ધૃતરાષ્ટ્ર બોલ્યા–

ધર્મક્ષેત્રે કુરુક્ષેત્રે યુદ્ધાર્થે એકઠા થઇ,

મારા ને પાંડુના પુત્રો વર્ત્યા શી રીતે, સંજય? ૧/૧

સંજય બોલ્યા –

દેખી પાંડવની સેના ઊભેલી વ્યૂહને રચી,

દ્રોણાચાર્ય કને પોં’ચી રાજા દુર્યોધને કહ્યું: ૨/૧

દુર્યોધન બોલ્યા–

જુઓ, આચાર્ય, આ મોટી સેનાઓ પાંડવો તણી,

જે તમ બુદ્ધિમાન્ શિષ્ય દ્રુપદે વ્યૂહમાં રચી ૩/૧

અહીં શૂરા ધનુર્ધારી ભીમ-અર્જુન શા રણે;

યુયુધાન, વિરાટેય, દ્રુપદેય મહારથી; ૪/૧

કાશી ને શિબિના શૂરા નરેન્દ્રો, ધૃષ્ટકેતુયે,

ચેકિતાન, તથા રાજા પુરુંજિત કુંતિભોજનો: ૫/૧

સંજય બોલ્યા—

ગુડાકેશ તણા આવા વેણને માધવે સુણી

બે સૈન્ય વચમાં ઊભો કીધો તે ઉત્તમ રથ; ૨૪/૧

ભીષ્મ ને દ્રોણની સામે, ને સૌ રાજા ભણી ફરી,

બોલ્યા માધવ,”જો પાર્થ, કૌરવોના સમૂહ આ.” ૨૫/૧

ત્યાં દીઠા અર્જુને ઊભા બન્નેયે સૈન્યને વિશે–

ગુરુઓ, બાપ, ને દાદા, મામાઓ, ભાઇઓ, સખા, ૨૬/૧

સસરા, દીકરા, પોતા, સુહૃદો, સ્વજનો ઘણા :

અવા સર્વે સગાવ્હાલા ઊભેલા જોઇ, અર્જુન, ૨૭/૧

અત્યંત રાંક ભાવે શું, બોલ્યા ગળગાળા થઇ:

અર્જુન બોલ્યા–

દેખી આ સ્વજનો સામે ઊભેલા યુદ્ધ ઇચ્છતા, ૨૮/૧

ગાત્રો ઢીલાં પડે મારાં, મોઢામાં શોષ ઊપજે;

કંપારી દેહમાં ઊઠે, રૂંવાડાં થાય છે ખડાં; ૨૯/૧

ગાંડીવ હાથથી છૂટે, વ્યાપે દાહ ત્વચા વિશે;

રહેવાય નહીં ઊભા, જાણે મારું ભમે મન. ૩૦/૧

ચિહ્નનોયે અવળાં સર્વે, મ’ને દેખાય, કેશવ;

જોઉં નહીં કંઇ શ્રેય હણીને સ્વજનો રણે. ૩૧/૧

નથી હું ઇચ્છતો જીત, નહીં રાજ્ય, નહીં સુખો;

રાજ કે ભોગ કે જીવ્યું, અમારે કામનું કશું ? 32

ઇચ્છીએ જેમને કાજે રાજ્ય કે ભોગ કે સુખો,

તે આ ઊભા રણે આવી ત્યજીને પ્રાણ-વૈભવો. ૩૩/૧

ગુરુઓ, બાપ ને બેટા, દાદા-પોતા વળી ઘણા,

મામાઓ, સસરા, સાળા, સંબંધો, સ્વજનો બધા. ૩૪/૧

ન ઇચ્છું હણવા આ સૌ, ભલે જાતે હણાઉં હું;

ત્રિલોક-રાજ્ય કાજેયે, પૃથ્વી કારણ કેમ તો ? ૩૫/૧

હણીને કૌરવો સર્વે અમારું પ્રિય શું થશે?

અમને આતતાયીને હણ્યાનું પાપ કેવળ ! ૩૬/૧

માટે ન હણવા યોગ્ય કૌરવો, અમ બંધુઓ;

સ્વજનોને હણી કેમ પામીએ સુખને અમે ? ૩૭/૧

લોભથી વણસી બુદ્ધિ તેથી તે પેખતા નથી

કુળક્ષયે થતો દોષ મિત્રદ્રોહેય પાપ જે. ૩૮/૧

વળવા પાપથી પાછા આવા અમે કાં ન વિચારવું,-

કુળક્ષયે થતો દોષ દેખતા સ્પષ્ટ જો અમે ? ૩૯/૧

કુળક્ષયે થતો નાશ કુળધર્મો સનાતન;

ધર્મનાશે કુળે આખે વર્તે આણ અધર્મની. ૪૦/૧

અધર્મ વ્યાપતા લાજ લૂંટાય કુળનારની.,

કુળસ્ત્રીઓ થયે ભ્રષ્ટ વર્ણશંકર નીપજે. ૪૧/૧

નરકે જ પડે તેથી કુળ ને કુળઘાતકો;

પિતરોયે પડે હેઠા ન મળ્યે પિંડતર્પણ. ૪૨/૧

કુળઘાતકના આવા દોષે સંકરકારક

ઊખડે જાતિધર્મો ને કુળધર્મો સનાતન. ૪૩/૧

ઊખડે જે મનુષ્યોના કુળના ધર્મ, તેમનો

સદાયે નરકે વાસ—એવું છે સાંભળ્યું અમે. ૪૪/૧

અહો કેવું મહાપાપ માંડ્યું આદરવા અમે !

કે રાજ્યસુખના લોભે નીકળ્યા હણવા સગા ! ૪૫/૧

ન કરતાં પ્રતીકાર મ’ને નિ:શસ્ત્રને હણે

રણમાં કૌરવો શસ્ત્રે, તેમાં ક્ષેમ મને વધુ. ૪૬/૧

સંજય બોલ્યા—

આમ બોલી રણે પાર્થ ગયો બેસી રથાસને,

ધનુષ્યબાણને છોડી, શોકૌદ્વેગથી ભર્યો. 47

‘અર્જુન-વિષાદ-યોગ’ નામનો પહેલો અધ્યાય પૂરો.