เรื่องที่ 2 ลักษณะการเกิดหมอกควัน ฝุ่นละอองที่มีอยู่ในบรรยากาศโดยทั่วไปมีขนาดตั้งแต่ 0.002 ไมครอน ซึ่งมองด้วยตาเปล่าไม่เห็น ไปจนถึงขนาดใหญ่กว่า 500 ไมครอน ซึ่งเป็นฝุ่นทรายขนาดใหญ่มองเห็นได้ด้วยตาเปล่าฝุ่นละอองที่แขวนลอยอยู่ในอากาศได้นานมักจะเป็นฝุ่นละอองขนาดเล็กซึ่งมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางน้อยกว่า 10 ไมครอน หากมีการไหลเวียนของอากาศและกระแสลมก็จะทำให้ แขวนลอยอยู่ในอากาศได้นานมากขึ้น ฝุ่นละอองที่มีขนาดใหญ่ คือขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางใหญ่กว่า 100 ไมครอนอาจแขวนลอยอยู่ในบรรยากาศได้เพียง 2-3 นาที แต่ฝุ่นละอองที่มีขนาดเล็กกว่า 0.5 ไมครอน อาจแขวนอยู่ในอากาศได้นานเป็นปี ชั้นบรรยากาศที่มีอุณหภูมิผกผันและเต็มไปด้วยหมอกควันเปรียบเสมือนกำแพงที่กั้นไม่ให้ ฝุ่น ควันลอยขึ้นไปยังบรรยากาศชั้นบนได้ มักเกิดในช่วงฤดูหนาวก่อนเข้าสู่ฤดูร้อน เพราะเป็นช่วงที่อากาศนิ่งชั้นของอากาศเย็นมีความหนาแน่นสูงกว่าและมีความชื้นน้อยกว่าจากสภาพความกด อากาศสูงดังกล่าวทำให้ฝุ่นละอองขนาดเล็กไม่ถูกพัดพาขึ้นสู่ชั้นบรรยากาศระดับสูง แต่จะวนเวียน อยู่ในระดับที่ประชาชนอยู่อาศัยจึงกลายเป็นลักษณะโดมอากาศ ดังนั้นฝุ่นควันจึงถูกกักไว้และส่งผลกระทบทางสุขภาพอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้หมอกควันประกอบด้วยฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 10 ไมครอน (PM10) ซึ่งเกิดจากกระบวนการเผาไหม้หรือสันดาปที่ไม่สมบูรณ์ฝุ่นละอองขนาดเล็กเหล่านี้สามารถเข้าสู่ระบบทางเดินหายใจของมนุษย์และจะเกาะตัวหรือตกตะกอนได้ในส่วนต่างๆของระบบทางเดินหายใจก่อให้เกิดการระคายเคืองและทำลายเนื้อเยื่อของอวัยวะนั้นๆ เช่น เนื้อเยื่อปอดซึ่งหากได้รับในปริมาณมากหรือในช่วงเวลานานจะสามารถสะสมในเนื้อเยื่อปอด เกิดเป็นพังผืดหรือแผลขึ้นได้ทำให้การทำงานของปอดเสื่อมประสิทธิภาพลงทำให้หลอดลมอักเสบเกิดหอบหืดถุงลมโป่งพองและมีโอกาสเกิดโรคระบบทางเดินหายใจเนื่องจากติดเชื้อเพิ่มขึ้นได้

2.1 สาเหตุและปัจจัยการเกิดหมอกควัน

2.1.1 สาเหตุของการเกิดหมอกควัน ประกอบด้วย

2.1.2 ปัจจัยที่มีผลต่อการเกิดหมอกควันประกอบด้วย

ปัจจัยที่ 1 การเผาที่เกิดขึ้นภายในประเทศทั้งในกรณีของไฟป่า และการเผา เพื่อการเกษตร การเผาวัชพืชริมทาง และการเผาขยะมูลฝอยในชุมชน

ปัจจัยที่ 2 การเผาที่เกิดขึ้นบริเวณรอบ ๆ ประเทศซึ่งทำให้เกิดปัญหาหมอก ควันข้ามแดนนับเป็นปัญหาร่วมของภูมิภาคลุ่มน้ำโขง และภูมิภาคอาเซียน

ปัจจัยที่ 3 สภาพภูมิอากาศเช่นอุณหภูมิ ความชื้นความกดอากาศทิศทางลม ในวันที่มีความกดอากาศสูงหรือไม่มีการพัดผ่านของลม จะทำให้หมอกควันลอยปกคลุมในพื้นที่ ยาวนานกว่าวันที่มีอากาศแจ่มใสหรือมีลมพัดผ่านโดยเฉพาะในช่วงปลายฤดูหนาวก่อนเข้าฤดูแล้ง ของประเทศไทย จะมีมวลอากาศเย็นจากประเทศจีนปกคลุมอยู่บริเวณภาคเหนือเรียกว่า “ความ กดอากาศสูง” ทำให้อากาศไม่สามารถลอยตัวสูงขึ้นได้

ปัจจัยที่ 4 สภาพภูมิประเทศ ภูมิประเทศที่เอื้อให้เกิดหมอกควันปกคลุม ได้แก่ พื้นที่เขตเมืองที่มีอาคารสูงพื้นที่แอ่งกระทะที่มีภูเขาล้อมรอบหรือพื้นที่ปิดระหว่างหุบเขา จะมีโอกาสที่จะเกิดปัญหาหมอกควันรุนแรงกว่าพื้นที่อื่น ๆ เนื่องจากมีภูเขาล้อมรอบอยู่ทำให้ หมอกควันไม่สามารถแพร่กระจายไปแหล่งอื่นได้

2.2 ผลกระทบที่เกิดจากหมอกควัน

2.2.1 ผลกระทบด้านสุขภาพ พื้นที่ที่ประสบปัญหาหมอกควันเป็นระยะเวลานาน จะส่งผลกระทบต่อสุขภาพของคนในพื้นที่เป็นอย่างมากผู้ที่สูดหายใจเอาอากาศที่มีฝุ่นละอองขนาด เล็กกว่า 10 ไมครอนหรือที่เรียกว่า PM10 ในความเข้มข้นต่ออากาศที่สูงเกินระดับมาตรฐาน 120 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตรอากาศ จะเกิดอาการตั้งแต่ระดับน้อย ๆ ไปจนถึงเป็นอันตรายต่อชีวิต ได้ และเกิดผลกระทบต่อสุขภาพทั้งในระยะสั้นและระยะยาวได้ โดยฝุ่นละอองเมื่อเข้าไปถึงส่วนที่ อยู่ลึกที่สุดของทางเดินหายใจ ซึ่งก็คือ ถุงลม ปอด อาจเกิดการสะสมเป็นปริมาณมากจะทำให้เกิด การบาดเจ็บของเนื้อเยื่อปอดจนเกิดเป็นโรคปอดอักเสบได้ ซึ่งจะมีผลต่อร่างกายรุนแรงแค่ไหน ขึ้นอยู่กับเวลาที่สัมผัส อายุ ภูมิต้านทานของแต่ละคน และปริมาณฝุ่นละอองที่ได้รับ ผลกระทบด้านสุขภาพที่เกิดกับระบบต่าง ๆ ของร่างกาย ได้แก่

1) ระบบตา เกิดอาการระคายเคืองตา ตาแดง แสบตา ตาอักแสบ

2) ระบบผิวหนัง ระคายเคืองผิวหนัง เกิดผื่นคันผิวหนัง

3) ระบบทางเดินหายใจเกิดอาการระคายเคืองเยื่อบุจมูก แสบจมูก ไอ มี เสมหะ แน่นหน้าอก หายใจมีเสียงหวีด หายใจถี่ และทำให้เกิดโรคหอบหืด หลอดลมอักเสบทั้ง แบบเฉียบพลันและเรื้อรัง ปอดอักเสบ ถุงลมโป่งพอง

4) ระบบหลอดเลือดและหัวใจ เกิดอาการแน่นหน้าอก เจ็บหน้าอก หายใจถี่ เมื่อยล้า สั่นผิดปกติ ทำให้เกิดโรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจล้มเหลว กล้ามเนื้อหัวใจตาย เส้นเลือด ในสมองตีบ

โดยทั่วไปแล้วเมื่อร่างกายสูดดมหมอกควันเข้าสู่ร่างกายในระยะเวลาสั้น ๆ จะทำให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพ คือ มีอาการแสบจมูก จาม ไอ ฯลฯ ซึ่งประชาชนทั่วไปที่มี สุขภาพแข็งแรงจะสามารถปรับตัวและฟื้นฟูสภาพร่างกายได้อย่างรวดเร็ว และไม่เกิดผลกระทบต่อ สุขภาพในระยะยาว แต่ในประชากรกลุ่มเสี่ยงนั้นเมื่อสูดดมหมอกควันเข้าสู่ร่างกายอาจเกิดปัญหา ต่อสุขภาพรุนแรงกว่า เช่น หายใจล าบาก มีอาการหอบหืด หัวใจเต้นแรง แน่นหน้าอก หน้ามืด เป็นลมหมดสติ ชัก และอาจหัวใจวายเฉียบพลัน โดยประชาชนที่เป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการได้รับ ผลกระทบจากหมอกควันรุนแรง มี 4 กลุ่ม คือ ประชาชนกลุ่มเสี่ยงต่อการได้รับผลกระทบจากหมอกควันรุนแรง

1)กลุ่มเด็กเล็ก ในกลุ่มเด็กเล็กถึงแม้จะไม่มีปัญหาการเจ็บป่วยหรือโรคเรื้อรัง ก็ยังถือว่าเป็นกลุ่มเสี่ยง เนื่องจากปอดของเด็กยังอยู่ในภาวะกำลังพัฒนา ทำให้มีความเสี่ยงต่อ มลพิษทางอากาศมากว่าผู้ใหญ่ที่มีสุขภาพร่างกายสมบูรณ์ ปัจจัยที่ส่งผลให้เด็กมีความเสี่ยงมากกว่า ผู้ใหญ่ เนื่องจากเด็กส่วนใหญ่มักใช้เวลาทำกิจกรรมอยู่นอกบ้านเช่น สนามเด็กเล่น สนามกีฬา ลาน กิจกรรม ฯลฯ และมีการเคลื่อนไหวเช่น การวิ่งเล่น การกระโดด ปีนป่าย ฯลฯ มากกว่าผู้ใหญ่ เด็กจึงมีการหายใจเอาปริมาตรอากาศเข้าสู่ร่างกาย (ปริมาตรอากาศต่อน้ำหนักตัว) สูงกว่าผู้ใหญ่

2) ผู้สูงอายุมักจะมีปัญหาเรื่องประสิทธิภาพของปอดและปัญหาโรคหัวใจทำให้มีความเสี่ยงต่อสุขภาพจากการได้รับฝุ่นหรือหมอกควันมากกว่ากลุ่มอื่น ๆ ทั้งนี้เนื่องจาก ประสิทธิภาพการทำงานของระบบป้องกันของปอดจะลดลงเมื่ออายุเพิ่มขึ้น

3) หญิงตั้งครรภ์จากการศึกษาพบว่าหญิงตั้งครรภ์ได้รับผลกระทบต่อ สุขภาพจากการรับควันบุหรี่ซ้ำ ๆ ทั้งการรับโดยตรงและโดยอ้อม และควันไฟป่ามีองค์ประกอบ หลายชนิด ที่คล้ายกับองค์ประกอบของควันบุหรี่ นอกจากนี้การรับสัมผัสกับมลพิษทางอากาศใน เมืองใหญ่ ๆ มีผลต่อน้ำหนักตัวของเด็กทารกและมักมีการคลอดก่อนกำหนด

4) ผู้ที่มีโรคประจำตัวเกี่ยวข้องกับระบบทางเดินหายใจระบบหัวใจและ หลอดเลือด เป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการได้รับอันตรายจากหมอกควัน ซึ่งควรได้รับการดูแลสุขภาพอย่าง ใกล้ชิด ผู้ป่วยโรคหัวใจและหลอดเลือดจะเป็นกลุ่มโรคเรื้อรังที่ส่งผลกระทบทำให้เกิดการเจ็บ หน้าอก ชั่วคราว หัวใจวาย หัวใจเต้นไม่เป็นจังหวะ หรือหัวใจล้มเหลวได้

2.2.3 ผลกระทบทางด้านคมนาคม ฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 10 ไมครอน แม้ไม่ สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่หากมีการสะสมรวมกันในปริมาณมาก ๆ ก็สามารถปกคลุมให้ ท้องฟ้ากลายเป็นสีขาวขุ่นได้ และทำให้ทัศนวิสัยของการมองเห็นต่ำลง ส่งผลกระทบต่อการจราจร ทั้งทางบกและทางอากาศ ในช่วงที่เกิดปัญหาหมอกควันนั้น สายการบินจำเป็นต้องมีการงด เที่ยวบินบางเที่ยว ด้วยเหตุผลเพื่อความปลอดภัยของผู้โดยสาร นอกจากนี้ยังส่งผลกระทบต่อการ สัญจรทั้งในท้องถิ่นและบนเส้นทางหลวงระหว่างจังหวัดด้วย