υπάρχει εξέλιξη, αυτό είναι βέβαιο, όμως ακόμη χρειάζεται χρόνος για να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στο γυναικείο φύλο -ακόμη και από τις ίδιες τις γυναίκες- και να αλλάξουν τα στερεότυπα της κοινωνίας, ώστε οι γυναίκες να αποκτήσουν δύναμη και να κινητοποιηθούν περισσότερο στην εξουσία.

Συμφώνα με στατιστικά:

1. Στο Νόμπελ Ιατρικής/Φυσιολογίας, από τους συνολικά 222 τιμηθέντες, μόλις οι 12 ήταν γυναίκες. Από αυτές τις 12, μόνο η 1 δε χρειάστηκε να μοιραστεί το βραβείο.

2. Από την τελευταία φορά που τα Νόμπελ Φυσικής και Χημείας δόθηκαν σε γυναίκα έχουν περάσει 50 χρόνια.

3. Στα 113 χρόνια απονομής των βραβείων, μόνο 16 γυναίκες έχουν βραβευθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

4. Το 2009 δόθηκε για πρώτη φορά το Νόμπελ Οικονομικών σε γυναίκα και το 2019 το δεύτερο.

5. Από τα συνολικά 609 βραβεία Νόμπελ που έχουν δοθεί τα τελευταία 120 χρόνια, μόνο 58 έχουν απονεμηθεί σε γυναίκες. Από αυτά, τα 17 ήταν Νόμπελ Ειρήνης.

6. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το 6,2% των τιμηθέντων με βραβείο ΝΟΜΠΕΛ είναι γυναίκες.

Οι αριθμοί αυτοί αποτελούν την προφανή αποτύπωση μια κοινωνίας, στην οποία οι γυναίκες δεν ασχολούνταν με την επιστήμη με ελάχιστες εξαιρέσεις - μιας πατριαρχικής κοινωνίας που υποβάθμιζε τη γυναικεία ευφυΐα, αλλά και των περιορισμένων ευκαιριών του γυναικείου φύλου. Παρά όμως τη σχετική βελτίωση και την προοδευτική εξίσωση των δύο φύλων στον δυτικό επιστημονικό κλάδο, δεν παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην απονομή των βραβείων.