O Partenón

COMENTARIO DE OBRA DE ARTE

INTRODUCIÓN | COMO EMPEZAMOS?

"O comentario que imos a realizar a continuación é a análise dunha obra de arte que realizaremos dende o punto de vista da planta, do interior e do exterior."

• Identificación: a que estilo corresponde a obra?, cal é a súa cronoloxía?, cal é o título e o autor (se se coñece)?, que persoa, institución ou grupo encargou a obra?, tiñan algunha relación co arquitecto de tipo económico ou profesional? 

CONTEXTO | HISTORIA E CARACTERÍSTICAS XERAIS DA ARTE ROMANA

• Contextualización: Relaciona a obra e as súas características coa época á que pertence observando aspectos económicos, sociais, políticos ou culturais. A construción deste edificio, ten que ver cos acontecementos históricos dese momento?, destaca algún aspecto cultural ou valor humano na arquitectura? 

Criterios ABAU: Localización xeográfica da Hélade. Etapas da arte grega. Orixe e importancia das polis. Formas políticas. Conflitos: Guerras Médicas e Guerra do Peleponeso. Sociedade. Cultura, lingua e relixión. A Acrópole de Atenas 

As obras empezaron como parte do proxecto de Pericles para a reconstrución da Acrópole de Atenas tras a destrución do antigo templo polos exércitos de Xerxes durante as Guerras Médicas. Os encargados de deseñar e dirixir o proxecto serían Fidias e Calícrates.

La historia posterior del Partenón representa un paradigma de despropósitos. Durante más de dos mil cien años el edificio se conservó casi intacto, siendo primero iglesia bizantina y luego iglesia cristiana, añadiéndose un campanario, que pasó a ser alminar cuando los turcos lo utilizaron como mezquita. En este estado se encontraba, cuando el 26 de septiembre de 1687, una bomba veneciana hizo estallar el polvorín que los turcos habían instalado en su interior, destruyéndose totalmente la cella y algunas de sus columnas. Otra importante pérdida fue ocasionada por Lord Elgin que, entre 1801 y 1803, despojó al templo de buena parte de sus esculturas, guardadas desde entonces en el Museo Británico. Tras algunos intentos de restauración durante el pasado siglo, entre 1921 y 1929, se llevó a cabo una reconstrucción más sistemática. Hoy el edificio se enfrenta a un nuevo enemigo: la contaminación atmosférica. Sin embargo, a pesar de estos ataques, el Partenón sigue ahí, desafiando al tiempo, en una lección de sobriedad y belleza difícilmente superables.

DESCRICIÓN FORMAL | QUE PODEMOS VER?

Estamos ante un edificio de planta rectangular elevado sobre un basamento formado por tres escaleiras (estereóbata e estilóbata) sobre as que se levantan columnas ao longo de todo o perímetro do edificio (períptero). En total aparecen oito columnas nos lados menores (octástilo). As columnas, dispostas sen basa, teñen un fuste con estrías unidas en aresta viva e presentan na súa parte central un lixeiro ensanchamento (éntase) que acentúa a súa solidez.  O capitel, separado polo colarino, está composto polo equino, elemento troncocónico, e o ábaco,  paralelepípedo de base cuadrada y planos rectos. O sistema arquitectónico é alintelado xa que sobre o capitel descansa un lintel horizontal ou entaboamento que se divide á súa vez en tres partes: o arquitrabe liso, sen de ornamentación; o friso formado por triglifos e metopas; e a cornixa que sobresae do plano do entaboamento e, que orixinalmente, estaría decorada con acroteiros. A cuberta, inclinada a dúas augas, deixaría un espazo triangular, o frontón, que marcaría as fachadas principais e estaría rematado cun tímpano decorado con relevos policromados.

TIPOLOXÍA | QUE É?

• Localización: onde se atopa o edificio?, por que se atopa neste sitio?, está relacionado con outros edificios anexos ou está illado?, se está unido a outros, gardan harmonía entre eles ou son independentes?

• Tipoloxía: que tipo de edificio é (relixioso, funerario, conmemorativo, etc.)?

• Función: cal é o uso principal desta arquitectura?, ten algunha significación simbólica?, como variou a súa función e significado ata a actualidade?

• Xustificación: como sabemos a súa función?, existe algunha representación escultórica ou pictórica que o indique? 

Segundo estas características, podemos deducir que estamos ante un templo grego de orde dórica-xónica de época clásica.  

Concretamente, este templo, o Partenón, estaba dedicado á deusa Atenea Parthenos polo que as esculturas dos frontóns representaban os acontecementos importantes da historia da deusa: o seu nacemento da cabeza de Zeus e a disputa con Posidón para conseguir o dominio da Ática. Nos relevos das metopas aparecen tamén as principais batallas dos gregos contra os  centauros, as amazonas, os xigantes e os troianos. Por último, nun friso interno, rodeando os muros da cella, aparece a representación da procesión das Panateneas, na que cada catro anos se lle entregaba á deusa un peplo tecido e bordado polas doncelas atenienses. 

PLANTA | COMO SE ORGANIZA O EDIFICIO?

• Planta: que forma ten a planta (rectangular, cruz grega, cruz latina, basilical, etc.)? esa forma ten algunha significación simbólica? 

  • Función: podemos saber a función do edificio gracias á súa planta? 

  • Distribución: á vista da planta, que partes ten o edificio?, que función ten cada unha das partes?, pola forma do edificio se pode ter unha idea completa da súa estrutura ou é preciso recorrelo?,  que idea se saca dese percorrido? 

EXTERIOR | QUE SABEMOS DA OBRA?

• Exterior: percíbese a estrutura “tectónica” da construción e os xogos de forzas que van dende a cuberta ata o chan?

  • Fachada: que partes se observan na fachada do edificio?, poden reducirse a formas xeométricas sinxelas (cadrados, rectángulos, triángulos)?, que elementos ornamentais ou arquitectónicos ordenan ou dividen a fachada?, obsérvase algunha proporción entre as partes? 

• Decoración: como está decorado o edificio?, obsérvanse elementos decorativos no edificio?, se os hai, son esculpidos, pintados ou se conseguen a base dos mesmos materiais de construción?, obsérvanse algún ritmo decorativo na disposición dos vanos? 

  • Luminosidade: como entra a luz no interior de acordo coa distribución dos vanos?, é abundante ou escasa?, a cantidade de luz ten algunha relación coas partes do edificio?, ten algunha significación simbólica?

  • Materiais construtivos: que materiais se empregaron?, están á vista ou recubertos por outros?, ten relación o material empregado coa función do edificio ou as súas partes?, como está dispostos os materiais?, como é o aparello?, empregouse algún medio de unión (argamasa, cemento, etc.)? 

Como xa comentamos, o fuste das columnas presenta unha pequena corrección óptica que se aprecia tamén en outros elementos: a estilóbata e todos os elementos horizontais presentan unha curvatura na que os extremos quedan a un nivel máis baixo que o centro mentres que as columnas e os elementos verticais están inclinados cara dentro. O obxectivo destas desviacións é corrixir as ilusións ópticas do conxunto para dar unha maior coherencia visual ao conxunto.

INTERIOR | QUE SABEMOS DA OBRA?

• Sistema construtivo: como se distribúe o alzado interior do edificio?, como se sostén o edificio?, como se distribúen as forzas e os pesos para que se manteña en pé?

  • Elementos sustentantes: os muros son finos ou grosos?, producen sensación de solidez ou de lixeireza?, son muros de cerre ou de descarga?, existen vanos?, que forma teñen?, como están dispostos?, hai piares e/ou columnas?, son exentas ou están adosadas ao muro?, ¿son lixeiros e esbeltos ou resultan desproporcionados?, se hai columnas, se poden identificar as súas partes?, pertencen ás ordes clásicas? 

  • Elementos sustentados: como se pechan os vanos (lintel ou arco)?, que forma teñen os arcos?, como é a cuberta do edificio?, hai elementos intermedios entre os soportes e a cuberta (tambor, modillóns, trompas, pechinas)?, se ten bóveda, de que tipo é?, como se construíu?

  • Sistema de forzas: como se descargan os pesos dende a cuberta ata o chan? 

O interior do Partenón se dividía en dúas estancias separadas a naos ou cella, que era a maior das estancias se atopaba a estatua crisoelefantina de Atenea Parthenos mentres que na menor (opistodosmos) se gardaba o tesouro público.