TẬP BA: DUY THỨC TAM THẬP TỤNG DỊ GIẢI
Ngài THIÊN THÂN Bồ Tát tạo luận
Ngài HUYỀN TRANG Pháp sư dịch chữ Phạn ra chữ Hán
Ông ĐƯỜNG ĐẠI VIÊN giải dễ gọn
Sa môn THÍCH THIỆN HOA dịch lại chữ Việt và lượt giải.
BÀI THỨ 8: DUY THỨC TAM THẬP TỤNG
Nhược Duy thức, vân hà thế gian cập chư Thánh giáo thuyết hữu Ngã, Pháp?
Tụng viết:
Do giả thuyết Ngã Pháp
Hữu chủng chủng tướng chuyển
Bỉ y thức sở biến
Thử năng biến duy tam
Vị: Dị thục, Tư lương
Cặp liễu biệt cảnh thức.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Nếu chỉ có thức, tại sao người thế gian và trong Phật giáo đều nói có Ngã và Pháp?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Do giả nói Ngã, Pháp:
Các tướng Ngã, Pháp kia,
Nương nơi thức sanh ra.
Thức năng biến có ba:
Dị thục và Tư lương
Cùng thức Liễu biệt cảnh.
Tuy dĩ lược thuyết tam năng biến danh, nhi vị quảng biện tam năng biến tướng; thả sơ năng biến kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Sơ A-lại-da thức
Dị thục, Nhứt thế chủng
Bất khả tri chấp thọ
Xứ liễu thường dữ xúc
Tác ý, Thọ, Tưởng, Tư
Tương ưng duy Xả thọ
Thị vô phú vô ký
Xúc đẳng diệc như thị
Hằng chuyển như bộc lưu
A-la-hán vị xả.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã được nói cái "tên" của ba thức Năng biến, song chưa nói rõ cái "tướng"; vậy cái "tướng" của thức Năng biến thứ nhứt thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Trước là A-lại-da, Dị thục, Nhứt thế chủng. Không thể biết: giữ, chịu (chấp thọ) Thế giới (xứ) và phân biệt (liễu). Tương ưng năm Biến hành, Năm thọ chỉ Xả thọ Thức này và Tâm sở
Đều vô phú vô ký Hằng chuyển như nước thác A-la-hán mới xả.
Như thị dĩ thuyết sơ năng biến tướng, đệ nhị năng biến kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Thứ đệ nhị năng biến
Thị thức danh Mạt-na
Y bỉ chuyển duyên bỉ
Tư lương vi tánh tướng
Tứ phiền não thường câu
Vị: Ngã si, Ngã kiến
Tinh Ngã mạm, Ngã ái
Cặp dư Xúc đẳng câu
Hữu phú vô ký nhiếp
Tuỳ sở sanh sở hệ
A-la-hán, Diệt định,
Xuất thế đạo vô hữu.
Dịch nghĩa
Hỏi: -Trên đã nói thức Năng biến thứ nhứt; còn thức năng biến thứ hai thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Thức năng biến thứ hai, Tên là thức Mạt-na. Nương kia lại duyên kia (A-lại-da) Tánh tướng đều lo nghĩ; Thường cùng bốn phiền não; Ngã si và Ngã kiến Ngã mạn với Ngã ái; Cùng với Xúc vân vân. Hữu phú vô ký tánh Sanh đâu chấp ngã đó. La hán và Diệt định Đạo Xuất thế không có.
Như thị dĩ thuyết đệ nhị Năng biến, đệ tam Năng biến kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Thứ đệ tam Năng biến
Sai biệt hữu lục chủng
Liễu cảnh vi tánh tướng
Thiện, bất thiện, câu phi
Thử tâm sở Biến hành
Biệt cảnh, Thiện, Phiền não
Tùy phiền não, Bất định
Giai tam thọ tương ưng
Dịch nghĩa
Hỏi: - Như vậy đã nói thức Năng biến thứ hai, còn thức Năng biến thứ ba thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Thức Năng biến thứ ba Có sáu món sai khác Tánh, tướng đều biết (liễu) cảnh. Thiện, Bất thiện, Vô ký Đây Tâm sở: Biến hành Biệt cảnh, Thiện, Phiền não Tuỳ Phiền não, Bất định, Tương ưng với ba Thọ.
Tiền dĩ lược phiêu lục vị tâm sở tương ưng, kiêm ưng quảng biện bỉ sai biệt tướng; thả sơ nhị vị kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Sơ Biến hành: Xúc đẳng
Thứ Biệt cảnh vị: Dục,
Thắng giải, Niệm, Định, Huệ.
Sở duyên sự bất đồng
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã lược nêu 6 vị tâm sở tương ưng; nay xin nói rõ hành tướng sai khác của các loại Tâm sở. Vậy hai vị Tâm sở đầu thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Trước Biến hành là Xúc; Sau biệt cảnh là Dục, Thắng giải, Niệm, Định, Huệ Cảnh bị duyên không đồng.
Dĩ thuyết Biến hành, Biệt cảnh nhị vị, Thiện vị tâm sở kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
[[Thiện, vị: Tín, Tàm, Quí Vô tham đẳng tam căn Cần, An, Bất phóng dật Hành xả cập Bất hại.]]
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã nói hai loại Biến hành và Biệt cảnh, còn hành tướng của Thiện tâm sở thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Thiện là: Tín, Tàm,Quí Vô tham, Sân và Si Cần, An, Bất phóng dật Hành xả và Bất hại
Như thị dĩ thuyết Thiện vị tâm sở,
Phiền não tâm sở kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Phiền não vị: Tham, Sân,
Si, Mạn, Nghi, Ác kiến.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Như trên đã nói Thiện tâm sở rồi, còn hành tướng của căn bản phiền não thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Phiền não là: Tham, Sân,
Si, Mạn, Nghi, Ác kiến.
Dĩ thuyết căn bản lục phiền não tướng, chư Tuỳ phiền não kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Tuỳ phiền não vị: Phẫn
Hận, Phú, Não, Tật, Xan
Cuống, Siễm dữ Hại, Kiêu
Vô tàm cập Vô quí
Trạo cử dữ Hôn trầm
Bất tín tinh Giải đãi
Phóng dật cập Thất niệm
Tán loạn, Bất chánh tri
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã nói 6 món căn bản phiền não; còn hành tướng của Tuỳ phiền não thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Tuỳ phiền não là: Phẫn, Hận, Phú, Não, Tật, Xan Cuống, Siểm, và Hại, Kiêu Vô tàm với Vô quí Trạo cử dữ Hôn trầm
Bất tín cùng Giải đãi Phóng dật và Thất niệm Tán loạn, Bất chánh tri.
Dĩ thuyết nhị thập Tuỳ phiền não tướng, Bất định hữu tứ kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Bất định vị Hối, Miên
Tầm, Tư nhị các nhị.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã nói hai mươi món Tuỳ phiền não, còn hành tướng của bốn món Bất định thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Bất định là Hối, Miên
Tầm, Tư lại chia hai
Dĩ thuyết lục vị tâm sở tương ưng,
Vân hà ưng tri hiện khởi phận vị?
Tụng viết:
Y chỉ căn bản thức
Ngũ thức tuỳ duyên hiện
Hoặc câu hoặc bất câu
Như đào ba y thuỷ
Ý thức thường hiện khởi
Trừ sanh vô tưởng thiên
Cập vô tâm nhi6 định
Thuỳ miên dữ muộn tuyệt.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã nói 6 loại tâm sở tương ưng rồi, bây giờ làm sao biết được phận vị hiện khởi của 6 thức?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Nương nới thức căn bản (A-lại-da)
Năm thức tuỳ duyên hiện,
Hoặc chung hoặc chẳng chung,
Như sóng nương với nước.
Ý thức thường hiện khởi,
Trừ sanh trời Vô tưởng
Và hai định Vô tâm,
Ngủ mê hay chết giả.
Dĩ quảng phân biệt tam Năng biến tướng, vi tự sở biến nhị phần sở y; vân hà ưng tri y thức sở biến, giả thuyết ngã pháp, phi biệt thật hữu, do thị nhứt thế duy hữu thức da?
Tụng viết:
Thị chư thức chuyển biến
Phân biệt sở Phân biệt
Do thử bỉ giai vô
Cố nhứt thế Duy thức.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Trên đã nói ba thức Năng biến, đều do hai phần (Tự chứng và Chứng tự chứng) làm sở y, rồi tự nó biến ra hai phần (Kiến phần và Tướng phần); bây giờ làm sao lại biết "Tất cả đều Duy thức biến ra" rồi giả nói ngã pháp, chứ không phải thật có?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Các thức này chuyển biến: Phân biệt, bị phân biệt. Do bỉ, thử đều không Nên tất cả Duy thức
Nhược duy hữu thức, đô vô ngoại duyên, do hà nhi sanh chủng phân biệt?
Tụng viết:
Do nhứt thế chủng thức
Như thị như thị biến
Dĩ triển chuyển lực cố
Bỉ bỉ phân biệt sanh
Dịch nghĩa
Hỏi: - Nếu chỉ có nội thức, không có ngoại cảnh để làm duyên, thí làm sao sanh ra các món phân biệt.
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Do tất cả chủng thức, Biến như vậy như vậy; Vì sức biến chuyển đó, Sanh các món phân biệt.
Tuy hữu nội thức, nhi vô ngoại duyên, do hà hữu tình sanh tử tương tục?
Tụng viết:
Do chư nghiệp tập khí
Nhị thủ tập khí câu
Tiền Dị thục ký tận
Phục sanh dư Dị thục
Dich nghĩa
Hỏi: - Nếu chỉ có nội thức, không có ngoại cảnh để làm trợ duyên, thì tại làm sao chúng hữu tình lại sanh tử tương tục?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Do chủng tử các nghiệp Và chủng tử hai thủ (năng thủ, sở thủ) Nên Dị thục trước chết Lại sanh Dị thục sau
Nhược duy hữu thức, hà cố Thế Tôn xứ xứ kinh trung, thuyết hữu tam tánh?
- Ưng tri tam tánh, diệc bất ly thức.
- Sở dĩ giả hà?
Tụng viết
Do bỉ bỉ Biến kế
Biến kế chủng chủng vật
Thử Biến kế sở chấp
Tự tánh vô sở hữu
Y tha khởi tự tánh
Phân biệt duyên sở sanh
Viên thành thật ư bỉ
Thường viễn ly tiền tánh
Cố thử dữ Y tha
Phi dị phi bất dị
Như vô thường đẳng tánh
Phi bất kiến thử bỉ.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Nếu chỉ có thức, tại sao trong các Kinh, đức Thế Tôn nói có ba tánh?
Đáp: - Phải biết ba tánh đó cũng không rời thức.
Hỏi: - Tại sao thế?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Do các tánh Biến kế, Chấp hết tất cả vật. Tánh Biến kế sở chấp, Tự nó không thật có. Còn tánh Y tha khởi Do các duyên mà sanh. Viên thành thật với kia (Y tha) Xa lìa Biến kế trước. Thành thật với Y tha, Cũng khác cũng không khác; Như vô thường vân vân Chẳng thấy đây (Viên thành) và kia (Y tha)
Nhược hữu tam tánh, như hà Thế Tôn thuyết nhứt thế pháp, giai vô tự tánh?
Tụng viết
Tức y thử tam tánh,
Lập bỉ tam vô tánh.
Cố Phật mật ý thuyết:
Nhứt thế pháp vô tánh.
Sơ tức tướng vô tánh,
Thứ vô tự nhiên tánh,
Hậu do viễn ly tiền:
Sở chấp ngã pháp tánh.
Thử chư pháp thắng nghĩa,
Diệc tức thị Chơn như:
Thường như kỳ tánh cố;
Tức Duy thức thật tánh.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Nếu có ba tánh, tại sao đức Thế Tôn nói: "tất cả pháp đều không có tự tánh?"
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Y theo ba tánh này, Lập ra ba vô tánh. Nên Phật mật ý nói: Tất cả pháp vô tánh. Trước là "tướng" vô tánh, Kế, không tự nhiện tánh, Sau, do xa lìa trước: Tánh chấp Ngã và Pháp. Đây Thắng nghĩa các Pháp, Cũng tức là Chơn như, Vì tánh thường như vậy, Tức thật tánh Duy thức.
Như thị sở thành Duy thức tướng tánh, thuỳ y kỷ vị, như hà ngộ nhập? - Vị cụ Đại thừa nhị chủng tánh giả, lược hữu ngũ vị, phương năng ngộ nhập. Nhứt Tư lương vị, nhị Gia hành vị, tam Thông đạt vị, tứ Tu tập vị, ngũ Cứu cánh vị.
1. Sơ Tư lương vị, kỳ tướng vân hà?
Tụng viết
Nãi chí vị khởi thức
Cầu trụ Duy thức tánh
Ư nhị thủ tuỳ miên
Du vi năng phục diệt
Dịch nghĩa
Hỏi: - Như thế là đã thành lập tướng và tánh của Duy thức. Vậy người nào, có mấy vị, và làm sao ngộ nhập được Duy thức ?
Đáp: - Phải người có đủ hai món tánh Đại thừa và tu hành trải qua năm địa vị sau này, mới ngộ nhập được Duy thức tánh.
1. Vị Tư lương, 2. Vị Gia hạnh,
3. Vị Thông đạt, 4. Vị Tu tập,
5. Vị Cứu cánh.
Hỏi: - Hành tướng của vị Tư lương thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Cho đến chưa khởi thức
Cầu trụ Duy thức tánh
Hai thủ còn miên phục
Chưa có thể diệt trừ.
2. Thức Gia hạnh vị, kỳ tướng vân hà ?
Tụng viết:
Hiện tiền lập thiểu vật
Vị thị Duy thức tánh
Dĩ hữu sở đắc cố
Phi thật trụ Duy thức
Dịch nghĩa
Hỏi: - Hành tướng của vị Gia hạnh thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Hiện tiền còn một tí Gọi là Duy thức tánh; Vì còn sở đắc vậy, Chẳng thật trụ Duy thức.
3. Thứ Thông đạt vị, kỳ tướng vân hà ?
Tụng viết
Nhược thời ư sở duyên
Trí đô vô sở đắc
Nhĩ thời trụ Duy thức
Ly nhị thủ tướng cố.
Dịch nghĩa
Hỏi: -Hành tướng của vị Thông đạt thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Khi nào "cảnh" bị duyên Và "trí" đều không có Khi đó trụ Duy thức Đã lìa hai món thủ.
4. Thứ Tu tập vị, kỳ tướng vân hà?
Tụng viết:
Vô đắc bất tư nghị
Thị xuất thế gian trí
Xả thị thô trọng cố
Tiên chứng đắc chuyển y.
Dịch nghiã
Hỏi: - Hành tướng của vị Tu tập thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
"Không đặng", chẳng nghĩ bàn; Đây là "Trí xuất thế" (vô phân biệt trí) Vì bỏ hai Thô trọng Nên chứng đặng "chuyển y"
5. Hậu Cứu cánh vị, kỳ tướng vân hà ?
Tụng viết
Thử tức vô lậu giới Bất tư nghị, Thiện, Thường An lạc, Giải thoát thân Đại Mâu ni danh Pháp.
Dịch nghĩa
Hỏi: - Hành tướng của vị Cứu cánh thế nào?
Đáp: - Luận chủ nói bài tụng để trả lời rằng:
Đây là cõi Vô lậu Bất tự nghị, Thiện, Thường An lạc, Giải thoát thân Đại Mâu ni Pháp thân