Ongelberg

HISTORISCH:

Het Balense kadasterplan van 1811 geeft een aanwijzing naar de juiste ligging van deze schans door de verwijzing: "Scransghe Bemde". Haar situatie wordt, evenals voor die van Tenderlo, door de Ferrariskaart (1772-1777) bevestigd.

Vermeldenswaardig hier zijn de Molenstraat en de Steegsebaan die in vroegere tijden één brede baan uitmaakten en een deel waren van de Oude Landbaan Antwerpen-Keulen. De toenmalige woonkern van Ongelberg bevindt zich aan de huidige St Janstraat.

In 1637 wordt ook hier een overeenkomst gesloten tussen de abdij van Averbode en de inwoners van Ongelberg bij monde van Peeter Emmens e.a. om jaarlijks een contributie, per schansgebruiker, te betalen voor het gebruik van de schans. Ook behield Averbode zich het recht voor om, op een dubbele schansplaats, een tiendeschuur te bouwen, wat door een oude inwoner ter plaatse werd omschreven als zou er een kasteel of zelfs een klooster hebben gestaan. Ook het hout dat groeide op de omwalling en de vis in de schansgrachten bleef eigendom van deze abdij.

Simon Beeckers, n(o)t(arius) publicus - 24 mei 1659 (folio 76r.) : Jan Guens tot Balen gepacht voor 1660 en(de) 1666, beyde inclues, die schanse tot Balen.

Op heden den 24. mey 1659 comparerende voor mij Simon Beckers, openbaer notaris, etc(etera), den eerw(eerdighen) heer Georgius Servatii, proviseur des godtshuys van Everbode, heeft bekent ende geleden, bekent en(de) lijt bij en(de) midts desen, veraccordeert te sijn en(de) in pacht vuytgegeven te hebben in eenen termijn van ses jaeren, d' een d' ander eenpaerlijck vervolgende, te weten xvic. sesstich en(de) sessensestich, beyde inclues, die schanse tot Balen tot Ongelberch, godtshuys voors(chreven) competerende, jaerlijcx om en(de) voor die somme van sess guld(ens) B(ra)b(a)nts geit, los en(de) vrij in godtshuys voors(chreven) te leveren, aen den eersaemen Jan Guens, present en(de) accepterende op conditien naervolgende, te weten dat Jan die voors(chreve) schanse lofelijck sal mesten, alle huvelen slichten en(de) dellen, vullen als behoorlijck is, aengaende water, dat reserveert sich den eerw(eerdighen) heer proviseur, inden is conditie dat Jan het haut dat daer e opstaet A eens " soe wanneer tselve sal seven jaeren audt wesen, sal moegen affhauwen desen durende termijn, allen dwelck hebben partijen contrahenten hinc inde beloeft te onderhouden, t' achtervolgen en(de) te voldoen en(de) principalijck den voors(chreven) Jan heeft beloeft en(de) beloeft mits desen jaerlijcx te voldoen die sess guld(ens) als voors(chreven) is, onder verbintenisse van sijnen persoon en(de) goederen, have en(de) erffven, present en(de) toecomende, met renuntiatie prout in forma, aldus gedaen en(de) gepasseert onder behoorlijcke stipulatie in handen mijns notaris genomen in die camer van(den) eerw(eerdighen) heer proviseur voors(chreven) ter p(rese)ntie van die eersaeme Ariaen Van Meert, meyer des godtsh(uys) voors(chreven) tot Balen, en(de) Jan Snijders tot Tessenderloo, als geloofbaere getuygen, hiertoe geroepen en(de) gebeden. Quod attestor, Simon Beckers, notarius publicus. (met dank aan Eddy Exelmans).

De resten van de vroegere schansgracht zijn nog duidelijk herkenbaar op het terrein. De Ongelbergseloop zorgde voor af- en toevoer van water. Deze loop begint momenteel aan de Peer Luytendijk, daar waar hij vroeger waarschijnlijk ontsprong in het laaggelegen gebied ten oosten van de schans.

De schansoppervlakte bedroeg ca. 70 are.

KARTOGRAFISCH: (Google+)

• Overname van kadastraal plan uit 1811.
• Uittreksel uit de Atlas der Buurtwegen met locatie van de schans tov. Ongelberg.
• Overname kadasterplan met intekening van de schans.
• Satellietbeeld, detail.
• Satellietbeeld: overzicht van de omgeving.
• Uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012) - schaal 1/1000: De voormalige schanssite is rood omlijnd. Zuidelijker is de plaatsbenaming 'De Schans Bempden' behouden.
• Uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012) - schaal 1/2500. De voormalige schans bevond zich op de percelen: 1541a, 1541b, 1536a, 1536b.