Hoofdstuk 13. Eénpuntigheid ontwikkelen
De eigenzinnige geest dwaalt heen en weer, maar het is mogelijk om hem op één vast punt vast te zetten door middel van gestage discipline en aanhoudende training in spirituele discipline. Deze toestand wordt eenpuntigheid (ekagratha) genoemd. Het wordt ook wel doelbewustheid (dharana) genoemd. De ononderbroken oliestroom van het ene vat naar het andere is een mooi symbool van het mentale proces dat doelbewustheid wordt genoemd.
Voor beginners in de spirituele beoefening blijkt concentratie erg moeilijk te bereiken, omdat ze, nadat er enige vooruitgang is geboekt, de beoefening doorgaans niet volhouden. In plaats daarvan geven ze het op; ook al hebben ze geen gemoedsrust op dagen dat ze stoppen met spirituele beoefening.
Concentratie schenkt iemand goddelijke vreugde, onmetelijke wijsheid, innerlijke visie, inzicht in de diepere waarheden, helderder begrip en eenheid met de Godheid. Deze wetenschap van spirituele discipline (sadhana) is wonderbaarlijker dan de drie werelden!
Apenmeditatie: schadelijk voor spirituele vooruitgang
De geest plant en voert talloze daden uit en zwerft over uitgestrekte vlakten, alles in een oogwenk! Het werkt met een onvoorstelbare snelheid. Hij bedenkt een object en speelt er een beetje mee, maar gooit het al snel terzijde voor een ander, aantrekkelijker object waar hij naartoe vlucht en waarover hij zich zorgen begint te maken!
De spirituele aspirant moet altijd waakzaam zijn voor deze neiging van de geest. Wanneer de geest van object naar object flitst, moet hij teruggebracht worden naar het juiste pad en het juiste object. Dat is de juiste spirituele oefening, het pad van concentratie en meditatie. Als de aspirant echter niet worstelt om deze eenpuntigheid te bereiken, maar de geest aan zichzelf overlaat en zijn grillen van dit naar dat en dat naar dit volgt, verdient het proces de naam apenmeditatie (markata dhyana) – een soort van meditatie die inderdaad zeer schadelijk is voor de spirituele vooruitgang.
Dwing de geest om éénpuntig te zijn
Kortom, het belangrijkste doel van concentratie en meditatie is om de reizen van de geest te minimaliseren en hem te dwingen op één plek te blijven. Als je het op dat vaste podium houdt, moet je de spirituele oefening voor een lange tijd voortzetten. Dan zijn er geen grenzen aan de vrede en vreugde die iemand kan hebben. Als je bijvoorbeeld op een tafel mediteert, blijven je gedachten hangen bij het hout, de afmetingen en afmetingen, de stijl, de wijze van vervaardiging, enz. Er mogen geen andere gedachten over iets anders worden toegestaan. Als de gedachte rond een bed zweeft, wordt het idee van een tafel wazig en wordt het bed ook onvolledig voorgesteld. Beiden raken in de war. De gemoedstoestand moet op één punt gericht zijn. Zo ook moet de geest, wanneer er over de vorm van de Heer wordt gemediteerd, stilstaan bij de vorm van elk onderdeel en de schoonheid en pracht ervan, en deze ideeën moeten worden gecoördineerd en gecombineerd tot het volledige beeld.
Dat is de modus operandi van meditatie. Het aanhoudend uitvoeren van deze meditatie zal resulteren in het ontstaan van een bepaalde vorm. Als je over die vorm nadenkt, ernaar kijkt en er dagenlang naar kijkt, zal er uiteindelijk een stadium worden bereikt waarin de vorm zal verdwijnen en je jezelf zult vergeten. Dat is het superbewuste (samadhi) stadium. Als in dat stadium slechts één gevoel of ideatie aanhoudt, wordt dit de bovenbewuste toestand met ideatie genoemd (savikalpa-samadhi). Als er geen gevoel of gedachte blijft bestaan, wordt het wat Patanjali in de tekst over raja-yoga (Rajayoga-sastra) aanduidde als het einde van de ideatie (bhava-nasana).
Tijdens het mediteren mag de geest niet van het doel afdwalen. Wanneer het op een raaklijn wegvliegt, moet het teruggeleid worden naar de vorm waarover gemediteerd wordt. Ten slotte kunnen, als je dat wenst, alle dingen in die vorm zelf worden ondergebracht. Niettemin hoeft er in het begin maar op één vorm te worden gemediteerd. Je moet niet dagelijks van de een naar de ander wisselen. Nogmaals, tijdens de spirituele beoefening mag je niet toegeven aan gedachten over dingen die je niet leuk vindt, die pijn veroorzaken of die je geloof doen wankelen. Als zulke mensen binnenkomen, leer dan geleidelijk om ze als nuttig te verwelkomen en probeer het goede in hen te begrijpen, in plaats van het slechte.
De inerte geest weerspiegelt de intelligentie
Natuurlijk is de geest inert (jada). Net zoals wanneer water, inerte materie, begint te schijnen wanneer het in de zon wordt geplaatst, ontleent de inerte geest glans aan het Atma en lijkt het alsof hij bewustzijn heeft (chaithanya). Het intellect (buddhi) wordt weerspiegeld in de geest, dus het lijkt alsof de geest ook intelligent is, dat is alles. De werkelijke aard ervan is onwetendheid. De geest is niet zelfverlicht, zoals het Atma. De pracht van de geest is als de helderheid van insecten in het regenseizoen. Het Atma is echter de zon der zonnen, de glans van straling, het Allerhoogste Licht (Paramjyothi), het zelfverschijnende (swayam-jyothi).
Beheers zowel de zintuigen als de geest. De zintuigen kunnen niets uit zichzelf doen. Ze zijn niet onafhankelijk. Als de geest onder controle wordt gebracht, kunnen ook de zintuigen worden beheerst. Sommige mensen ondergaan louter ascese van de zintuigen om de geest te beheersen! Ze zijn zich niet bewust van de echte discipline die nodig is. De echte discipline is de vernietiging van verlangen.
Hoe waakzaam de bewakers ook zijn, een slimme overvaller kan nog steeds op honderd verbazingwekkende manieren stelen. Zo ook, hoe vakkundig je ook probeert de zintuigen onder controle te houden, de geest zal ze opzij slepen en zijn verlangens erdoor uitvoeren. Merk op hoe de wijze Vishvamitra, ondanks zijn boetedoeningen, viel voor de listen van de hemelse nimfen (apsara's) die door Indra waren gestuurd om hem te verleiden.
Als alleen de buitendeur gesloten is en de binnendeur niet vergrendeld is, is een ramp zeker. Maar als zowel de buiten- als de binnendeuren veilig zijn vergrendeld, kunt u rustig slapen, want geen enkele dief, hoe slim ook, zal het gemakkelijk vinden om binnen te komen en kwaad te doen. Daarom moet de aspirant meesterschap verwerven over de externe zintuigen. Vervolgens moet de geest, ondergedompeld in de voortdurende opeenvolging van de relatie tussen subject en object (vishaya), worden beheerst door middel van vrede (santhi) en verzaking (vairagya). Wanneer dat gedaan is, kan men echte spirituele gelukzaligheid (ananda) ervaren en het Atma in zijn werkelijke vorm visualiseren. Dat is de reden waarom Krishna ooit tegen Arjuna zei: “Degenen die ernaar streven meesterschap over de zintuigen te hebben, moeten volledig vertrouwen in Mij hebben.”
De zintuigen zijn altijd extravert van aard; ze zijn begerig naar externe contacten. Daarom slepen ze de onwetenden voortdurend naar externe objecten. Dus moet de spirituele aspirant, begiftigd met onderscheidingsvermogen en verzaking, obstakels op zijn pad naar buiten plaatsen en zijn uitbarstingen onderdrukken, net zoals de wagenmenner, die de zweep en de teugels hanteert, dat doet met de rennende paarden. Ongecontroleerde zintuigen veroorzaken grote schade. Mensen die in hun greep zijn, kunnen zich niet bezighouden met meditatie, zelfs niet voor een enkele seconde.
Ontwikkel goede gewoonten voordat u zich concentreert
Vorm (rupa) is van fundamenteel belang voor concentratie en meditatie. Zelfs als je het formulier niet voor je hebt, zou je het vermogen moeten hebben om het te visualiseren. Dit is niet zo moeilijk voor degenen wier concentratie correct is. Maar sommigen beoefenen concentratie zonder eerst goede gewoonten en juist gedrag aan te kweken. Dat is een teken van onvolledige kennis. Concentratie moet de zuivere kwaliteiten (sathwa-guna's) als basis hebben. De geest moet worden gezuiverd door een juiste behandeling van het karakter door middel van goede gewoonten. Concentratie moet op dit zuiveringsproces volgen en er niet aan voorafgaan. Alle moeite om zich te concentreren zonder de geest te zuiveren is pure tijdverspilling. Veel grote mannen hebben hun carrière geruïneerd door al vroeg naar concentratie te streven, zonder de discipline van goede gewoonten.
Maak langzame maar gestage vooruitgang
Nogmaals, als het om concentratie gaat, moet je oppassen dat je niet iets als object hebt waar je geest niet van houdt, want hoe hard je het ook probeert, je geest zal er niet bij blijven. Zorg daarom in het begin voor iets dat een bron van vreugde is.
Ga in de lotushouding (padmasana) zitten en richt uw ogen op het puntje van uw neus. In het begin, gedurende een minuut; dan gedurende drie minuten; enkele dagen later, gedurende zes; en na enige tijd, wel negen minuten. De concentratie moet dus geleidelijk worden versterkt, zonder al te veel haast. Op deze manier kan het zelfs een half uur worden volgehouden, met het verstrijken van de tijd. Maar forceer het tempo niet. Langzaam en gestaag moet de discipline worden ontwikkeld.
Door oefening zal de geest gefixeerd raken en zal het concentratievermogen toenemen. Om concentratie en eenpuntigheid te bereiken, moet je tot op zekere hoogte inspanning ondergaan. Je moet je geest op de Heer richten en alle andere gedachten van het mentale vlak afhouden. Door voortdurend dit soort oefeningen te doen, zal uw visie stevig gericht zijn op de Heer die in uw hart woont. Dat is waarlijk het doel; de volledige vrucht van meditatie.
Concentratie is volgens de yogageschriften het fixeren van de geest op één object, zonder enige afwijking. Alleen concentratie kan meditatie succesvol maken. De aard ervan is eenpuntigheid; zijn kracht zal aarzeling tenietdoen. Het wordt veroorzaakt door spirituele gelukzaligheid. De naam is essentieel voor meditatie, want alleen dat kan snel succes garanderen. Zelfs als er niet snel een volledig geloof ontstaat, mag de praktijk niet worden opgegeven of veranderd, want de praktijk zal zeker de overwinning opleveren. Meditatie is spirituele kracht, de kracht die de ziekte van wereldsgezindheid (samsara) zal afweren.