S. Czaplicki

Samuel Czaplicki

h. Kotwicz

REF.: Polska Akademia Umiejętności. Polski Słownik Biograficzny. Tom IV/1, Krakow: Polska Akademia Umiejętności, 1937. s. 174-175 -

"Czaplicki Samuel, h. Kotwicz (+ po r. 1678), strażnik wojskowy i stolnik chełmski. W r. 1649 został rotmistrzem kozackiej chorągwi, należącej potem do pułku jazdy Aleksandra Koniecpolskiego, chorążego kor., i na jej czele bronił ojczyzny w długich bojach przeciw Kozakom, Tatarom, Szwedom, i Moskalom. Wraz ze swym pułkownikiem i cała prawie armią koronną przeszedł w r. 1655 pod sztandary Karola Gustawa, lecz nawrócił się joż w marcu następnego roku. Pułk jego pilnował tyłów króla szwedzkiego w widłach Wisły i Sanu, aby Szwed się nie wymknął, a następnie wziął udział w wyprawie wielkopolskiej Czarnieckiego i Lubomirskiego. Uczestniczył Cz. w wielu zwycięskich potyczkach i prze granej bitwie pod Kłeckiem; na rozkaz Czarnieckiego pośpieszył z pomocą napadniętemu przez Szwedów pod Kościanem Opalińskiemu i manewrował w powrotnej drodze pod zajętym przez wroga Poznaniem. Po krótkim wytchnieniu w Uniejowie ruszył znów z Czarnieckim pod Bydgoszcz i Kcynię, następnie zaś był świadkiem odebrania Szwedom Warszawy. Drugą połowę r. 1656 i pierwszą 1657 spędził Cz., jak się zdaje, w tejże dywizji i wziął udział w kampanii przeciw Rakoczemu. Z końcem tego roku pulk jego przeznaczony został do blodady rzłogi szwedzkiej w Toruniu i Cz. stawił się z 6 chorągwiami pod rozkazy marszałka Lubomirskiego w miejscu koncentracji wojska pod Wyszogrodem. Dopier jednak w r. 1658 doszło do oblężenia Torunia, podczas którego uczestniczył Cz. w wyprawie na Zuławy, blokując pod wodzą swego pułkownika Koniecpolskiego, a po tegoż śmierci - chorąźego kor. Jana Sobieskiego - garnizony szwedzkie w Sztumie i Malborgu. W roku następnym widzimy go z Lubomirskim pod Malborgiem, w którego oblężeniu połozył znaczne zasługi.

Ledwie skończyła się wojna szwedzka, ruszył Cz. w dywizji Lubomirskiego przeciw Moskwie. Odbył sławną kampanię cudnowską 1660 r., walcząc pod Lubarem, Słobodyszczem i Cudnowem, a po ostatecznej kapitulacji Szeremietjewa wysłano go wraz z podpułk. Skorniakowem-Pisarewem do drugiego wodza moskiewskiego Barjatyńskiego z kopią zawartego układu i wezwaniem do jego przestrzegania. Miał on następnie objąć dowództwo nad 24 chorągwiami, które Lubomirski zamierzał wysłać wraz z 4 pułkami Kozaków Chmielnickiego i ordą tatarską na uspokojenie Zadnieprza, lecz w styczniu 1661 dostała się ta komenda porucznikowi husarskiemu Wilczkowskiemu. Przekroczywszy Dniepr, oblegano napróżno w Perejasławiu hetmana Ukrainy z carskiej nominacji - Somka, a po ruszeniu lodów cofnięto się z powrotem. Lata 1663/4 ujrzały Cz-go na nowej wyprawie moskiewskiej pod wodzą samego Jana kazimierza. Po nieudałym szturmie do Głuchowa chodził z podjazdem 1.500 koni dla złapania języka z obozu Romodanowskiego, a wróciwszy z tej ekspedycji, wziął udział w burzliwych radach wojennych (luty 1664), które zadecydowały o odwrocie całej armii.

Należał Cz. do »Spisku Związku albo Confederacyej wojska kor.«, który w r. 1665 stanął u boku rokoszanina Lubomirskiego. Po śmierci ukochanego wodza (1667) służył pod rozkazami jego następcy Jana Sobieskiego, szykującego się do kamanii przeciw Doroszence. Mianoway strażnikiem wojskowym, objął dowództwo nad jedną z 5 partii, na które hetman podzielił swe wojsko, i stanął z nią na straży Pokucia, skoro zaś wróg począł zwodzić naszych układami, Sobieski wydelegował do nich właśnie Czaplickiego. Petraktacje się rozbiły i nieprzyjaciel obległ hetmana z jego częścią wojska w Podhajcach, podczas gdy Cz. pozostał na pokuckiej placówce. Była to już prawdopodobnie ostatnia jego wyprawa wojenna; zapewne spędził resztę życie na roli. W r. 1678 otrzymał godność stolnika chełmskiego i niedługo potem zmarł.

Nowak T., Kampania wielkopolska Czarnieckiego i Lubomirskiego w r. 1656, »Rocznik Gdański« 1937-8, XI-XII; tenże, Oblężenie Torunia w r. 1658, Toruń 1936 (Rocz. Tow. Nauk. w Toruniu, t. 43); Hniłko A., Wyprawa Cudnowska w r. 1660 W. 1931; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego I, 199-200 204 206 352 II 27, 30, 33; tenże, Dzieje, wojen, II 395; Niesiecki; Uruskie; Boniecki; Czermak, Listy Jana Kazimierza do Marii Ludwiki z I. 1663-5 (»Kwart. Hist.«, V 20); »Comput Woyska Koronnego 1658, 18 Julij«, B. Kras. rkp. 320, k. 112-113: rolle chorągwi koz. Cz-go za ćwierć lipcową i paździer. 1658 r., Arch. Główne, dz. Skarb. wojsk., oddział 86, mr 47; asygnata prowiantu dla pułku Koniecpolskiego z 29 IV 1659, Arch. m. Kr., Zbiór Rusieckich, t. 120, s. 47.

Tadeusz Nowak"