DE RAMP
De andere kant van het water
Zonder water geen leven, maar er is ook die andere kant en die ervoer ik februari 2015 achter de sluizen van Middelharnis op het havenhoofd. In zware, donkere slagen kwamen golven steeds weer aan. Zelfs veilig aan de kant, al was het opletten omdat het vroor en opgespat water het glad maakte, voelde ik de dreiging van het koude, donkere water.
Een nacht zonder hemel
Het stormde zoals het wel vaker had gestormd. Sinds mensenheugenis was het altijd nog goed gegaan en veilig gebleken achter de dijken. Maar deze dag ging het anders.
Als het donker wordt op zaterdagavond 31 januari 1953, sluit de hemel zich voor het eiland en kan niemand het tij nog keren.
Het water staat om half zes in de avond al op een hoogwaterstand van +2,63 meter. Wat beangstigt, voor wie het ziet gebeuren, is dat het water ook richting laag water, hoog blijft staan tegen de sluisdeuren en de dijken van het havenhoofd. Een uur voor laag water staat het water om half twaalf op +2,85 meter. Richting volgend hoog water komt de genadeslag. Om tien voor drie in de nacht staat het water op +3,65 meter. Tien minuten later stroomt het water over de sluisdeuren en de dijk. De druk van het water wordt voor de dijken te machtig: om half vier bezwijkt als eerste de Pallandtspolderdijk en stroomt het opgezweepte water de polder in.
Om kwart voor vier breekt aan de andere kant van het havenkanaal de dijk van polder Westplaat, die snel onderloopt. Het water van de haven stijgt nu snel. De kades lopen onder en om half vijf staat Hotel Meijer in het water. De bewoners van het Vingerling en de Vissersbuurt worden net op tijd geëvacueerd. Om kwart voor vijf luiden de noodklokken van Middelharnis en Sommelsdijk voor de tweede keer, maar ze worden nauwelijks gehoord.
Het water blijft stijgen. In polder Oostplaat ontwikkelt zich een vloedgolf die rond half vijf het Oostvoorgors bereikt. De honderden helpers hopen de Waterweg en het Oostvoorgors te bereiken om mensen te waarschuwen en te redden, maar het is al te laat. De stroom is te sterk en in een mum van tijd staat het water er 2,30 meter hoog. Een vader ziet het water aankomen en rent zijn huis uit met twee dochters, naar de dichtbij gelegen Oudelandsedijk. Het water stroomt kelders in en slaat daar alles stuk, raast door gangen en woonkamers, slaat met deuren, en stijgt tot aan de dakgoot van de woningen aan het Oostvoorgors. De huizen houden het, zodat wie boven is, het leven behoudt. Het water blijkt genadeloos voor wie zich rennend richting de dijk had hopen te redden, Van het nabijgelegen woonwagenkamp raken woonwagens met de reddeloos verloren bewoners op drift. Om vijf uur valt de stroom uit en is het aardedonker. Reddingspogingen lopen op niets uit. Het is een ongelijke strijd.
De dijk van polder Het Oude Land, waar Middelharnis en Sommelsdijk in liggen, heeft het deze nacht gehouden, maar ondanks alle inspanningen voor het behoud ervan vanaf de vroege ochtend, stroomt die later op de dag toch over en breekt die door en stroomt het koude, zoute water de polder in. Niets houdt het water nu nog tegen. De bewoners worden gewaarschuwd. Biggen worden uit hun kotten gehaald en naar zolder versleept voordat het water de huizen onder water zet en huisraad en spullen worden hoog gezet, Bulderend gaat het niet meer, maar het water komt wel op de dorpen aan en zondagavond om acht uur staan beide dorpen blank. In de huizen drijven vloerluiken en huisraad. Op de zolders gaan families de nacht in, niet wetende wat nog komen zal.
Van de enorme omvang van de ravage en het ontstellende drama in en rond andere dorpen op het eiland is de inwoners dan nog niets bekend. Vaak pas op het evacuatieadres, ver van het eiland, bereiken hen de berichten van verdronken familieleden.
Na een nacht zonder hemel werd het de dagen erna nauwelijks licht.
- De doorbraak in de dijk van de Van Pallandtpolder, ten noorden van Middelharnis.
- De doorgebroken dijk van de Van Pallandtpolder. Het opdringende en kolkende water heeft er korte metten mee gemaakt. Ook via dit gat in de dijk stroomde het water tot de dichting ervan bij vloed opnieuw de polder in.
- Het Spuiplein met de huizen van Nieuwdorp. De inwoners waren in de nacht op tijd gewaarschuwd door op ruiten en deuren bonzende dorpsbewoners en hadden, voordat het water de huizen binnendrong, een veilig heenkomen gevonden. Waren zij en de mensen die in de Vissersbuurt woonden niet gewaarschuwd, zo gaf de burgemeester later aan, dan waren honderden bewoners verdronken. De huizen van Nieuwdorp tussen de schuur en het huis met de tuitgevel zijn al kort na de ramp onbewoonbaar verklaard en niet veel later afgebroken. Later in de jaren vijftig en zestig zijn ook veel andere door de inwerking van het zoute water verder verslechterde huisjes, die er toch al niet best aan toe waren, tot onbewoonbare krotwoningen verklaard en uiteindelijk afgebroken.
- De Spuistraat staat onder water, zij het al niet meer zo als tijdens de nacht van de watersnoodramp..
- Helpers op de gedeeltelijk ondergelopen Voorstraat van Middelharnis.
- Een opblaasbare boot met evacués op de kruising van het Beneden Zandpad en de Lijnbaanstraat.
- Evacués in de Schoolstraat van Middelharnis. In het huis rechts van het midden woonden het gezin van Teunis Nieuwland, de kleermaker, mijn opa. De luiken voor de benedenramen zijn dicht en dus zullen zij al geëvacueerd zijn met hun vijf kinderen. De beslissing van de burgemeester voor de dorpen Middelharnis en Sommelsdijk was onvermijdelijk. Het was onmogelijk om de gehele bevolking in de dorpen te laten nu het aan zoveel middelen ontbrak.
- Water zo ver het oog reikt en op de voorgrond links van de Langeweg Middelharnis en rechts ervan Sommelsdijk.
- Twee Sikorsky-helicopters op de Oudelandsedijk net buiten Sommelsdijk.Voor het realiseren van deze heli-landingsplaats waren 300 bomen gerooid. Het was in de eerste dagen de belangrijkste landingsplaats in de wijde omtrek. De helikopter was een relatief nieuw verschijnsel. Pas in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog waren ze voor het eerst gebruikt. Nederland had in 1952 één Sikorsky gekocht en die tijdens de rampdagen ingezet. De andere helikopters van dit type zijn op verzoek van Nederland door Groot-Brittannië ingezet voor het redden van mensen in de eerste dagen. Niet iedereen had het aangedurfd het dak van een een huis te verruilen voor de lier die onderaan de helikopter werd neergelaten.
Evacués stappen van het Stoombootplein bij Hotel Meijer aan boord van een schip dat hen over het Haringvliet naar het vaste land zal brengen. Veel evacués gaan eerst naar de Ahoy-hallen om van daar naar het tijdelijke adres te gaan.
- Evacués stappen van het Stoombootplein bij Hotel Meijer aan boord van een schip dat hen over het Haringvliet naar het vaste land zal brengen. Veel evacués gaan eerst naar de Ahoy-hallen om van daar naar het tijdelijke adres te gaan.
- Verdronken vee wordt in schepen in de haven van Middelharnis geladen en naar het vaste land vervoerd.
- Bron foto: Anp-archief
De (ant)woorden uit kerkelijke hoek: voor de een troostend, voor de ander als mokerslagen
Op 14 februari verschijnt na veertien dagen voor het eerst sinds de watersnood van 1 februari weer een Eilanden-Nieuws. De krant schrijft wat dominees al eerder, kort na de rampnacht verkondigden. Ze zijn er zeker van dat hun God zich een rechtvaardig en wrekend God had getoond in de storm en de kracht van het vernietigende water. Het was Zijn wil en het was zijn werk en de hoop was nu dat het de mensen die het er levend van af hadden gebracht en zo trots waren geweest op de dijken en de wetenschap nederig zouden zijn en dankbaar om hun redding, bewust van het doen van wat kwaad is in Gods ogen. Voor de een zijn het troostende woorden, voor de ander komen ze als mokerslagen aan. Ook de weken erna gaat het Eilanden-Nieuws door met deze toonzetting: 'We hebben ons de straffen van Zijn Hand waardig gemaakt door het verlaten van Zijn wetten en inzettingen en door ons uit te leven in de zonde en de ongerechtigheid', zo staat het in de redactionele column. Tijdens de oorlogsjaren, zo staat het op een van de voorpagina's, kon nog verontwaardigd gewezen worden op mensen die land en volk sloegen, maar nu was God met zijn eigen knechten gekomen, met water en wind.
En dat terwijl alleen dit zeker was: water en wind ware te sterk geweest voor de dijken. Dijken waarvan bekend was dat ze lang niet allemaal bestand zouden zijn tegen hoge waterstanden die heel goed denkbaar waren. Het waren niet alleen wind en water en de stand van hemellichamen (springtij, zij het laag springtij) die,overigens zonder wil en doel, de ernst van de ramp bepaalden, Dat het al sinds mensenheugenis goed was gegaan. Dat er nog niet voldoende in de dijken was geïnvesteerd ondanks waarschuwingen van mensen die beter wisten. Dat toen het water steeg niet adequaat werd opgetreden door mensen die daarvoor verantwoordelijk waren, En zoveel omstandigheden en keuzes meer lagen aan de basis van wat de mensen nu was overkomen.
Dogma's en rechtlijnigheid leidden die dagen tot genadeloze antwoorden op wat de mensen was overkomen. Voor velen was zwijgend naast en om mensen staan zoveel beter geweest.
Midden februari. Middelharnis en Sommelsdijk droog
Het Eilanden-Nieuws meldt dat Middelharnis en Sommelsdijk geheel droog zijn en dat het water van de omringende polders door de oostenwind sterk is gedaald. 'Het leven neemt in deze beide gemeenten weer een meer normale vorm aan, er zijn verschillende winkels open en ieder is aan 't werk.' De mannen die in de dorpen aan het werk zijn, mogen wel in hun huizen werken, maar er nog niet wonen en slapen. Een week later wordt een deel van de woningen voor bewoning vrijgegeven.
Te veel om over te spreken
In de krant ook lange opsommingen van tot honderden slachtoffers op het eiland. Hele gezinnen soms, jong en oud. Aan het beschrijven van het menselijk drama in zoveel donkere en ellendige schakeringen waagt de krant zich terecht niet. Het is te veel en zal voor velen die het aan den lijve ondervonden een leven lang te veel zijn om erover te spreken en de beelden van wat ze met eigen ogen tijdens de rampdagen aanschouwden weer op te roepen. Er was hun leven voor de ramp en hun leven erna en ze zouden nooit meer hetzelfde zijn.