rozdział 4 - Mój udział w życiu gospodarczym

notatki sporządzone na podst. Książki nauczyciela wyd. Nowa Era

1. Po co ludziom pieniądze?

W czasach prehistorycznych funkcję środka płatniczego pełniły różne przedmioty, np. naczynia, narzędzia czy broń. Używano ich podczas wymiany towaru za towar. Z czasem rolę tę przejęły najbardziej poszukiwane towary uniwersalne, takie jak zboże czy sól. W starożytności środkiem płatniczym stały się metale szlachetne (srebro i złoto), które przekształciły się ostatecznie w monety. W czasach nowożytnych pojawiły się pieniądze papierowe – banknoty. Obecnie używa się także pieniądza elektronicznego, m.in. w postaci kart płatniczych.

Pieniądz pełni kilka podstawowych funkcji: służy jako środek płatniczy, pozwala mierzyć wartość towarów oraz umożliwia gromadzenie oszczędności.

2. ABC gospodarki

Jako gospodarkę określa się wszystkie działania związane z wytwarzaniem dóbr i świadczeniem usług w danym państwie. Do jej najważniejszych działów należą przemysł, usługi oraz rolnictwo. Wszystkie dziedziny gospodarki są ze sobą powiązane, dzięki czemu może ona prawidłowo funkcjonować.

Rozróżnia się dwa podstawowe systemy gospodarcze. W gospodarce centralnie planowanej produkcja przemysłowa i rolna oraz świadczenie usług są ściśle kontrolowane przez władze. Większość przedsiębiorstw należy do państwa. Taki typ organizacji życia ekonomicznego istniał w PRL-u.

Funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej jest natomiast uzależnione wyłącznie od zapotrzebowania na dany towar lub usługę. Dlatego wytwarza się jedynie produkty, których oczekują klienci. W tym typie gospodarki dominuje własność prywatna.

Jako popyt określa się zapotrzebowanie klientów na konkretny towar bądź usługę (chęć kupna). Natomiast podaż to ilość towaru wytworzonego i dostarczonego na rynek przez producentów (chęć sprzedaży).

O konkurencji mówi się, gdy dostarczaniem danego produktu lub świadczeniem określonej usługi zajmuje się wiele przedsiębiorstw. Walczą one wówczas

o przychylność klientów. Sytuacja taka jest korzystna dla konsumentów.

Natomiast monopol występuje wtedy, gdy na rynku istnieje tylko jeden dostawca danego produktu bądź usługi. Nie musi on w związku z tym zabiegać

o klientów i może dowolnie ustalać cenę towaru.

3. Ekonomia w moim domu

Gospodarstwo domowe tworzą osoby mieszkające razem i dysponujące wspólnymi pieniędzmi. Gospodarstwa dzielimy na indywidualne, np. małżeństwo

z dziećmi, i zbiorowe, w których skład wchodzą m.in. mieszkańcy internatu lub koszar wojskowych.

Wszystkie dochody i wydatki gospodarstwa domowego w ciągu miesiąca tworzą budżet domowy. Jeżeli kwota otrzymana po zsumowaniu tych liczb jest dodatnia, oznacza to, że gospodarstwo ma nadwyżkę budżetową. Gdy otrzymamy wynik ujemny, powstanie „dziura budżetowa”.

Nabywając dowolny towar, klient zawiera ze sprzedawcą umowę kupna--sprzedaży. Dzięki temu ma prawo do reklamacji produktu, gdy jest on uszkodzony. Może wówczas powołać się na niezgodność towaru z umową.

W przypadku odmowy przyjęcia reklamacji przez sprzedawcę można skorzystać z pomocy Miejskiego lub Powiatowego Rzecznika Konsumentów. Instytucje te zajmują się ochroną praw konsumenta.

4. Podatki i budżet państwa

Dany kraj, aby sprawnie funkcjonować i spełniać obowiązki wobec obywateli, musi posiadać odpowiednie fundusze. Pochodzą one z podatków, czyli obowiązkowych świadczeń pieniężnych na rzecz państwa. Każdemu obywatelowi Polski płacącemu podatki nadawany jest numer identyfikacji podatkowej (NIP).

W Polsce istnieje m.in.

• podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT - 18% i 32%)

• podatek dochodowy od firm (CIT - 19% liniowy)

• oraz podatek od towarów i usług (VAT - najczęściej 23%)

• Świadczenia te są głównym źródłem dochodów budżetu państwa. Budżet państwa to wszystkie dochody i wydatki danego kraju w ciągu roku. W Polsce przygotowaniem budżetu zajmuje się rząd, natomiast akceptuje go parlament.

Wysokość płaconego podatku oblicza się, wypełniając zeznanie podatkowe. W Polsce obowiązują dwie stawki podatkowe: 18% i 32%. Są one zależne od wysokości uzyskiwanych dochodów.

5. System bankowy

Każde państwo posiada walutę, w której rozlicza się wszelkie płatności na jego terenie. W Polsce jest nią złoty, dzielący się na 100 groszy.

Emisją złotego zajmuje się bank centralny – Narodowy Bank Polski. Do jego podstawowych zadań należą: prowadzenie polityki pieniężnej Polski, sprawowanie nadzoru nad działalnością banków prywatnych oraz obsługa bankowa budżetu państwa. Instytucja ta jest niezależna od władz.

Obsługą finansową obywateli bankową obywateli i przedsiębiorstw zajmują się banki prywatne, które oferują m.in. prowadzenie konta osobistego

lub firmowego. Na rachunek bankowy wpływa np. comiesięczna pensja danej osoby. Można też przelać z niego pieniądze na inne konto, np. podczas

dokonywania zakupu w sklepie internetowym. Instytucje te udzielają również kredytów i umożliwiają inwestowanie oszczędności, np. poprzez założenie

lokaty bankowej.

6. Giełda papierów wartościowych

Handel na dużą skalę odbywa się w miejscach zwanych giełdami. Wyróżnia się ich dwa podstawowe rodzaje: giełdy towarowe, na których sprzedaje się towary, takie jak ropa, zboże czy mięso, oraz giełdy papierów wartościowych. Dokonywane tam transakcje dotyczą akcji i obligacji.

Jako akcje określa się papiery wartościowe, po których nabyciu dana osoba staje się współwłaścicielem firmy i ma prawo do udziału w przyszłych zyskach przedsiębiorstwa.

Obligacjami nazywa się papiery wartościowe, których wystawca stwierdza, że nabywca pożyczył mu pieniądze i zobowiązuje się do ich zwrotu wraz

z ustalonymi odsetkami po określonym czasie.

Wprowadzenie na giełdę akcji lub sprzedaż obligacji określa się jako emisję. Aby rozpocząć grę na giełdzie, należy założyć rachunek inwestycyjny,

na którym przechowywane są informacje o posiadanych środkach oraz zakupionych papierach wartościowych.

7. Ożywienie gospodarcze i kryzys

Gospodarka stale ulega zmianom. W okresie ożywienia gospodarczego następuje rozwój ekonomiczny oraz wzrost płac i dochodów budżetu państwa.

Rośnie także produkcja i zwiększa się liczba miejsc pracy. W czasie kryzysu gospodarczego zmniejsza się produkcja, wzrasta bezrobocie oraz spadają dochody państwa.

Z kryzysem gospodarczym wiąże się m.in. inflacja. Prowadzi do wzrostu cen dóbr i usług oraz do spadku wartości pieniądza – za tę samą kwotę można kupić mniej towaru niż wcześniej.

Do oceny stanu gospodarki państwa służy wskaźnik ekonomiczny – produkt krajowy brutto (PKB). Jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych

w danym kraju pomniejszona o wartość dóbr i usług zużytych do ich produkcji. Porównując wartość PKB z kolejnych lat, można ocenić, czy gospodarka rozwija się czy też zwalnia.

Produkt krajowy brutto na osobę (PKB na osobę) to wartość PKB podzielona przez liczbę mieszkańców danego kraju. Wskaźnik ten umożliwia dokonanie dokładniejszej oceny stanu gospodarki państwa.