Regionale spreiding

Het blijkt dat vergelijkbare motieven soms in uiteenlopende toepassingen terugkomen. Anderzijds volgen apotropaeïsche toepassingen vaak plaatselijke meer beperkte 'gewoontes', modetrends. Bepaalde voorstellingen of symbolen werden door grotere groepen van mensen herkend en aanvaard als zijnde apotropaëisch, en dan frequent toegepast in een bepaalde tijdsperiode, over een bepaalde regio.

Gezien er (recenter) aan een aantal voorbeelden van apotropaia lokaal extra aandacht werd besteed, is hun bekendheid daar iets groter (vb. Sheela Na Gig's in Engeland). Mogelijk komen ze echter ook voor in een ruimere omgeving, maar werden ze elders niet of minder opgemerkt? Of zijn ze qua toepassing toch regionaal beperkt?

Enkele voorbeelden:

1. Metselaarstekens

Metselaarstekens zijn vanzelfsprekend minstens gebonden aan een nadrukkelijke toepassing van baksteen en komen dan ook minder voor in regio's waar natuursteen makkelijk beschikbaar is. Maar vlakvullende toepassingen komen in de 12-13de eeuw vooral voor in Polen en Oost-Duitsland, later in Engeland (Tudor Brickwork) en Frankrijk (Châteaux). Individuele tekens komen nadrukkelijk meer voor in katholieke rurale milieus: Vlaanderen, Frans-Vlaanderen, Thiérachestreek en Zuid-Nederland (Zeeland, Noord-Brabant).

2. Schachbrettsteine

Schaakbordstenen komen erg geconcentreerd voor in (Noord) Denemarken en Noord-Duitsland in de eerste kersteningsperiode van de regio (11de eeuw).

3. Sheela Na Gig

Obscene voorstellingen van vrouwelijke vulva's komen behoorlijk veel voor in Ierland en Engeland en zijn daar ook nadrukkelijk bekend als Sheela Na Gig. Maar ook in het westelijk deel van West-Europa zijn ze terug te vinden in Romaanse kerken.

4. Gevelkapellen

Gevelkapellen zijn algemeen verspreid in het nadrukkelijk katholieke Vlaanderen. Daarbuiten? Zij lijken de opvolgers van de metseltekens, en komen logischerwijze niet voor in het protestantse noorden.

5. Grafkruisen in kerkgevels

De recuperatie van grafkruisen in kerkgevels lijkt wel een specifiek Limburgs (B+NL) / Kempens gegeven.

6. Wolfseindeversieringen

Versieringen van het wolfseinde, het einde van de noklijn van daken kwamen veelvuldig voor in Noord-Nederland (Friesland) en Noord-Duitsland

7. Smidstekens

Smidstekens op diverse metaalwerken komen erg frequent voor in België. De verdere verspreiding is mij tot op heden nog niet bekend.

Naast het Graafschap Loon en Schansen wordt op deze site aandacht besteed aan alle mogelijke apotropaia die in gebouwen werden toegepast. Een bepaald type-apotropaion was vaak regionaal in de mode, typisch voor een bepaalde periode, voor een bepaalde streek, voor een bepaalde uitdrukkingsvorm. Insignes waren heel populair in de middeleeuwen en hun apotropaeïsche bedoelingen zijn ook duidelijk beschreven. Zij vormen weliswaar niet het voorwerp van deze site, maar toch is het lerend om hier even aandacht aan te besteden.