ο Ερμήλιος Κυρίτσης παίζει!
Με τις πρόσφατες καταλήψεις στα σχολεία, έρχονται ακόμη μια φορά στην επιφάνεια οι αδυναμίες του συστήματος εκπαίδευσης στη χώρα μας. Βλέπετε, το θέμα αυτό είναι πάντα υπαρκτό, αλλά το βάζουμε στην άκρη, ασχολούμενοι με πιο «ζωτικά» προβλήματα. Αυτό το βόλεμα όμως έρχονται να κλονίσουν οι μαθητές, που κοιτάζουν με ελπίδα στο μέλλον αλλά βλέπουν μάλλον αδιέξοδα.
Για τις καταλήψεις αυτές ακούστηκαν εύλογα σχόλια στην τηλεόραση, για την αιτία που τις πυροδότησε. Οι ελλείψεις, οι παλιές εγκαταστάσεις ήταν κάποιοι λόγοι, που δεν δικαιολογούν όμως μια μαζική κινητοποίηση. Αυτό σίγουρα προβληματίζει πολλούς γονείς, γι αυτό θα ήθελα να εκφράσω μια άποψη διαφορετική από τις συνηθισμένες των τηλεοπτικών παραθύρων.
Η κοινωνία προσπαθεί να προσφέρει σωστή εκπαίδευση στη νέα γενεά, ώστε να έχουν τα εφόδια να ενταχθούν στους κόλπους της. Αυτό δεν επιδιώκει; Όμως με ποιο τρόπο; Με τον επί αιώνες καθιερωμένο …φορτώνοντας τα παιδιά με πάμπολλες ξερές γνώσεις και γνώσεις επί γνώσεων, ξανά και ξανά, επί 12 συναπτά έτη. Πιστεύετε πως αυτό αρκεί; Ειδικά στη σημερινή εποχή;
Ποιος από εμάς τους «μεγάλους» θυμάται όσα διδαχθήκαμε τόσα χρόνια στο σχολείο; Ίσως κάποια σκόρπια πράγματα, από χιλιάδες ώρες διδασκαλίας και μελέτης στο σπίτι, από εκατοντάδες βιβλία, από δεκάδες ώρες αγωνίας λόγω εξετάσεων. Πόσες φορές διαβάζαμε απλώς και μόνο για τα διαγωνίσματα, γνωρίζοντας ότι δίνοντας την κόλλα μας, είχαμε αυτόματα διαγράψει όλα όσα είχαμε διαβάσει; Erase memory! Delete all! Εντολές που τις εφαρμόζαμε, δεκαετίες πριν εφευρεθούν οι υπολογιστές.
Έχει αλλάξει τίποτα ουσιαστικό στην εκπαίδευση, από τον καιρό των παππούδων μας; Αλλάζουν κτίρια, βιβλία, αλλάζουν υπουργοί και νόμοι, αλλάζουν τρόποι διδασκαλίας, προστίθενται νέα μαθήματα και περισσότερες ώρες, αλλά η βάση είναι η ίδια. Αποστήθιση ξερών γνώσεων, για να περνάει ο μαθητής τις τάξεις, να συνεχίσει σε ανώτερες σπουδές, να πάρει ένα «χαρτί» στο χέρι, να ενταχθεί στην κοινωνία. Αυτός είναι ο σκοπός. Κι εδώ τίθεται το εύλογο ερώτημα… ο σκοπός τελικά αγιάζει τα μέσα;;;
Έχουμε εναποθέσει το θέμα της εκπαίδευσης στο κράτος και νομίζουμε ότι αυτό αρκεί για να πάρουν τα παιδιά μας σωστή μόρφωση, σωστές βάσεις και αρχές; Ένα σύστημα μπορεί να δώσει μόνο κάποιες κατευθύνσεις, κάποια βασικά εφόδια. Με πίεση και φόβητρα δεν μπορεί να εμφυσήσει ουσιαστικές γνώσεις, ούτε πνευματικές αρχές και αξίες στα παιδιά. Και τα παιδιά δεν είναι καθόλου χαζά· βλέπουν πόσα λίγα μπορεί να τους δώσει ένα τέτοιο σύστημα.
Το λάθος όμως δεν είναι του κράτους, είναι δικό μας. Γιατί θεωρούμε ότι κάποιοι άλλοι έχουν την ευθύνη της μόρφωσης των παιδιών μας. Και τους ονομάζουμε αόριστα, «το κράτος». Φυσικά βλέπουμε τις αδυναμίες του συστήματος, οπότε στέλνουμε τα παιδιά μας σε φροντιστήρια, για να τους προσφέρουμε κάτι καλύτερο. Είναι όμως έτσι; Ή μήπως απλώς διαιωνίζουμε τα κακώς κείμενα; Γιατί τα φροντιστήρια δεν παρέχουν κάτι ουσιαστικό στα παιδιά, πέρα από τρόπους ν’ ανταπεξέλθουν στο ανταγωνιστικό αυτό σύστημα.
Δεν βλέπουμε ότι είναι ανεπαρκής πλέον η αποστήθιση ξερών γνώσεων, στουμπισμένων στο μυαλό των παιδιών με τον μπαμπούλα των βαθμών και εξετάσεων; Στη σύγχρονη εποχή, της πληροφορικής και των ραγδαίων εξελίξεων, είναι δυνατόν να βασίζεται η παιδεία και η μόρφωση στο φόβητρο των βαθμών; Ας το δούμε λογικά. Ποιος μπορεί ποτέ ν’ αγαπήσει κάτι, όταν απειλείται με τιμωρία αν δεν το κάνει;;;
Οι βαθμοί και οι εξετάσεις είναι μια κλασική μορφή τιμωρίας – αν αποτύχεις την έβαψες κακομοίρη μου. Οπότε, με το σύστημα αυτό αποκλείεται τα παιδιά ν’ αγαπήσουν τη σχολική παιδεία και να ωφεληθούν ουσιαστικά απ’ αυτήν. Το κακό είναι ότι ταυτίζοντας οι νέοι τη μόρφωση με το εκπαιδευτικό σύστημα, χάνουν την ουσία της αληθινής μόρφωσης, που είναι βασική αρχή της ζωής.
Η βάση της παιδείας δεν είναι οι διάφοροι κανόνες, γι αυτό η επιτυχία της δεν έχει σχέση με την τήρηση των κανόνων αυτών. Η βάση είναι οι διδάσκοντες. Όμως αυτοί είναι ουσιαστικά υπηρέτες του όλου συστήματος. Τους παραδίδεται ορισμένη διδακτέα ύλη κι ένα χρονοδιάγραμμα για να τη φέρουν εις πέρας και είναι υποχρεωμένοι να κινηθούν στα στενά αυτά πλαίσια. Παρεκτροπές όχι μόνο δεν επιτρέπονται, αλλά επιπλήττονται. Και φυσικά, ούτε η ιδιωτική εκπαίδευση μπορεί να ξεφύγει από τον κανόνα.
Έτσι, το λειτούργημα του δασκάλου και καθηγητή έχει χάσει τη δύναμή του κι έχει καταντήσει απλώς μια βιοποριστική υποχρέωση. Οι διδάσκοντες περιορίζονται από τις ασφυκτικές οδηγίες του συστήματος, οι μαθητές υπομένουν τα στραβά του συστήματος αποστήθισης κι όλα πάνε καλά – που λέει ο λόγος.
Γι αυτό οι διδάσκοντες υφίστανται καθημερινά την αδιαφορία των μαθητών, που κάνει τη δουλειά τους ακόμη πιο δύσκολη. Και θεωρούν τη βαθμολογία και τις εξετάσεις, σαν όπλα για να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους. Ω, πόσο λίγο καταλαβαίνουν, ότι εκείνο που θεωρούν εφόδιο, είναι αυτό ακριβώς που τους στερεί τη δύναμη και τη χαρά του λειτουργήματος! Τους στερεί την εκτίμηση, το σεβασμό και την αγάπη των μαθητών τους. Οπότε το μόνο που μένει τελικά, είναι… ένα αδιέξοδο σύστημα.
Μην απατάστε, το κράτος δεν μπορεί να αυτο-αναιρέσει τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας του, ώστε να δώσει στην παιδεία το αληθινό νόημα της ουσιαστικής μόρφωσης. Όσο η παιδεία είναι έρμαιο παλαιο-πολιτικών αντιλήψεων, αποφάσεων και διατάξεων, η μάθηση θα παραμένει μια εξαναγκαστική αγγαρεία, οπότε σίγουρα προβληματική. Η αλλαγή που χρειάζεται, δεν επιβάλλεται με νόμους και κανόνες. Ούτε μπορεί να γίνει σε συλλογικό επίπεδο, αν δεν ξεκινήσει πρώτα σε ατομικό επίπεδο.
Αν ο κάθε δάσκαλος και καθηγητής δεν αντιμετωπίσει θαρρετά την αλήθεια, ότι υπηρετεί ένα αδιέξοδο σύστημα, που δεν ωφελεί ουσιαστικά τα παιδιά, αλλά ούτε και τους ίδιους, τότε λίγα πράγματα μπορεί ν’ αλλάξουν. Έτσι όμως το πρόβλημα θα διαιωνίζεται! Ενώ, αν ο κάθε διδάσκοντας θελήσει να ξανακερδίσει το δικαίωμα – και τη χαρά – του λειτουργήματός του, να δώσει σωστές βάσεις στο μέλλον του τόπου μας, το σύστημα μπορεί να κλονιστεί, αλλά τότε η παιδεία θ’ αρχίσει ν’ ανθεί.
Τότε δεν θα χρειάζεται να χαλάει τη φωνή του, ή να χτυπάει το χέρι στην έδρα για να επιβάλλει την τάξη, ούτε ν’ απειλεί κανέναν με τη βαθμολογία. Γιατί οι μαθητές θα ξέρουν ότι έχουν να πάρουν κάτι, να μάθουν κάτι που θα τους είναι χρήσιμο. Και οι δύο πλευρές τότε θα βιώνουν την εκτίμηση και τον αλληλοσεβασμό που δικαιούνται. Τότε αγαπητοί μου μπορεί να ανατέλλει ο ήλιος μιας νέας εποχής στην παιδεία!
Ξέρω ότι αυτά που εκφράζονται εδώ ακούγονται ουτοπικά, ίσως επαναστατικά. Ίσως όμως, για να βρει η παιδεία το νόημά της, να χρειάζεται μια επανάσταση. Μια προσωπική όμως, όχι ομαδική επανάσταση. Αν ο κάθε δάσκαλος συνειδητοποιήσει ότι έχει τη δύναμη να κερδίσει τα χαμένα εδάφη και να προσφέρει αληθινή μόρφωση στα παιδιά, η αλλαγή δεν θα είναι ένα ουτοπικό όνειρο. Είναι σίγουρο ότι όποιος το επιχειρήσει, το σύστημα θα στραφεί εναντίον του, γιατί δεν αντέχει τους κλυδωνισμούς. Αν όμως ο ένας γίνει 10, 100, 1000… το ίδιο το σύστημα θα αναγκαστεί ν’ ακολουθήσει τη συλλογική δύναμη της σοφίας και της αλήθειας.
Νομίζω ότι οφείλουμε στα παιδιά μας να έχουν πραγματική «παιδεία», ώστε να έχουν τα εφόδια που χρειάζονται, μέσα από τη μόρφωση που τους αξίζει, με αγάπη και σεβασμό στις αρχές και την ουσία της Ζωής!