|| Shri Ganeshaya Namah ||
|| Shri Sharada Namah ||
|| Shri Sadguru Namah ||
गणाधीश जो ईश सर्वां गुणांचा।
मुळारंभ आरंभ तो निर्गुणाचा॥
नमूं शारदा मूळ चत्वार वाचा।
गमूं पंथ आनंत या राघवाचा ॥१॥
गणाधीश - गणपती, शिवगणांचा अधिपती
जो - जो
ईश - देव
सर्वां - सर्व
गुणांचा - चांगल्या गुणांचा, सात्विक गुणांचा
मुळारंभ - मूळ
आरंभ - सुरुवात, उगम स्थान
तो - तो
निर्गुणाचा - निर्गुण देवाचा, ब्रम्हाचा
नमूं - नमन करू
शारदा - सरस्वती देवीस
मूळ - मूळ उगम स्थान
चत्वार - चार प्रकारच्या (परा, पश्यन्ती, मध्यमा, वैखरी)
वाचा - वाचा, बोलण्याची शक्ती
गमूं - चालूया, मार्गक्रमण करूया
पंथ - भक्ती मार्ग, वाट
आनंत - अनादी, अनंत
या - ह्या
राघवाचा - श्री रामचंद्रांचा
गणपती, जो शिवगणांचा अधिपती आहे, जो सर्व चांगल्या गुणांचा देव आहे, जो निर्गुण देवाचा (म्हणजे ब्रम्हाचा) मूळ उगम स्थान आहे, त्या गणराजाला नमन करूया.
सरस्वती देवी जी चार प्रकारच्या वाच्यांचे मूळ उगम स्थान आहे, त्या सरस्वती देवीला नमन करूया.
आणि प्रभू श्री रामचंद्रांच्या अनादी व अनंत भक्ती मार्गावर चालूया.
मना सज्जना भक्तिपंथेचि जावें।
तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावें॥
जनीं निंद्य तें सर्व सोडूनि द्यावें।
जनीं वंद्य ते सर्व भावे करावे ॥२॥
मना - हे मना
सज्जना - सज्जन मना, साधुवृत्तींच्या मना
भक्तिपंथेचि - ईश्वर भक्तीच्या मार्गावर
जावें - चाल, ये
तरी - मग
श्रीहरी - श्रीहरी, देव
पाविजेतो - पावतो. कृपा करतो
स्वभावें - नैसर्गिकरित्या, स्वाभाविकपणे
जनीं - जगामध्ये, लोकांमध्ये
निंद्य - निंदनीय, पाप
तें - ते
सर्व - सर्व
सोडूनि - सोडून'
द्यावें - दे
जनीं - जगामध्ये, लोकांमध्ये
वंद्य - वंदनीय, पुण्य
ते - ते
सर्व - पूर्ण
भावे - आवडीने
करावे - कर
हे सज्जन मना, तू ईश्वर भक्तीच्या मार्गावर ये. मग श्रीहरी तुला स्वाभाविकच पावेल.
ह्या जगामध्ये जे निंदनिय म्हणून गणलं जात ते सव सोडून दे (म्हणजे पाप करणं सॊडून दे)
ह्या जगामध्ये जे वंदनीय म्हणून गणलं जात ते पूर्ण आवडीने कर (म्हणजे आवडीने पुण्य करत जा )
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा।
पुढे वैखरी राम आधी वदावा॥
सदाचार हा थोर सांडूं नये तो।
जनीं तोचि तो मानवी धन्य होतो ॥३॥
प्रभाते - प्रभात समयी, सूर्योदयाला, पहाटे
मनी - मनात, चित्तात
राम - प्रभू श्री रामचंद्रांचे
चिंतीत - चिंतन करत जावे, म्हणजे त्यांचे रूप डोळ्यासमोर आणून त्यांच्या लीला आठवाव्यात, यालाच स्वरूप अनुसंधान म्हणतात
जावा - जावे
पुढे - नंतर, मागाहून
वैखरी - वाचेने, तोंडाने
राम - रामाचे नाव
आधी - सर्वप्रथम
वदावा - बोलावे, म्हणावे
सदाचार - सदाचार, म्हणजे सर्वांशी प्रेमाने वागणे, पुण्याचे काम करणे
हा - हा गुण
थोर - श्रेष्ठ
सांडूं - सोडू
नये - नये
तो - तो गुण
जनीं - जगामध्ये, लोकांमध्ये
तोचि - तोच एक
तो - तो
मानवी - मनुष्य
धन्य - धन्य
होतो - होतो
प्रभात समयी (सूर्योदयाला) प्रभू श्री रामचंद्रांचे चिंतन करत जावे. (म्हणजे त्यांचे रूप डोळ्यासमोर आणून त्यांच्या लीला आठवाव्यात).
नंतर वाचेने सर्वप्रथम राम नाम बोलावे
सदाचार, म्हणजे सर्वांशी प्रेमाने वागणे, हा थोर गुण आहे आणि तो कधीही सोडू नये.
अशा प्रकारे जो वागतो, तोच मनुष्य जगामधील सर्व लोकांमध्ये धन्य होतो.
मना वासना दुष्ट कामा न ये रे।
मना सर्वथा पापबुद्धी नको रे॥
मना सर्वथा नीति सोडूं नको हो।
मना अंतरीं सार वीचार राहो ॥४॥
मना पापसंकल्प सोडूनि द्यावा।
मना सत्यसंकल्प जीवीं धरावा॥
मना कल्पना ते नको वीषयांची।
विकारे घडे हो जनी सर्व ची ची ॥५॥
नको रे मना क्रोध हा खेदकारी।
नको रे मना काम नाना विकारी॥
नको रे मना सर्वदा अंगिकारू।
नको रे मना मत्सरु दंभ भारु ॥६॥
नको - करू नकोस, धरू नकोस
रे मना - हे मना
क्रोध - क्रोध, राग
हा - हा आहे
खेदकारी - खेद, शोक प्राप्त करून देणारा
नको - करू नकोस, धरू नकोस
रे मना - हे मना
काम - विषय वासना (राम रहित इच्छा उ. संपत्ती, मान, प्रतिष्ठा इ.)
नाना - अनेक
विकारी - विकार उत्पन्न करतो (उ. काम, क्रोध, लोभ, मोह, मंद, मत्सर इ )
नको - करू नकोस, धरू नकोस
रे मना - हे मना
सर्वदा - कधीही, अजिबात
अंगिकारू - अंगीकार करू
नको - करू नकोस, धरू नकोस
रे मना - हे मना
मत्सरु - इर्षा
दंभ - अहंकार, खोटी प्रतिष्ठा
भारु - प्रबळ
हे मना, क्रोध करू नकोस, कारण त्याचे पर्यवसन खेद व शोक यात होते. हे मना, विषय वासना (राम रहित इच्छा उ. संपत्ती, मान, प्रतिष्ठा इ.) यांच्या इच्छा धरू नकोस, कारण त्यांमुळे आणखी नाना विकार उत्पन्न होतात (उ. काम, क्रोध, लोभ, मोह, मंद, मत्सर इ )
हे मना, ह्या दुर्गुणांचा कधीही अंगीकार करू नकोस. (कारण यात तुझा फार मोठा तोटा आहे). हे मना, मत्सर (इर्षा) तसेच प्रबळ असा दंभ (अहंकार) ह्या गोष्टींना थारा देऊ नकोस.
मना श्रेष्ठ धारिष्ट जीवीं धरावे।
मना बोलणे नीच सोशीत जावें॥
स्वयें सर्वदा नम्र वाचे वदावे।
मना सर्व लोकांसि रे नीववावें ॥७॥
O my mind, hold most excellent courage into your inner self.
O my mind, go on bearing with the insulting speech of others
But you yourself should always speak polite through your speech.
O my mind, you should satisfy all the people.
मना - हे मना
श्रेष्ठ - अत्यंत, उच्च कोटीचे
धारिष्ट - धैर्य, धीर
जीवीं - अंतरात, हृदयात
धरावे - धरावा, असुदे
मना - हे मना
बोलणे - बोलणे
नीच - अपमानास्पद, ऐकून पीडा होईल असे
सोशीत - सहन करत
जावें - जा
स्वयें - स्वतः
सर्वदा - नेहमी
नम्र - नम्र, सुख देईल असे
वाचे - मुखाने, तोंडाने'
वदावे - बोलावे
मना - हे मना
सर्व - सर्व, सगळ्या
लोकांसि - लोकांना
रे - रे मना
नीववावें - संतोष द्यावा
हे मना, अंतरात अत्यंत धैर्य असुदे (जेणे करून अत्यंत कठीण प्रसंगालाही तोंड देऊ शकशील). हे मना, इतरांचे अपमानास्पद बोलणे सहन करत जा.
पण इतरांशी बोलताना, स्वतः मात्र मुखाने नेहमी नम्र बोलावे. हे मना, आपल्या वागण्याने सर्व लोकांना संतोष द्यावा.
देहे त्यागितां कीर्ति मागें उरावी।
मना सज्जना हेचि क्रीया धरावी॥
मना चंदनाचे परी त्वां झिजावे।
परी अंतरीं सज्जना नीववावे ॥८॥
देहे - देह, शरीर
त्यागिता - त्यागलया नंतर
कीर्ति - सद्कीर्ती,
मागे - मागे
उरावी - राहावी
मना - हे मना
सज्जना - सज्जन मना, साधूवृत्तीच्या मना
हेचि - हीच, अशी
क्रीया - पुण्य काम, लोककल्याणकारी
धरावी - करत जा, कर
मना - हे मना
चंदनाचे - चंदनाच्या
परी - सारखा
त्वां - तू
झिजावे - झीज
परी - पण
अंतरी - अंतराला, हृदयाला
सज्जना - सज्जनांच्या
नीववावे - संतोष द्यावा, समाधान द्यावे
हे सज्जन मना, जिवंत असताना अशी पुण्य व लोककल्याणकारी कृत्य करत जा जेणे करून देहत्यागा नंतरही कीर्तीरूपे तू मागे राहशील.
हे मना, चंदन ज्याप्रमाणे झिजतो पण इतरांना शीतलता व सुगंध देतो, त्याप्रमाणे तू ही स्वतःचे जीवन पुण्य कर्म करण्यात झीजव पण सज्जनांच्या अंतराला संतोष दे.
नको रे मना द्रव्य ते पूढिलांचे।
अति स्वार्थबुद्धी नुरे पाप सांचे॥
घडे भोगणे पाप ते कर्म खोटे।
न होतां मनासारिखें दु:ख मोठे ॥९॥
श्री गणेशाय नमः
श्री शारदा नमः
श्री सद्गुरू नमः
जनीं सर्वसूखी असा कोण आहे।
विचारें मना तुंचि शोधुनि पाहे॥
मना त्वांचि रे पूर्वसंचीत केले।
तयासारिखे भोगणें प्राप्त जाले ॥११॥
जनीं - ह्या जगातील लोकांमध्ये
सर्वसूखी - पूर्णपणे व सदासर्वदा सुखी
असा - असा मनुष्य
कोण आहे - कोण आहे ? अर्थात कोणीही नाही
विचारें - विचार आणि विश्लेषण कर
मना - हे मना
तुंचि - तू स्वतः
शोधुनि - शोधून
पाहे - पहा
मना - हे मना
त्वांचि - तू स्वतः
रे - रे मना
पूर्वसंचीत - भूतकाळात पाप किंवा पुण्य संचय
केले - केला आहेस
तयासारिखे - त्यासारखेच, त्याला अनुसरून
भोगणें - सुख किंवा दुःख भोगणे
प्राप्त - प्राप्त
जाले - झाले आहे
ह्या जगातील लोकांमध्ये पूर्णपणे सुखी आहे असा कोणीही नाही. हे मना तू स्वतः विचार आणि विश्लेषण कर आणि शोधून पहा. तुला असं आढळले कि कोणीही सदा सर्वदा आणि पूर्णपणे सुखी राहू शकत नाही. प्रत्येकाला काहींना काही तरी दुःख येतात.
हे मना, तू स्वतःच जो भूतकाळात पाप किंवा पुण्य संचय केला आहेस त्यासारखेच तुला वर्तमानात सुख किंवा दुःख भोगणे प्राप्त झाले आहे.
मना मानसीं दु:ख आणूं नको रे।
मना सर्वथा शोक चिंता नको रे॥
विवेके देहेबुद्धि सोडूनि द्यावी।
विदेहीपणें मुक्ति भोगीत जावी ॥१२॥
मना - हे मना
मानसीं - मनात, अंतरंगात
दु:ख - दु:ख
आणूं - आणूं
नको - नको
रे - रे मना
मना - हे मना
सर्वथा - पूर्णपणे, बिलकुल, अजिबात
शोक - शोक
चिंता - चिंता
नको - नको करू
रे - रे मना
विवेके - विवेक बुद्धीचा वापर करून
देहेबुद्धि - 'मी देह आहे' अशी गैरसमजूत
सोडूनि - सोडून
द्यावी - दिली पाहिजे
विदेहीपणें - मी देह नसून सर्वव्यापी आत्मा आहे अशा भावनेने
मुक्ति - मुक्ति, मुक्तीचा आनंद
भोगीत - भोगत
जावी - जावा
हे मना, म्हणून तू मनात दुःख आणू नको तसेच अजिबात शोक व चिंता करू नको.
विवेक बुद्धीचा वापर करून 'मी देह आहे' अशी स्वतःची समजूत सोडून दिली पाहिजे. ('मी देह आहे' हि गैरसमजुत गेल्यावर, अंगावर येणारी संसार दुःखे तुला बादणार नाहीत). मी देह नसून सर्वव्यापी आत्मा आहे हि समजूत आत्मसात करून मुक्तीचा आनंद भोगत जावा.
मना सांग पां रावणा काय जाले।
अकस्मात ते राज्य सर्वै बुडाले॥
म्हणोनी कुडी वासना सांड वेगीं।
बळे लागला काळ हा पाठिलागी ॥१३॥
जिवा कर्मयोगे जनीं जन्म जाला।
परी शेवटीं काळमूखीं निमाला॥
महाथोर ते मृत्युपंथेचि गेले।
कितीएक ते जन्मले आणि मेले ॥१४॥
मना पाहतां सत्य हे मृत्युभूमी।
जितां बोलती सर्वही जीव मी मी॥
चिरंजीव हे सर्वही मानिताती।
अकस्मात सांडूनिया सर्व जाती ॥१५॥
मरे एक त्याचा दुजा शोक वाहे।
अकस्मात तोही पुढे जात आहे॥
पुरेना जनीं लोभ रे क्षोभ त्याते।
म्हणोनी जनीं मागुता जन्म घेते ॥१६॥
मनीं मानवा व्यर्थ चिंता वहाते।
अकस्मात होणार होऊनि जाते॥
घडें भोगणे सर्वही कर्मयोगे।
मतीमंद तें खेद मानी वियोगें ॥१७॥
मना राघवेंवीण आशा नको रे।
मना मानवाची नको कीर्ति तूं रे॥
जया वर्णिती वेद-शास्त्रे-पुराणें।
तया वर्णितां सर्वही श्लाघ्यवाणे ॥१८॥
मना सर्वथा सत्य सांडूं नको रे।
मना सर्वथा मिथ्य मांडूं नको रे॥
मना सत्य ते सत्य वाचे वदावे।
मना मिथ्य तें मिथ्य सोडूनि द्यावें ॥१९॥
बहू हिंपुटी होईजे मायपोटी।
नको रे मना यातना तेचि मोठी॥
निरोधें पचे कोंडिले गर्भवासी।
अधोमूख रे दु:ख त्या बाळकासीं ॥२०॥
बहू - खूप, अत्यंत
हिंपुटी - कष्टी, दुखी, खिन्न
होईजे - होतो, असतो
मायपोटी - आईच्या गर्भात असताना
नको - नको, नाही अनुभवायाची
रे - रे
मना - हे मना
यातना - यातना, त्रास
तेचि - तो
मोठी - मोठा, प्रचंड
निरोधें - बंधनात, अडकून, हालचाल करण्यास असमर्थ
पचे - असतो
कोंडिले - कोंडून असतो
गर्भवासी - मातेच्या गर्भात
अधोमूख - खाली डोकं वर पाय
रे - अरेरे, खरोखरच, खरच
दु:ख - दु:ख
त्या - त्या
बाळकासीं - बाळाला
बाळ आईच्या गर्भात असताना खूप दुखी खिन्न असतॊ. हे मना, ती गर्भवासाची प्रचंड यातना मला पुन्हा नाही अनुभवायाची.
आईच्या गर्भात असताना बालक कोंडून असतो व हालचाल करू शकत नाही. तसेच खाली डोकं वर पाय अशा अवस्थेत असल्यामुळे तो खरच खूप दुःखी असतो.
मना वासना चूकवीं येरझारा।
मना कामना सांडी रे द्रव्यदारा॥
मना यातना थोर हे गर्भवासीं।
मना सज्जना भेटवीं राघवासीं॥२१॥
मना सज्जना हीत माझें करावें।
रघुनायका दृढ चित्ती धरावें॥
महाराज तो स्वामि वायुसुताचा।
जना उद्धरी नाथ लोकत्रयाचा॥२२॥
मना - हे माझ्या मना
सज्जना - हे सज्जन मना, हे साधू वृत्तीच्या मना
हीत - हित, कलयाण
माझें - माझें
करावें - करून दे, साधून दे
रघुनायका - रघुकुळाचे नायक म्हणजेच प्रभू श्री राम
दृढ - घट्ट, एक सारखे, सतत
चित्ती - हृदयात, मनात, चित्तात
धरावे - धरून ठेव, पकडून ठेव
महाराज - जगतचालक, सम्राट, राजांचा राजा, स्वामी
तो - तो प्रभू राम
स्वामि - स्वामी, मालक
वायुसुताचा - हनुमानाचा (हनुमान हे वायूचे पुत्र असल्यामुळे त्यांना वायूपुत्र किंवा वायुसुत म्हणतात )
जना - जनांना, लोकांचा
उद्धरी - उद्धार करतो,
नाथ - स्वामी, मालक
लोकत्रयाचा - तिन्ही लोकांचा
हे माझ्या सज्जन मना, प्रभू श्री रामचंद्रांना घट्ट पकडून ठेव (म्हणजे मनात त्यांचे सतत चिंतन घडूदे) आणि अशाप्रकारे मला माझे हित करून दे.
कारण प्रभू श्री रामचंद्र हे जगतचालक सम्राट आहेत, हनुमंताचे स्वामी आहेत आणि तिन्ही लोकांचे स्वामी असणारे श्री राम हे लोकांचा उद्धार करन देतात.
न बोलें मना राघवेवीण कांहीं।
जनी वाउगें बोलता सुख नाहीं॥
घडिने घडी काळ आयुष्य नेतो।
देहांतीं तुला कोण सोडूं पहातो?॥२३॥
रघुनायकावीण वांया शिणावे।
जनासारिखे व्यर्थ कां वोसणावें॥
सदा सर्वदा नाम वाचे वसो दे।
अहंता मनी पापिणी ते नसो दे॥२४॥
रघुनायकावीण - रघुकुळाच्या नायकावीण, रामाविण, रामाला विसरून, रामरहित
वांया - व्यर्थ
शिणावे - शिण करून घ्यावा, स्वतःला कष्टी करून घ्यावे
जनासारिखे - सर्व सामान्य लोकांसारिखे, आध्यात्मिक रुची नसलेल्या लोकांसारखे
व्यर्थ - उगाच, फुकट, वायफळ, विषयांच्या बाबतीतल्या, रामरामरहित
कां वोसणावें - का बडबड करावी, का गप्पा माराव्यात
सदा सर्वदा - नेहमी, सतत, एकसारखे
नाम - रामाचे नाव, देवाचे पवित्र नाव
वाचे - तोंडात, मुखात, वाणीत
वसो दे - खेळत राहूदे
अहंता - अहंकार, दंभ, गर्व, वाद-विवाद करण्याची बुद्धी
मनी - मनात, हृदयात, अंतरात
पापिणी - पापी, वाईट
ते - ती
नसो दे - नसू दे
रामरहित जीवन जगून वाया शीण का करून घ्यावा. सर्वसामान्य लोकांप्रमाणे रामरहित व्यर्थ बडबड, गप्पा गोष्टी का बरे कराव्यात ? सदा सर्वदा देवाचे पवित्र नाव तोंडात खेळत राहावे. मनात पापी अहंकार नसुदे.
(देवाचे पवित्र नाव घेतल्यामुळे काम, क्रोध, लोभ, मोह, मत्सर, अहंता या सर्व वाईट गुणांचा नाश होतो व सत्य, धर्म, प्रेम, शांती, अहिंसा या दैवी गुणांची वाढ होते. याउलट रामरहित व्यर्थ बडबड गप्पा गोष्टी केल्यामुळे उलट होते. वाईट प्रवृत्ती, अहंकार यांची वाढ होते व चांगल्या गुणांचा ह्रास होतो. म्हणून आपण जे काही मुखाने बोलतो ते भगवंतप्रित्यर्थ असावे, रामरहित मुळीच नसावे.)
मना वीट मानूं नको बोलण्याचा।
पुढें मागुता राम जोडेल कैंचा॥
सुखाची घडी लोटतां सूख आहे।
पुढें सर्व जाईल कांही न राहे॥२५॥
मना - हे मना
वीट मानूं नको - कंटाळा करू नको, नावड धरू नको
बोलण्याचा - रामाचे नाव घेण्याचा, देवा प्रित्यर्थ बोलण्याचा
पुढें - भविष्यात
मागुता - पुन्हा
राम - श्री राम, देव
जोडेल - भेटेल, प्राप्त होईल
कैंचा - कसा, कुठचा
सुखाची घडी - जीवनातील सुखाची घडी, सुखाचा काळ
लोटतां - जाई पर्यंत, संपे पर्यंत, आहे तो पर्यंत
सूख आहे - सुख अनुभवाला
पुढें - नंतर, भविष्यात, सुखाचा काळ संपल्यानंतर
सर्व - सर्व भौतिक सुखपभोग
जाईल - नष्ट होईल, संपेल
कांही - काहीच
न राहे - राहणार नाही, संपुष्टात येईल
हे मना, वर्तमानात देवाचे नाव घेण्याचा कंटाळा करू नकोस. पुढे भविष्यात पुन्हा रामाची प्राप्ती करण्याची संधी कुठना भेटेल.
जीवनात सुखाचे दिवस आहेत तोपर्यंत सुख अनुभवाल (आणि तोपर्यंत रामप्राप्तीची संधी आहे). पुढे भविष्यात (देहत्यागाबरोबर) सर्व भौतिक सुखपभोग संपतील आणि काहीच राहणार नाही. (म्हणजेच रामप्राप्तीची संधी पुन्हा भेटणार नाही.)
देहेरक्षणाकारणें यत्न केला।
परी शेवटीं काळ घेउन गेला॥
करीं रे मना भक्ति या राघवाची।
पुढें अंतरीं सोडिं चिंता भवाची॥२६॥
भवाच्या भये काय भीतोस लंडी।
धरीं रे मना धीर धाकासि सांडी॥
रघूनायकासारिखा स्वामि शीरीं।
नुपेक्षी कदा कोपल्या दंडधारी॥२७॥
दिनानात हा राम कोदंडधारी।
पुढें देखतां काळ पोटीं थरारी॥
मना वाक्य नेमस्त हे सत्य मानीं।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥२८॥
पदी राघवाचे सदा ब्रीद गाजे।
वळें भक्तरीपूशिरी कांबि वाजे॥
पुरी वाहिली सर्व जेणे विमानीं।
नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी॥२९॥
समर्थाचिया सेचका वक्र पाहे।
असा सर्व भुमंडळी कोण आहे॥
जयाची लिला वर्णिती लोक तीन्ही।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३०॥
महासंकटी सोडिले देव जेणें।
प्रतापे बळे आगळा सर्वगूणे॥
जयाते स्मरे शैलजा शूलपाणी।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३१॥
अहल्या शिळा राघवें मुक्त केली।
पदीं लागतां दिव्य होऊनि गेली॥
जया वर्णितां शीणली वेदवाणी।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३२॥
वसे मेरुमांदार हे सृष्टिलीला ।
शशी सूर्य तारांगणे मेघमाला॥
चिरंजीव केले जनी दास दोन्ही।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३३॥
उपेक्षी कदा रामरुपी असेना।
जिवां मानवां निश्चयो तो वसेना॥
शिरी भार वाहेन बोले पुराणीं।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३४॥
असे हो जया अंतरी भाव जैसा।
वसे हो तया अंतरी देव तैसा॥
अनन्यास रक्षीतसे चापपाणी।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३५॥
सदा सर्वदा देव सन्नीध आहे।
कृपाळूपणे अल्प धारिष्ट पाहे॥
सुखानंद आनंद कैवल्यदानी।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३६॥
सदा चक्रवाकासि मार्तंड जैसा।
उडी घालितो संकटी स्वामि तैसा॥
हरीभक्तिचा घाव गाजे निशाणी।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी॥३७॥
मना प्रार्थना तूजला एक आहे।
रघूराज थक्कीत होऊनि पाहे॥
अवज्ञा कदा हो यदर्थी न कीजे।
मना सज्जना राघवी वस्ति कीजे॥३८॥
जया वर्णिती वेद शास्त्रे पुराणे।
जयाचेनि योगें समाधान बाणे॥
तयालागिं हें सर्व चांचल्य दीजे।
मना सज्जना राघवी वस्ति कीजे॥३९॥
मना पाविजे सर्वही सूख जेथे।
अति आदरें ठेविजे लक्ष तेथें॥
विविकें कुडी कल्पना पालटिजे।
मना सज्जना राघवी वस्ति कीजे॥४०॥
बहू हिंडतां सौख्य होणार नाहीं।
शिणावे परी नातुडे हीत कांहीं॥
विचारें बरें अंतरा बोधवीजे।
मना सज्जना राघवीं वस्ति कीजे॥४१॥
बहुतांपरी हेंचि आतां धरावें।
रघूनायका आपुलेसे करावें॥
दिनानाथ हें तोडरीं ब्रीद गाजे।
मना सज्जना राघवीं वस्ति कीजे॥४२॥
मना सज्जना एक जीवीं धरावें।
जनी आपुलें हीत तूवां करावें॥
रघूनायकावीण बोलो नको हो।
सदा मानसीं तो निजध्यास राहो॥४३॥
मना रे जनीं मौनमुद्रा धरावी।
कथा आदरे राघवाची करावी॥
नसें राम ते धाम सोडूनि द्यावे।
सुखालागिं आरण्य सेवीत जावे॥४४॥
जयाचेनि संगे समाधान भंगे।
अहंता अकस्मात येऊनि लागे॥
तये संगतीची जनीं कोण गोडी।
जिये संगतीनें मती राम सोडी॥४५॥
मना जे घडी राघवेवीण गेली।
जनीं आपुली ते तुवां हानि केली॥
रघूनायकावीण तो शीण आहे।
जनी दक्ष तो लक्ष लावूनि पाहे॥४६॥
मनीं लोचनीं श्रीहरी तोचि पाहे।
जनीं जाणतां मुक्त होऊनि राहे॥
गुणीं प्रीति राखे क्रमू साधनाचा।
जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥४७॥
सदा देवकाजीं झिजे देह ज्याचा।
सदा रामनामें वदे नित्य साचा॥
स्वधर्मेचि चाले सदा उत्तमाचा।
जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥४८॥
सदा बोलण्यासारिखे चालताहे।
अनेकीं सदा एक देवासि पाहे॥
सगूणी भजे लेश नाही भ्रमाचा।
जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥४९॥
नसे अंतरी काम नानाविकारी।
उदासीन जो तापसी ब्रह्मचारी॥
निवाला मनीं लेश नाही तमाचा।
जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५०॥
मदें मत्सरें सांडिली स्वार्थबुद्धी।
प्रपंचीक नाहीं जयातें उपाधी॥
सदा बोलणे नम्र वाचा सुवाचा।
जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५१॥
क्रमी वेळ जो तत्त्वचिंतानुवादे।
न लिंपे कदा दंभ वादे विवादे॥
करी सुखसंवाद जो उगमाचा।
जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५२॥
सदा आर्जवी प्रीय जो सर्व लोकीं।
सदा सर्वदा सत्यवादी विवेकी॥
न बोले कदा मिथ्य वाचा त्रिवाचा।
जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५३॥
सदा सेवि आरण्य तारुण्यकाळीं।
मिळेना कदा कल्पनेचेनि मेळी॥
चळेना मनीं निश्चयो दृढ ज्याचा।
जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५४॥
नसे मानसीं नष्ट आशा दुराशा।
वसे अंतरीं प्रेमपाशा पिपाशा॥
ऋणी देव हा भक्तिभावे जयाचा।
जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५५॥
दिनाचा दयाळू मनाचा मवाळू।
स्नेहाळू कृपाळू जनीं दासपाळू॥
तया अंतरी क्रोध संताप कैंचा।
जगीं धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा॥५६॥
जगीं होइजे धन्य या रामनामे।
क्रिया भक्ति ऊपासना नित्य नेमे॥
उदासीनता तत्त्वता सार आहे।
सदा सर्वदा मोकळी वृत्ति राहे ॥५७॥
नको वासना वीषयीं वृत्तिरुपें।
पदार्थी जडे कामना पूर्वपापें॥
सदा राम निष्काम चिंतीत जावा।
मना कल्पनालेश तोहि नसावा॥५८॥
मना कल्पना कल्पितां कल्पकोटी।
नव्हे रे नव्हे सर्वथा रामभेटी॥
मनीं कामना राम नाही जयाला।
अती आदरे प्रीती नाही तयाला॥५९॥
मना राम कल्पतरु कामधेनु।
निधी सार चिंतामणी काय वानूं॥
जयाचेनि योगे घडे सर्व सत्ता।
तया साम्यता कायसी कोण आतां॥६०॥
उभा कल्पवृक्षातळीं दु:ख वाहे।
तया अंतरीं सर्वदा तेचि आहे॥
जनी सज्जनी वाद हा वाढवावा।
पुढें मागता शोक जीवीं धरावा॥६१॥
निजध्यास तो सर्व तुटोनि गेला।
बळें अंतरीं शोक संताप ठेला॥
सुखानंद आनंद भेदें बुडाला।
मना निश्चयो सर्व खेदे उडाला॥६२॥
घरी कामधेनू पुढें ताक मागें।
हरीबोध सांडोनि वेवाद लागे॥
करी सार चिंतामणी काचखंडे।
तया मागतां देत आहे उदंडे॥६३॥
अती मूढ त्या दृढ बुद्धि असेना।
अती काम त्या राम चित्ती वसेना॥
अती लोभ त्या क्षोभ होइल जाणा।
अती वीषयी सर्वदा दैन्यवाणा॥६४॥
नको दैन्यवाणें जिणे भक्तिऊणे।
अती मुर्ख त्या सर्वदा दु:ख दूणे॥
धरीं रे मना आदरें प्रीति रामी।
नको वासना हेमधामीं विरामीं॥६५॥
नव्हे सार संसार हा घोर आहे।
मना सज्जना सत्य शोधुनि पाहे॥
जनीं वीष खातां पुढे सूख कैचे।
करीं रे मना ध्यान या राघवाचें॥६६॥
घनश्याम हा राम लावण्यरुपी।
महाधीर गंभीर पूर्णप्रतापी॥
करी संकटीं सेवकांचा कुडावा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥६७॥
श्री राम हे मेघवर्ण निळ्या रंगाचे व अतिशय सुंदर आहेत. ते अतिशय धैर्यवान आहेत, त्यांची गंभीर धीट मुद्रा आहे, तसेच ते महा प्रतापी आहेत.
संकट समयी ते भक्तांचे रक्षण करतात. प्रभात समयी मनामध्ये श्री रामाचें चिंतन करत जावे. म्हणजेच त्यांचे रूप डोळ्या समोर आणावे व त्यांच्या लीला आठवाव्यात.
बळें आगळा राम कोदंडधारी।
महाकाळ विक्राळ तोही थरारी॥
पुढे मानवा किंकरा कोण केवा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥६८॥
सुखानंदकारी निवारी भयातें।
जनीं भक्तिभावे भजावे तयातें॥
विवेके त्यजावा अनाचार हेवा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥६९॥
सुखानंदकारी - प्रापंचिक तसेच पारमार्थिक सुख व आनंद प्ररप्त करून देणारे
निवारी - दूर करतो, मुक्त करतो, सोडवणूक करतो
भयातें - भयाला, सर्वप्रकारच्या भयापासून
जनीं - लोकांनी, सर्वांनी
भक्तिभावे - भक्तिभावाने, पूर्ण श्रद्धा व भक्तीयुक्त अंतःकरणाने
भजावे - भजन करावे, भक्ती करावी, भक्ती केली पाहिजे
तयातें - त्यांना (श्री रामांना ), त्यांची
विवेके - विवेकाने, सारासार विचार करून, विवेक बुद्धीचा वापर करून
त्यजावा - त्याग करावा , सोडून द्यावा
अनाचार - वाईट आचरण, दुराचरण, धर्मबाह्य आचरण
हेवा - द्वेष, मत्सर
प्रभाते - प्रभातकाळी, सकाळी, सूर्योदयाला
मनी - मनात, अंतःकरणात
राम - श्री राम
चिंतीत - चिंतन करत, ध्यान करत, स्मरण करत
जावा - जावे
प्रभू श्री राम हे प्रापंचिक सुख व आनंद प्राप्त करून देणारे आहेत. तसेच ते सर्व प्रकारच्या भयापासून भक्तांना मुक्त करतात. म्हणून लोकांनी श्रद्धा व भक्तीयुक्त अंतःकरणाने त्यांची भक्ती केली पाहिजे.
विवेक बुद्धीचा वापर करून आपण द्वेष मत्सर इत्यादी वाईट आचरणाचा त्याग करावा. प्रभातकाळी मनात श्री रामाचे चिंतन करत जावे.
सदा रामनामे वदा पुर्णकामें।
कदा बाधिजेना ऽऽ पदा नित्य नेमें॥
मदालस्य हा सर्व सोडोनि द्यावा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७०॥
सदा - सतत, नेहमी
रामनामे - रामाचे नाव
वदा - बोला, म्हणा, घ्या
पूर्ण - पूर्ण
कामे - निश्चयाने, श्रद्धेने, विश्वास ठेवून, हौशीने, आवडीने
कदा - कधीही, केव्हाही, कधीच
बाधिजेना - बाधत नाही, ओढवत नाही
आपदा - संकट
नित्यनेमे - नित्यनेमाने केले असता
मदालस्य - मद (गर्व) व आळस इ. दुर्गुण
हा - हे
सर्व - सर्व दुर्गुण
सोडूनि - सोडून, त्याग करून
द्यावा - दिले पाहिजेत, केले पाहिजेत
श्री रामाचें नाव सतत आवडीने व श्रद्धेने घेत राहावे. असे नित्यनेमाने केले असता, आपल्यावर कधीच संकट ओढवत नाही.
श्री रामाचें नाव घेताना गर्व व आळस हे सर्व दुर्गुण सोडून दिले पाहिजेत. प्रभातकाळी मनात श्री रामाचे चिंतन करत जावे.
जयाचेनि नामें महादोष जाती।
जयाचेनि नामें गती पाविजेती॥
जयाचेनि नामें घडे पुण्यठेवा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७१॥
न वेचे कदा ग्रंथचि अर्थ काही।
मुखे नाम उच्चारितां कष्ट नाहीं॥
महाघोर संसारशत्रु जिणावा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७२॥
देहेदंडणेचे महादु:ख आहे।
महादु:ख तें नाम घेता न राहे॥
सदाशीव चिंतीतसे देवदेवा।
प्रभाते मनीं राम चिंतीत जावा॥७३॥
बहुतांपरी संकटे साधनांची।
व्रते दान उद्यापने ती धनाची॥
दिनाचा दयाळू मनी आठवावा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७४॥
समस्तामधे सार साचार आहे।
कळेना तरी सर्व शोधुन पाहे॥
जिवा संशयो वाउगा तो त्यजावा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७५॥
नव्हे कर्म ना धर्म ना योग कांही।
नव्हे भोग ना त्याग ना सांग पाहीं॥
म्हणे दास विश्वास नामी धरावा।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा॥७६।
करी काम निष्काम या राघवाचे।
करी रुप स्वरुप सर्वां जिवांचे ॥
करि छंद निर्द्वद्व हे गुण गातां।
हरीकीर्तनी वृत्तिविश्वास होतां॥७७॥
अहो ज्या नरा रामविश्वास नाहीं।
तया पामरा बाधिजे सर्व कांही॥
महाराज तो स्वामि कैवल्यदाता।
वृथा वाहणें देहसंसारचिंता॥७८॥
मना पावना भावना राघवाची।
धरी अंतरीं सोडिं चिंता भवाची॥
भवाची जिवा मानवा भूलि ठेली।
नसे वस्तुचि धारणा व्यर्थ गेली॥७९॥
धरा श्रीवरा त्या हरा अंतराते।
तरा दुस्तरा त्या परा सागराते॥
सरा वीसरा त्या भरा दुर्भराते।
करा नीकरा त्या खरा मत्सराते॥८०॥
मना मत्सरे नाम सांडूं नको हो।
अती आदरे हा निजध्यास राहो॥
समस्तांमधे नाम हे सार आहे।
दुजी तूळणा तूळितांही न साहे॥८१॥
बहु नाम या रामनामी तुळेना।
अभाग्या नरा पामरा हे कळेंना॥
विषा औषधा घेतले पार्वतीशे।
जिवा मानवा किंकरा कोण पुसे॥८२॥
जेणे जाळिला काम तो राम ध्यातो।
उमेसी अती आदरें गूण गातो॥
बहु ज्ञान वैराग्य सामर्थ्य जेथें।
परी अंतरी नामविश्वास तेथें॥८३॥
विठोने शिरी वाहिला देवराणा।
तया अंतरी ध्यास रे त्यासि नेणा॥
निवाला स्वये तापसी चंद्रमौळी।
जिवा सोडवी राम हा अंतकाळीं॥८४॥
भजा राम विश्राम योगेश्वरांचा।
जपू नेमिला नेम गौरीहराचा॥
स्वये नीववी तापसी चंद्रमौळी।
तुम्हां सोडवी राम हा अंतकाळीं॥८५॥
मुखी राम विश्राम तेथेचि आहे।
सदानंद आनंद सेवोनि आहे॥
तयावीण तो शीण संदेहकारी।
निजधाम हे नाम शोकापहारी॥८६॥
मुखी - मुखात व हृदयात
राम - राम, रामाचे नाव, रामाचे चिंतन
विश्राम - शांती, विसावा
तेथेचि - फक्त तेथेच
आहे - आहे
सदानंद - सततचा आनंद, एकसारखा आनंद
आनंद - आनंद
सेवोनि - घर करून, प्राप्त होऊन
राहे - राहतो
तयावीण - रामाच्या चिंतना शिवाय, विषयांच्या चिंतनामुळे
तो - तो
शीण - फुकटचा त्रास, अस्थैर्य, अशांती
संदेहकारी - संदेह उत्पन्न करणारा, अविश्वास उत्पन्न करणारा
निजधाम - स्वतःचे कायमचे घर, स्वतःचे खरे विसावण्याचे ठिकाण, स्वतःची सहज स्तिथी
हे - हे
नाम - रामाचे नाव, रामाचे चिंतन
शोकापहारी - शोक घालवणारे
ज्याच्या मुखामध्ये आणि ह्रदयामध्ये राम आहे, फक्त त्याच्या मनाला आणि चित्ताला शांती आणि विसावा असतो. फक्त त्याच्याच अंतरंगात एकसारखा आनंदी आनंद घर करून राहतो.
याउलट ज्याच्या मनात रामाचे चिंतन नाही, परंतु विषयांचे चिंतन आहे, त्याच्या अंतरंगाला शांती व स्थैर्य नसते, चंचलता व अस्थैर्य, अविश्वास असतो, कारण विषय हे स्वभावतः अस्थिर, बदलत राहणारे व विश्वास न ठेवण्यासारखे असतात.
रामामध्ये लीन असणे ही मानवाची सहज स्थिती आहे, म्हणजेच स्वतःचे शास्वत घर आहे. रामाचे नाव हे चिंता व शोक घालवणारे आहे.
मुखी राम त्या काम बाधुं शकेना।
गुणे इष्ट धारिष्ट त्याचे चुकेना॥
हरीभक्त तो शक्त कामास भारी।
जगीं धन्य तो मारुती ब्रह्मचारी॥८७॥
बहू चांगले नाम या राघवाचे।
अती साजिरे स्वल्प सोपे फुकाचे॥
करी मूळ निर्मूळ घेता भवाचे।
जिवां मानवां हेंचि कैवल्य साचें॥८८॥
जनीं भोजनी नाम वाचे वदावें।
अती आदरे गद्यघोषे म्हणावे॥
हरीचिंतने अन्न सेवीत जावे।
तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावें॥८९॥
न ये राम वाणी तया थोर हाणी।
जनीं व्यर्थ प्राणी तया नाम कोणी॥
हरीनाम हें वेदशास्त्रीं पुराणीं।
बहू आगळे बोलिली व्यासवाणी॥९०॥
नको वीट मानूं रघुनायकाचा।
अती आदरे बोलिजे राम वाचा॥
न वेंचे मुखी सांपडे रे फुकाचा।
करीं घोष त्या जानकीवल्लभाचा॥९१॥
अती आदरें सर्वही नामघोषे।
गिरीकंदरी जाइजे दूरि दोषें॥
हरी तिष्ठतू तोषला नामघोषें।
विशेषें हरामानसीं रामपीसें॥९२॥
जगीं पाहतां देव हा अन्नदाता।
तया लागली तत्त्वता सार चिंता॥
तयाचे मुखी नाम घेता फुकाचे।
मना सांग पां रे तुझे काय वेंचे॥९३॥
तिन्ही लोक जाळुं शके कोप येतां।
निवाला हरु तो मुखे नाम घेतां॥
जपे आदरें पार्वती विश्वमाता।
म्हणोनी म्हणा तेंचि हे नाम आतां॥९४॥
अजामेळ पापी वदे पुत्रकामे।
तया मुक्ति नारायणाचेनि नामें॥
शुकाकारणे कुंटणी राम वाणी।
मुखें बोलतां ख्याति जाली पुराणीं॥९५॥
महाभक्त प्रल्हाद हा दैत्यकूळीं।
जपे रामनामावळी नित्यकाळीं॥
पिता पापरुपी तया देखवेना।
जनी दैत्य तो नाम मुखे म्हणेना॥९६॥
मुखी नाम नाहीं तया मुक्ति कैंची।
अहंतागुणे यातना ते फुकाची॥
पुढे अंत येईल तो दैन्यवाणा।
म्हणोनि म्हणा रे म्हणा देवराणा॥९७॥
हरीनाम नेमस्त पाषाण तारी।
बहु तारीले मानवी देहधारी॥
तया रामनामीं सदा जो विकल्पी।
वदेना कदा जीव तो पापरूपी॥९८॥
जगीं धन्य वाराणसी पुण्यराशी।
तयेमाजि आतां गतीं पूर्वजांसी॥
मुखे रामनामावळी नित्य काळीं।
जिवा हित सांगे सदा चंद्रमौळी॥९९॥
यथासांग रे कर्म तेंहि घडेना।
घडे धर्म तें पुण्य गांठी पडेना॥
दया पाहतां सर्व भुतीं असेना।
फुकाचे मुखी नाम तेंही वसेना॥१००॥